Koronavirüs: Nereden nereye?

Yusuf Mert

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi

Dünyamız yakın tarihte yaşadığı birçok felaketin yanında ilk kez bu kadar korunaksız bir yapı olduğunu hissettiren bir olayla sarsılmakta. Yeni Koronavirüs(N-Cov) kuluçka döneminde de bulaşması ve yüksek oranda belirti vermeden geçirilmesi ile bugün yoğun bir şekilde yayılım göstermiştir. Yaşlı nüfus ve birçok ülkede nüfusun ciddi bir bölümünü oluşturan kronik hastalıklardan mustarip insanlar için (KOAH, diyabet, hipertansiyon) yüksek ölümcül risk taşıyan N-Cov’un dünyada 214 milyon kişiyi enfekte(mikroorganizmanın bulaşmış olduğu kişi) edeceği, 1.7 milyon kişiyi öldürebileceği üzerine tahminler yayınlanmıştır.(1) Birçok ülke pandemi (dünya geneli salgın) ile mücadelede başarısız bir performans göstermiş, şeffaf bilgiler yayınlamakta aciz kalmış, sağlık çalışanlarını dahi koruyamamıştır. Bu başarısızlıkta aslan payı birçok ülkede kamusal sağlık alanını tasfiye eden neoliberal sağlık uygulamalarının olmuştur. Bu yazıda toplum sağlığında kâr getirmeyen bütün uygulamaları çöpe atan, ilaç ve tıbbi malzeme tedarik alanını şirketlere terk eden, birincil basamakta izlem ve takip işlemlerini fiilen uygulanmaz hale getiren, hastaneleri işletmeye çeviren uygulamaların dünya genelinde N-Cov ile mücadelede nasıl ayak bağı olduğunu gözler önüne sermeye çalışacağız.

ÇİN’DEN YAYILAN SÜREÇ

Çin’de 12 Aralık’ta hastanelere ilk kez başvurulması ile duyulan, etkeni tanımlanamayan pnömoni (akciğer iltihabı) salgını 31 Aralık’ta bu vakaların Koronavirüs kaynaklı olduğunun, kısa sürede kontrol altına alınabileceğinin(2) dünyaya duyurulması sonucu salgın bilinir hale gelmiştir. Çin’in sonrasında aldığı sert önlemlere rağmen ilk vakanın ortaya çıkması ile tanımlanması arasındaki zamanda virüs ile enfekte yüzlerce kişi Wuhan şehrini terk ederek virüsü dünyaya ve Çin’in diğer şehirlerine yaymıştır. 2003’te SARS salgını ile sağlık alanında birçok reform yapan Çin salgınların üretimde yarattığı tahribata karşı nüfusun çoğunluğunu kapsayan bir sosyal programa geri dönmüş ve salgınlara karşı hazırlıklı bir sağlık yapılanması geliştirerek bu büyük salgında artık yerli enfekte vakanın kalmadığı bir noktaya gelmiştir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde takip ve izlemin zayıf olması sürecin ciddiyetini ve yaygınlığını anlamada Çinli sağlıkçılara engel olmuştu.

AKDENİZ’DE ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞ

14 Mart’ta OHAL ilan edilmesi ile ciddi önlemler almaya başlayan İspanya’ da şu an 30 bin vaka 1300 ölü söz konusu. İspanyol sağlık emekçilerinin muazzam çabası, kamusal sağlıkta yapılan ciddi kesintilerin (ayrılan bütçenin azaltılması, personel sayısının azaltılması, hastanelerde bölüm ve yatak sayısının azaltılması), tıbbi malzeme açığı karşısında yetersiz kalmaktadır. Sağlık çalışanları arasında enfeksiyon riskine karşı kullanılacak yeterli maske, eldiven veya yeterli kişisel koruyucu ekipman yok.(3)

GÜNEY KORE’DE GÖRECELİ BAŞARI

Salgın ile görece başarılı bir mücadele izleyen Güney Kore’de yapılan araştırmaya bağlı olarak sağlık çalışanlarının yüzde 53,4’ünün enfeksiyon riskine maruz kaldığı ortaya koyuldu.(4) Salgının yoğunlaştığı şehirlere sağlık personeli aktarımı ve koruyucu elbiselerin doğru bir yöntem ile kullanılması salgınla mücadelede başarı sağladı. Diğer başarılı ülkelerde(Almanya ,Rusya) bu başarıyı ülkeye giriş çıkışlarda erkenden önlem alınmasına, hastanelerin hazırlıklı hale getirilmesine, enfekte kişilerin iyi takibinin yapılmasına ve çok sayıda testin yapılmasına borçlu. Tabi bu başarılar göreceli.

SÜRECİ YÖNETEMEYENLER: İTALYA

Önlem almakta, hastaneleri ve ekipmanları hazır hale getirmekte çok geç kalan İtalya ülke içinde dolaşımına engel koymadığı turistler nedeniyle salgının en ağır geçtiği ülke. Bu süreçte İtalya’da solunum cihazlarının tedariki için meydana gelen tartışmalar kapitalist sağlık anlayışının ve patent yasalarının nasıl sorunlar yarattığını ortaya koydu: İtalya’da yaygınlaşan Covid-19 virüsünden dolayı hastanelerde bulunan solunum cihazları hastalara yetmiyor. Hastane yetkilileri solunum cihazı üretimi yapan firmaya yeni solunum cihazı siparişi vermek istediklerinde, firma yetkilileri kısa süre zarfında bu talebi karşılayamayacaklarını hastane yetkililerine bildiriyor. Solunum güçlüğü çeken hasta sayısının artmasıyla birlikte, hastanedeki doktorlar yerelde yaşayan teknisyenlerden yardım alarak 3 boyutlu yazıcı yardımıyla solunum cihazının aparatlarını üretmeye başlıyor. Bu sayede en az 10 insanın yaşamı kurtarılıyor. Ancak teknisyen ve yardımcıları üretici firmadan hiç beklemedikleri bir tepki alıyor. Firma 3 boyutlu yazıcı ile üretim yapan şahıslara izinsiz bir şekilde ürettikleri dizaynı kullandıkları için dava açacağını söylüyor. Gerekçe oldukça trajikomik: Telif hakkının ihlali.(5)

YA TÜRKİYE?

Ülkemizde ise umreden ve yurtdışından gelenler için gereken takip yapılmamış, vakaların tespit edildiği hastaneler ve iller açıklanmamış, birçok noktada sağlık çalışanlarına yeterli sağlık malzemesi ulaştırılmamış, hastanelerin dönüşümüne geç başlanmış ve 10 günlük hastalık eğrisi İtalya kadar vahim bir seviyede ilerlemiştir. Şimdiye kadar 30 bini geçmeyen test ile çok yetersiz tarama faaliyetinde bulunulmuş bu süre içinde yurtiçinde üretilen testlerin yurtdışına satıldığı iddiaları ortaya atılmıştır.(6) Halkın paniğe kapılması ile birçok kişisel koruyucu ekipman fiyatları zirve yapmış ve devlet halka ve çalışanlara bunları ulaştırmak için kayda değer bir adım atmamıştır.

Başarılı, başarısız bütün ülkelerde hükümetler sınırlardan insan geçişlerini sınırlandırma, okulları tatil etme, sanayi merkezlerinde üretimi durdurma, sağlık personelini koruma konusunda zaaflar yaşamışlardır. Virüsün dışarıdan geldiği bütün ülkeler bu süreci iyi yönetebilme şansına sahipken başaramamış, salgın başlangıcı sonrası açıkladıkları paketler ile sermayedarların yararına teşvikler vermiş, işçi ve emekçiler ücretsiz izin, işten atmalar, açlık ve yokluk ile boğuşmak üzere yalnız bırakılmıştır.

1 https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abd-icin-en-kotu-koronavirus-salgini-senaryosu-214-milyon-kisiyi-etkilenebilir/1765338

2 http://bilimveaydinlanma.org/guncel-bilimsel-verilerle-yeni-koronavirus-pandemisi/

3 https://www.evrensel.net/haber/400130/ispanya-koronavirus-ve-bir-neoliberalizm-distopyasi

4 https://www.evrensel.net/haber/400243/guney-korede-saglikcilar-hem-viruse-karsi-hem-saglik-reformu-icinsavasiyor?utm_source=anasayfa&utm_medium=manset&utm_campaign=haber&slide_order=04

5 https://ilerihaber.org/icerik/patentler-insanlik-icin-nasil-buyuk-tehlike-haline-geldi-

6 https://www.evrensel.net/haber/400235/ttb-baskani-prof-dr-sinan-adiyaman-madem-test-var-neden-yapilmiyor-da-satiliyor?utm_source=anasayfa&utm_medium=manset&utm_campaign=haber&slide_order=07