“Bir cisim yaklaşıyor!”

Göktaşları, Dünya’ya düşen metal ve kaya parçalarıdır. Neredeyse hepsi çarpışmalar sırasında asteroitlerden kırılan parçalardır. Göktaşları, Güneş sistemi oluşumundan gelen orijinal tozun, doğrudan çalışılmasını sağlayan Dünya üzerinde mevcut olan tek fiziksel malzemedir. Fakat göktaşları Dünya yüzeyine gelene kadar uzunca bir yoldan geçmektedir. Burada öncelikle göktaşlarının oluşumuna sebebiyet veren durumları inceleyeceğiz.

ASTEROİT

Asteroitler en az 10 metre çapında ve Güneşin etrafında dönen kayalık gök cisimleridir. Büyüklüğü konusunda bilim dünyasının genel geçer bir görüşü bulunmamaktadır. Fakat 500 kilometreden büyük asteroitlerin var olduğu bilinmektedir. Asteroitlere “Asteroid Kuşağı” denilen bölgede rastlamaktadır. Dünya’nın yörüngesi ile eliptik bir biçimde kesişen asteroitlerin de olduğunu biliyoruz. Bunun sebebi ise büyük gezegen Jüpiter’in kütle çekim etkisidir. Dünya’nın yörüngesiyle kesişen eksantrik yörüngeleri olan tüm asteroitlere Apollo asteroitleri veya Amors adı verilmektedir. Bu asteroidler Dünya’ya yaklaşır fakat dünyanın yörüngesinden şimdilik geçmezler. Önümüzdeki 1000 yıl içerisinde de böyle bir tehlike beklenmiyor. Şu an itibari ile bilinen en büyük asteroitlerden biri 1866 Sisifus asteroididir. Bu asteroit dinozorların yok olmasına sebebiyet veren asteroit ile benzer büyüklüktedir.

 METEORİD

Meteoridler, asteroidlere göre çok daha küçük olan gök cisimleridir. Bir gök cisminin meteorid diyebilmek için Güneş etrafında dönmesi gerekmektedir. Bazı meteoroidler küçük boyutları yüzünden, Dünya'ya ulaşıp atmosferimize girseler bile gözle görülür herhangi bir iz oluşturmazlar. Bu tarz aşırı küçük meteoroidlere mikrometeoroid adı verilir.

METEOR

Çoğumuzun havanın açık olduğu hemen hemen her akşam, doğru noktalara bakarak gözlemleyebileceği, “Yıldız Kayması” olarak bilinen olaya, bilim dünyasında meteor ya da meteor düşmesi denir. Bu meteorlar, bazı büyük meteroidlerin yüksek hızda atmosfere girmesi ve adiyabatik basıncında etkisiyle parçalanıp, yanması veya patlaması olayı ile gerçekleşir. Bir diğer kavramımız olan meteoritler ise genellikle kaya (kayaç meteorit), metal (metal meteorit) veya bu ikisinin bir karışımı (kayaç-demir meteoritler veya pallasitler) olarak karşımıza çıkarlar. Özellikle de pallasitler atmosfer geçişi sırasında olivin kristallerine dönüşürler. Bu meteroitler, atmosfere girdikten sonra yanmaktan kurtulan ve yeryüzüne düşen parçalardır.

Sonuç olarak, yeryüzüne kadar ulaşabilen gök cisimleri, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce Güneş Sistemi ile eş zamanlı olarak oluşmuş kaya ve metal parçalarıdır. Bunların Güneş etrafında dönenlerine asteroid deriz. Kimi zaman asteroidler gezegenlerin veya birbirleriyle çarpışmanın etkisiyle Güneş etrafındaki yörüngelerinden çıkarlar ve başıboş hale gelirler; biz de buna meteoroid deriz. Bunlardan Dünya'nın atmosferine ulaşabilenleri, gökyüzünde yanarak meteor dediğimiz olaya sebep olurlar. Eğer meteorlar atmosferde tamamen yanarsa süreç orada tamamlanır ancak Dünya'nın yüzeyine kadar ulaşırlarsa, bunlara meteorit denir. Meteorlar kimi zaman alev topu denen çok daha büyük patlamalara neden olabilirler.

GÖKTAŞI GELİYOR MU?

Son günlerde medyada yer alan, sansasyonel bir o kadar da bilimsellikten uzak haberler ile halkta endişeye yol açan 29 Nisan’da Dünya’ya çarpacağı iddia edilen Or98 göktaşının yörüngesini ve daha önce Dünya’ya düşmüş büyük göktaşlarının birkaç tanesinin derlemesini yapacağız.

Dünya’da şu ana dek bulunmuş en büyük göktaşı 10 km çaplı bir asteroitten düşen bir parçadır. 66 ton ağırlığındadır. 1920 yılında bulunmuştur. Ne zaman düştüğüne dair bir bilgi bulunmamaktadır. Bir diğer göktaşı 5000 yıl önce Arjantin’e düşen Campo Del Cielo. Meteorun 20 civarında darbeye maruz bıraktığı krater mevcuttur. Tüm parçaların ağırlığı 100 tonu buluyor.

Dünya’ya çarpan en önemli göktaşlarından biri de Yucatan yarımadasında bulunan Chicxulub krateri, 170 ile 300 km arasında bir boyuttadır. Bu krater yaklaşık 10 km çaplı bir meteorun 65 milyon yıl önce gerçekleştirdiği bir çarpmanın sonucu oluşmuştu. Bu meteor dinozorlar da dâhil olmak üzere yeryüzünde yaşayan hayvan türlerinin 75%’inin yok olmasına neden olmuştu. Bu Dünya’da bilinen en büyük biyolojik krizlerin başındadır.

Henüz Dünya’ya en yakın konumundan geçmeyen ve gündemde olan asteroid Or98, İstanbul Üniversitesi Gözlemevi’nden yapılan incelemeler sonucu yapılan açıklamada; son durumunun 25 Nisan 2020 gecesi saat 21:30 itibariyle asteroidin Dünya'dan 6 milyon 870 bin km uzaklıkta ve saniyede 7.76 km hızla Dünyaya yaklaşmasını sürdürdüğünü açıkladı. Hala beklenen rotasında (yörüngesinde) ilerleyen asteroid, herhangi bir aksilik olmadığı sürece, 29 Nisan 2020 gece yarısından hemen sonra Dünya'ya en yakın konumu olan 6.2 milyon km'den geçecek. Devamında 8.7 km/sn hızla Dünyadan uzaklaşacak.  Aynı zamanda Güneş etrafında bir dolanımını 1344 günde tamamlayan bu asteroid bir sonraki en yakın geçişini 2.2 milyon km ile 16 Nisan 2079 tarihinde gerçekleştirecektir. Neyse ki Sisifus dahil hiçbir Apollo asteroidinin önümüzdeki 1000 yıl içerisinde veya öngörülebilir yıllar dahilinde Dünyaya çarpmayacağı kesin fakat daha küçük gök cisimlerinin çarpması ve kısmi zararlar vermesi olası.

Kaynakça:

 http://www.futura-sciences.com/sciences/actualites/meteorite-top-5-plus-grosses-meteorites-ont-frappe-terre-67145/

https://evrimagaci.org/asteroid-meteoroid-meteor-meteorit-ve-kuyruklu-yildiz-arasindaki-fark-ne-8221

https://gozlemevi.istanbul.edu.tr/tr/haber/istanbul-universitesi-gozlemevi-dunyayi-tehdit-eden-1998-or2-asteroidini-izlemey-34006E0050005A00330039006700780076006400480039007900700046006200610041004F003200370077003200