1 Mayıs 2020 08:57
/
Güncelleme: 08:02

Bağırsak gazlarının kültür tarihi-2:Selam söyle o yare!..

Gördüğünüz gibi insana ait her şey kültür ve her şeyin bir tarihi var. Önemli olan bu tarihi merak edip araştırmak, keşke birileri de çıksa buna benzer diğer konuları araştırsa.

Bağırsak gazlarının kültür tarihi-2:Selam söyle o yare!..

Fotoğraf: Pixabay

Geçen hafta kaldığımız yerden yani fasulyeden devam edelim, konu ilginçleşmeye başlıyor artık. Sıkılmadan izleyebilmeniz için elimden geleni yaptığımdan emin olabilirsiniz. Fasulye sözcüğünün etimolojisi bakın bizi nerelere götürmekte. Hitit metinlerinde parapri olarak geçen ekmek çeşidi, Hititologlar tarafından Hititçe pariprešk- fiiliyle ilişkilendirilerek “midede gaz toplanmasına neden olan fasulyeden yapılmış bir ekmek çeşidi” ve pariparai- fiili ile de bağlantısı kurularak mayalandırılan hamurun kabartılmış hali olarak algılanmak istenmiştir. Ayrıca, bu sözcüğün karşılığı olarak Ahmet Ünal’ın Hititçe sözlüğünde ‘gazla şişmiş olmak-yellemek-hava kaçırmak’ tanımları da kullanılmıştır.

Hititçe pariparai fiilinin kökü ise Proto Hint-Avrupa dilinde yine üflemek, terlemek ve ‘çürük-bozuk’ anlamına gelen, İngilizcede osuruğun karşılığı olarak kullanılan fart sözcüğünün de kökeninde bulunan ve prh olarak sesletilen preh/t sözcüğünden gelmektedir. Ayrıca, İngilizce bean, Almanca bohne, İtalyanca fagiolo fasulyenin diğer dillerdeki adıdır. Sesletilmelerinden de anlaşılabileceği gibi İngilizce ve Almanca bean ve bohne aynı kökten gelmekte. Ancak bu köken tam olarak bilinememekle birlikte Pre-Germanic bauno sözcüğünün köken olabileceği dilbilimcilerce önerilmekte ve İngilizcede ilk görüldüğü tarih olarak 13. yy sonları kabul edilmekte.

Bauno sözcüğü ise üflemek anlamına gelmekte ve bu haliyle İngilizcedeki blow sözcüğüyle ilişkilendirilmekte. Bu ilişkiye göre yine bir Hint-Avrupa dili olan Hititçe’de ‘üflemek’ ve ‘hava kaçırmak’ anlamına geldiği yukarıda da belirtilen pariprešk- fiili ile ilgili semantik olgu bu kez bir diğer Hint-Avrupa dili olan İngilizcede de karşımıza çıkmakta. Biraz konu dışına çıkarak diğer dillerde de fasulye sözcüğünü incelemek yerinde olur. Örneğin, İtalyanca fagiolo olasılıkla Yunan dilinden köken almakta. Fransızcada fasulye için kullanılan flageoletsözcüğü İspanyolcada fasulye anlamına gelen frijole ile akraba ve her ikisi de Latince flabrum ve flare sözcüklerinden köken almakta.Bu Latince sözcükler ise yine ‘Üflemek’ ya da ‘çok kuvvetli gaz çıkarmak’ anlamına geliyor.

Kısacası; dönüp yine aynı noktaya geliyoruz. Aynı koşullar aynı çözüm ya da anlamları ve tanımları yaratacağından; bilinen en eski Hint Avrupa dili olan Hititçede de, Fransızcadaki flageolet sözcüğünün kökeni olan flare’de de, İngilizcedeki bean sözcüğünün kökeninde de aynı anlamsal bütünlük oluşmakta. Bu anlamsal bütünlük de fasulyenin ya da genel anlamıyla baklagillerin gaz yapıcı niteliğinin olması ve buradan yola çıkarak yellenmek için kullanılan sözcüklerin kökeninde aynı semantik durumun bulunması. Şimdi Türkçeye dönelim ve osuruk sözcüğünün kökenine bakalım. Nişanyan’ın sözlüğüne baktığımızda, Kaşgarlı Mahmut’ta da geçen ve Asya Türkçesinde de var olan bir onomatope daha karşımıza çıkmakta “hos”. Tekrar anımsayalım Hint-Avrupa dillerinde Proto Hint-Avrupa kökenli prh/preht sözcüğü fart vb. sözcüklerin kökeninde yer alırken, Türkçenin de içinde yer aldığı Ural-Altay dillerinde ise hos sözcüğü kökeni oluşturmakta.

Bilmem benimle aynı kanıya varır mısınız? Bir dil ailesinde daha ‘sessiz’ diğerinde ise daha ‘gürültülü’ iki onomatope kökeni oluşturmakta. Hos ve prh/preht. Farklı yaşam biçimleri sürdüren, farklı geçim ekonomilerine sahip oldukları düşünülen iki en eski çekirdek dil ailesine mensup halklar iki ayrı ses kullanmışlar, bağırsak gazları için. Birisi gürültülü prh/prehtya da fart diğeri sessiz hos. Bunun nedenlerine de haftaya değineceğim. Ancak, öncelikle bağırsak gazlarının oluşum sürecine kısaca göz atıp sonra bu kültürel ilişkilere devam edeceğim. Gördüğünüz gibi insana ait her şey kültür ve her şeyin bir tarihi var. Önemli olan bu tarihi merak edip araştırmak, keşke birileri de çıksa buna benzer diğer konuları araştırsa.

EVRENSEL'İNMANŞETİ

Bütün toplum heybede

Bütün toplum heybede

Emekçileri bastırmak için grevler yasaklandı. “İç cepheyi tahkim” denilerek her kesimden siyasetçi, gazeteci ve aydına yönelik sabah operasyonları, tutuklamalar ve akılalmaz gerekçelerle açılan davalar sürüyor.

BİRİNCİSAYFA
SEFERSELVİ
BİRTEK-SEN Genel Başkanı Mehmet Türkmen sendikacılık yaptığı için tutuklandı.

Evrensel'i Takip Et