"Yerli çoban arada izne giderken Afganlara tatil ya da izin yok"

Asım ÇELİK
Dersim

Merhaba;

Geçtiğimiz günlerde Evrensel’de yayımlanan Ercüment Akdeniz’in ‘’Afganistanlı Çobanlar’’ yazısını okuyunca bu meselenin üzerinde yeterince durulmadığını ve Türkiye’nin en ağır sömürüsüne maruz kalanların bu insanlar olduğunu fark ettim. Konu hakkındaki naçizane düşünce ve bilgilerimi paylaşmak için bu mektubu emek söz konusu olduğunda en doğru mecra olan Evrensel gazetesine yazıyorum.

Dersim’in Pertek ilçesinde yaşıyorum. Bu bölgede birçok hayvancının yanında Afgan çobanlar çalışıyor. Bizim yanımızda da iki Afgan çoban var. Afganlar gelmeden önce bu sektörde Suriyeli mülteciler de çalışıyordu. Bir süre sonra bu mülteciler bilinçlendi ve ücrette artış istemeye başladılar. Çoğu aile olduğu için masrafları fazlaydı. Bir de o dönem millette ülkenin tamamında olduğu gibi Suriyeli düşmanlığı oluştu. Zaten bir süre sonra şehirlere gitmeye başladılar. Tam bu sırada Afganlar ülkeye gelmeye başladı. Ercüment Akdeniz’in belirttiği gibi bu durum üzerinde Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliği ve hükümetin de payı vardı. Ancak dile getirildiği gibi Afganların ülkeye gelişi resmi bir şekilde gerçekleşmedi, çok küçük kısmı hariç bu insanlara ne oturum ne de çalışma izni verildi. Devletin yaptığı tek şey kaçak sınır geçişlerini biraz rahatlatmak oldu. Ancak son zamanlarda devlet salgının da etkisiyle sınırı sıkı tutmaya başladı. Artık gelemiyorlar.

Afganların hemen hepsi kaçak geliyor. Afganistan’dan İran’a girerken yine İran’dan Türkiye’ye girerken yakalanıp geri gönderilme ihtimalleri var. Daha kötüsü sınırı geçerken sınırdaki güvenlik görevlileri tarafından vurulup öldürülme ihtimali de söz konusu. Kış şartlarında İran-Türkiye sınır boylarında donup ölmek ya da Afganistan’dan İran’a geçerken İranlı sınır güçleri tarafından infaz edilmek de mümkün. Sonuçta başaranlar Afganistan’dan yaklaşık 1000 dolar karşılığında Van’a kadar getiriliyorlar. Oradan da tanıdıkları ya da simsarlar aracılığıyla bir yerde iş buluyorlar. Boş kalmıyorlar. Kır ya da kent her yerde Afgan çalışan aranıyor. Çünkü şu an için en ucuz iş gücü onlar.

Yaklaşık  2500 TL alıyorlar (Eğer hayvan sağımı yapıyorsa maksimum 3000 TL). Bizim buradakilerin hiçbirinin oturumu ya da çalışma izni yok. O yüzden sigorta yapılamıyor. Yapılabilse de işveren yapar mı ayrı konu. Polise denk gelir de sınır dışı ediliriz korkusuyla hastaneye bile gidemiyorlar. Birkaç oturumu olan Afgan varmış ama onlar da polise denk gelip de kayıtlı olduğu ile gönderilme korkusu ile çalıştığı yerin dışına çıkamıyor. Yaylalara giderken kamyonda davarın arasına gizleniyorlar. İş kazasında yaralanma ya da ölme işten bile değil. Öyle bir durumda sınır geçerken ölenler gibi ailesinin cenazeyi Afganistan’a götürebilmesi için insan kaçakçılarına başvurması gerek. İşverenin vicdanına bırakıldığı için çalışıp ücret alamaması da mümkün. Kötü muamele ya da kötü yaşam koşullarından bahsetmeye gerek bile yok.

Afgan çoban bulmak için en azından bizim orda başka yerlerde olduğu gibi aracı ya da simsara ihtiyaç yok. Burada çalışan Afganlara söyleniyor. O da Türkiye’de olan bir arkadaşı ya da akrabasına haber veriyor ve geliyorlar. Yerli çoban bulmada sıkıntı var. İş çok zor, bu yüzden çoğu zaman çalışan bulunmuyor. Gelenler dayanamayıp kaçıyor. İşin güvencesiz olması ve garantisinin olmayışı bunun üzerinde oldukça etkili. Devlet tamamen meseleyi piyasa dengesine bırakmış durumda. Afganlar gelmeden önce Pertek ilçesinde çok az çobanlık yapabilecek insan vardı. Onlar bugün yine çalışmaya devam ediyor. Afganlar yüzünden işsiz kalma durumu yok. Sonuçta onlar bu sektörün kalifiye elemanı ve arazi ile mesleği daha iyi biliyorlar. Ama yerli çobanın Afganlara karşıtlığı oluşabiliyor. İşsiz kalırız diye korkuyor olabilirler. Aralarında rekabet var. Afgan çobanlar zaten tek başına bu işi yapamaz. Yanında işi bilen yerli biri olmalı. Ya mal sahibi ya da yerli çoban. Yerli çoban maaşı geçen sene davar sağanlar için 6500 TL idi. Afganların 2300-2500 TL aldığını düşünürsek sömürünün ölçüsü ortaya çıkıyor.

Bizim buradakilerin geneli Afganistanlı ya da Özbekler. Özbekler çoğunlukla kırsaldan geldiği için tarım ve hayvancılığa daha yatkın. Çabuk öğreniyorlar. Özbeklerin Türk kökenli olup Türkçe’yi daha iyi konuşmaları onların daha çok Türkiye’ye gelmesinde etkili. Halk Afganların dindarlıktan ya da mecburiyetten asla hainlik yapmadığını ve kendi işleri gibi çalıştıklarını düşünüyor. Yerli çoban arada izne giderken Afganlara tatil ya da izin yok.

Afganlar maksimum 5 sene çalışıp geri dönüyor. Çoğu başlık ve düğün parası biriktirmek ve gittiğinde bir iş kurabilmek için burada. Çoğu 20 yaş altı. Maaşlarını üç dört ayda bir dolar olarak Afganistan’a gönderiyorlar. Ama banka sistemi ile değil. Elazığ’da bu işi yapanlar var. 1000 dolar için en az 20 dolar komisyon alarak parayı Afganistan ya da İran gibi ülkelerdeki alıcı kişiye ulaştırıyorlar. Geri dönme zamanı gelen Afganlar uçakla gidiyorlar.

Ercüment Akdeniz

Afganistanlı çobanlar