Sermayenin yok ettiği gelenek: Bayram Gazetesi

İskender ÖZSOY

Türkiye’nin kültür hayatına geçen Şeker Bayramı gazetesiz bayram olarak yazıldı.

Sıkıyönetim günleriyle nüfus sayımı ve seçmen sayımı için sokağa çıkma yasağı uygulandığında, hatta ve hatta Kurtuluş Savaşı günlerinde bile gazetesiz kalmayan Türkiye üç gün gazetesiz bırakıldı.

O günlerde yaygın ya da yerel hiçbir gazete yayımlanmadı.

Eğer, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin 49 yıl dini bayram günlerinde yayımladığı ve Türkiye’nin her yerine okunan Bayram Gazetesi, bir zamanlar Sabah grubunun sahibi olan Dinç Bilgin ve Zafer Mutlu tarafından sabote edilmeseydi, gazete hâlâ çıkıyor olacaktı ve Türk okuyucusu bayramı gazetesiz geçirmeyecekti.

Ama Babıâli’nin gerçek emekçilerinin ortak ürünü Bayram Gazetesi 25 yıldır yayımlanmıyor.

74 yıl önce, 28 Ağustos 1946 tarihine denk gelen Ramazan Bayramı’nda ilk sayısı çıkan, onlarca yılda oluşmuş Babıâli geleneğini alt üst eden zihniyetin yok ettiği Bayram Gazetesi, son kez yayımlandığı 10 Mayıs 1995 tarihine dek – sadece cumhuriyetin 50. yılındaki Ramazan Bayramı hariç - her dini bayramda okuyucusuyla buluştu.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) 49 yıl yayımladığı gazetenin temellerine sermayenin dinamiti 1992’in Kurban Bayramı’nda atıldı.

Sabah, Bugün, Yeni Asır ve Fotomaç gazetelerinin o zamanki sahip ve yöneticileri gazetelerin bayramda çıkacağını duyurdu.

1992’nin Kurban Bayramı’nın ikinci günü olan 11 Haziran’da adı geçen üç gazete yayımlandı.

Cemiyetin başvuruları üzerine mahkemelerin aldığı basımı durdurma ve toplattırma kararları karşısında bayramın üçüncü günü Sabah Yeni Sabah, Bugün Yurtta Bugün, Fotomaç da Sinemaç adıyla yayımlandı.

14 Haziran’da da söz konusu gazeteler dünyada ve Türkiye’de Sabah, Ekranda Bugün, Yeni Asır Türkiye ve Süpermaç adlarıyla çıktı.

Ertesi bayram diğer gazeteler de yayımlanma kararı aldı.

Bayram Gazetesi, yaşam alanını yok eden zihniyete ancak üç yıl, altı bayram dayanabildi ve 10 Mayıs 1995 tarihinde Kurban Bayramı’nın birinci günü son kez yayımlandı.

Şimdi biraz geçmişe dönelim ve Bayram Gazetesi’nin çıkış ve yok ediliş yıllarına paragraflar açalım:

KIZILAY’LA ORTAK

Çok yönlü sosyal dayanışmanın ürünü olan Bayram Gazetesi’nden önce dini bayramlarda Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu gazete yayımlıyordu.

TGC kurulduktan sonra iki kurumla yapılan anlaşma sonucu dini bayramlarda gazete çıkama hakkı cemiyete bırakıldı.

Ancak ilk bayram gazeteleri Kızılay’la ortak çıkarıldı.

Gazeteciler cemiyetlerinin dini bayramlarda gazete çıkarma geleneği 20 Haziran 1952 tarihinde yürürlüğe giren 5953 sayılı ve 10 Ocak 1961 tarihinde 212 sayılı yasayla bazı maddeleri değiştirilen Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki Kanun’la Ramazan ve Kurban bayramlarında günlük gazetelerin yayımlanması yerine gazeteciler cemiyetlerince gazete çıkarılması hükme bağlandı.

Yasanın konuyla ilgili 20.maddesinde şöyle deniliyordu.

“Günlük gazetelerin Şeker Bayramı’nın ikinci ve üçüncü günleriyle Kurban Bayramı’nın ikinci, üçüncü ve dördüncü günlerinden intişar etmeleri memnudur. Bu günlere mahsus neşir hakkı her vilayette gazetecilerin bağlı bulundukları mesleki teşekküllerinden basın kartı hamili azası en fazla olanına aittir.”

DÖRDÜNCÜ’YE UYARI

1957 yılında Sait Maden’in hazırladığı eskiz Bayram Gazetesi’ne başlık olarak seçildi.

Gene aynı yıl, önceki yıllarda yasaya rağmen Ramazan ve Kurban bayramlarında Nizamettin Nazif’in (Tepedelenlioğlu) yayımladığı gazete için basan kişi sıfatıyla cemiyetin üyesi Halil Lütfü Dördüncü aleyhine açılan davadan Dördüncü’nün bir daha cemiyetin hakkını baltalayacak gazeteleri matbaasında basmayacağına dair söz vermesi üzerine feragat edildi.

27 Mayıs 1960’ı takip eden Kurban Bayramı’nda gazetenin yayımlanmaması için Basın Yayın Genel Müdürlüğü tarafından cemiyet başkanlığına yapılan resmi başvuru üzerine Ankara nezdinde teşebbüse geçildi ve dönemin Devlet Başkanı Cemal Gürsel’in müdahalesiyle gelenek bozulmadı ve gazete yayımlandı. Çalışmaların aksamasına rağmen gazete üç günde 742 bir tiraj aldı.

16 Ocak 1973 tarihinde tüm Türkiye’ye dağıtılan gazetenin adı, bir başka gazeteciler cemiyetinin çıkardığı bayram gazetesinin bazı kentlerde dağıtılması üzerine TGC’nin gazetesinin farklı olduğunu belirtmek için adı İstanbul Bayram Gazetesi olarak değiştirildi.

Gazetenin adı 1994’ün Ramazan Bayramı’nda yeniden Bayram oldu.

Yayımlandığı 49 yılda Bayram Gazetesi’ne cumhurbaşkanları, devlet başkanları, bakanlar, başbakanlar, parti başkanları, valiler, belediye başkanları yazı yazdı.

Gazetenin yayımında özel haberler dışında AA, THA, BBA, HA, UBA, ABC Ajansı, Akajans’la çeşitli yabancı ajansların haber ve fotoğraflarından yararlanıldı.

Selami Akpınar ve Rakım Ziyaoğlu yazılarında İstanbul’u anlattı, Sedat Ağralı işçi ve sendika konularını gündeme getirirken, Münir Süleyman Çapanoğlu da Kaybettiklerimiz köşesinde ölen gazetecileri yazdı.

AYKIRI GİRİŞİMLER

TGC’nin dini bayramlarda gazete çıkarma hakkı tanıyan yasaya aykırı ilk davranış 1975 yılında Günaydın grubunun Ayrıntılı Haber gazetesinden geldi. Ancak gazetenin girişimi yarım kaldı.

Günaydın Grubu daha sonra Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Yüksek Mahkeme 8 Şubat 1979 tarihinde söz konusu yasa hükmünün Anayasa’ya aykırı olmadığına karar verdi.

1992’nin Kurban Bayramı’nda, yürürlükteki yasayı ve onlarca yılda oluşmuş Babiâli geleneğini dinamitleyen Sabah Grubu, Sabah ve Bugün, Fotomaç ve Yeni Asır gazetelerini bayramda çıkacaklarını açıkladı.

Bursa’nın Karacabey ilçesinde yayımlanan Meltem gazetesinin bayramda çıkma girişimi üzerine açılan davayla konu yeniden Anayasa Mahkemesi’ne yansıdı. Mahkeme 26 Ocak 1993 tarihinde verdiği kararla dini bayramlarda günlük gazetelerin yayımlanmamasını öngören yasa hükmünün Anayasa’ya aykırı olduğunu açıkladı. Karar Resmi Gazete’de yayınlanıp yürürlüğe girdi.

Bu karar üzerine diğer gazeteler de bayramlarda çıkmaya başladı.

Ancak TGC Bayram Gazetesi’ni yayımlama geleneğin sürdürdü.

Gazete 24 Mart 1993 Ramazan, 1 Haziran 1993 Kurban, 13 Mart 1994 Ramazan, 21 Mayıs 1994 Kurban, 3 Mart 1995 Ramazan ve 10 Mayıs 1995 Kurban Bayramlarından birer gün yayımlandı.

İlk Bayram gazeteleri sabah ve akşam baskı yapıyordu. Bu gazetelerin içerikleri ve yazarları birbirinden farklıydı.

İlk Bayram Gazetesi Cumhuriyet Matbaası’nda hazırlanmıştı. Sahibi de cemiyet başkanı Sedat Simavi’ydi. Gazetelerin sahipleri daima cemiyet başkanları oldu.

İstanbul’da yayımlanan azınlık gazeteler tarafından Ermenice, Rumca ve Fransızca nüshaları da basılan Bayram Gazetesi yayımlandığı yıllarda Cumhuriyet, Vatan, Yeni İstanbul, Milliyet, Güneş, Tercüman, Hürriyet ve GÜNTUR tesislerinde hazırlandı ve basıldı.

BİR İHTİMAL VARDI

2001 yılının Ramazan Bayramı’nda gazetenin yeniden yayımlanması ihtimali doğdu. O günlerde çıkan gazetelerin sahip ve sorumluları Bayram Gazetesi’nin yeniden okuyucusuyla buluşması için hazırlanan protokolü imzaladı.

Bir gazete hariç: Akşam.İlginç olan protokolü, geleneği dinamitleyen gazetenin sahibinin de imzalamasıydı.Akşam imzalamayınca gazete çıkmadı.Aradan on yıl geçtikten sonra dönemin Basın İlan Kurumu Genel Müdürü Mehmet Atalay’ın girişimi ve temaslarıyla yeni bir umut doğdu.Ancak Atalay’ın çabası sonuç vermeyince Bayram Gazetesi Babıâli tarihindeki mümtaz yerini aldı.

DİPNOT: Temelinde meslek ahlak ve ilkeleri, onur, emek, mücadele, alın teri, özgürlük ve demokrasi yatan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) 10 Haziran 1946 tarihinde Sedat Simavi, Sadun Galip Savcı, Cihat Baban, Hayri Alpar ve Sait Kesler tarafından İstanbul Gazeteciler Cemiyeti adıyla kuruldu. Adı daha sonra Gazeteciler Cemiyeti, Bakanlar Kurulu’nun 12 Haziran 1993 gün ve 93/563 sayılı kararıyla da Türkiye kelimesinin kullanılmasına izin verilmesi üzerine Türkiye Gazeteciler Cemiyeti oldu. Bir karışlığa neden olmamak için yazı hep TGC adını kullandım. Yazıyı hazırlarken Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin Yasaya Saygı kitabından yararlandım. Yasaya Saygı. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları: 38.  İstanbul, Eylül 1992.