03 Eylül 2020 05:06

Otokinetik etki ve norm oluşturma

Otokinetik etki karanlık veya uyaranlardan yoksun bir arka planda sabit bir ışığın hareket ediyor gibi algılandığı bir görsel algı yanılsaması olarak tanımlanabilir.

ışık

Fotoğraf: Pixabay

Halis Ulaş
  • halisulas@yahoo.com
Halis Ulaş

“Ödemişli Muzaffer’den Amerikalı Sherif’e” başlıklı son yazımda Muzaffer Şerif’in yaşam öyküsünden kısaca bahsetmiştim ve sonraki yazılarımda sosyal psikoloji alanına yaptığı önemli katkıları sizlerle paylaşacağımı belirtmiştim. Bugünkü yazımda Muzaffer Şerif’in bireysel algı üzerinde toplumsal normlarının etkisini araştırdığı “Otokinetik Etki ve Norm Oluşturma Deneyini” aktarmaya çalışacağım.   

Muzaffer Şerif bu deneyde otokinetik etki diye bilinen bir görsel algı yanılgısından yararlanmıştır. Otokinetik etki karanlık veya uyaranlardan yoksun bir arka planda sabit bir ışığın hareket ediyor gibi algılandığı bir görsel algı yanılsaması olarak tanımlanabilir. Örneğin tamamen karartılmış bir odada hareketsiz duran bir ışık noktasına bir süre dikkatle bakıldığında, ışık aslında yerinde durduğu halde hareket ediyormuş gibi algılanır.

Muzaffer Şerif otokinetik etki yanılsamasından yola çıkarak bireysel ve grup algılamasında normun nasıl oluştuğunu ve grup normunun bireyi nasıl etkilediğini araştırmıştır. İki aşamalı bir deney yöntemi planlamıştır.

Deneyin ilk aşamasında, karanlık bir odaya alınan bireylere belirli bir mesafedeki sabit ışık noktasına dikkatlice bakmaları ve ışığın kaç santimetre hareket ettiğini tahmin etmeleri istenmiştir. Bu uygulama her birey için defalarca tekrarlanmıştır. Deneyin hiçbir aşamasında ışığın hareket etmemesine karşın denekler ışığın hareket ettiği mesafe konusunda tahminde bulunmuşlardır.  Deneyin ilk aşamasında bireylerin birkaç tekrardan sonra hızlıca bir öznel mesafe aralığı belirlediği ve sonraki uygulamalarda da bu normun içerisinde yanıt verdiği saptanmıştır.

Deneyin ikinci aşamasında norm oluşturmada grup etkisi değerlendirilmiştir.  İkinci aşama iki ayrı grup ile yapılmıştır. İlk gruptaki denekler önce bireysel olarak uygulamaya alınmış ve ışığın hareketi konusunda öznel normlarının kaç santimetre olduğu saptanmıştır, sonrasında öznel normları belirlenmiş deneklerden gruplar oluşturulmuş ve grup içerisinde sesli olarak ışığın ne kadar hareket ettiğini yeniden belirtmeleri istenmiştir. Böylece grup etkisi ile bireylerin tek başlarına iken oluşturdukları normların etkilenip etkilenmediği araştırılır. Diğer deney grubundaki bireylerin ise önce grupla birlikte bir norm oluşturması istenmiş ve sonrasında bireysel olarak yeniden ışığın hareketi konusunda görüş bildirmeleri söylenmiştir. Bu sayede ilk grupta bireysel olarak oluşturulmuş normun gücü ve grubun bu norm üzerine etkisi, ikinci grupta ise grup içinde gelişmiş bir normun bireysel süreçte sürdürülebilirliğinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. 

Deneyin sonuçları oldukça çarpıcıdır. İlk grupta yani önce bireysel olarak deneye dahil edilen bireylerin hızla kendi öznel aralıklarını oluşturdukları saptanmıştır. Bu kişiler grup olarak tekrar deneye katıldıklarında çok kısa süre içinde öznel referans aralıklarını bırakarak bir grup normu geliştirmişlerdir. Grup ile başlayanlar ve ilk normu grup içinde oluşturanlar ise bireysel olarak deneye alındıklarında grup normlarına sadık kalmış ve öznel bir mesafe geliştirmişlerdir.

Deneyin ikinci aşamasındaki her iki kombinasyon da grubun bir norm oluşumunda daha belirleyici olduğunu, oluşan grup normunun bireysel norm oluşumunda daha hızlı ve belirleyici şekilde geliştiğini göstermiştir. Deneyin bu aşamasının ilginç sonuçlarından biri katılanların bir kısmı gruptan etkilendiğini belirtirken bir kısmı bu etkilenmenin farkında bile değildir.

Bu deneyde gösterilen bir başka önemli etkileşim ise grup etkisinin kalıcı olmasıdır. Deneyin verileri bir ay sonra tekrar sınandığında deneklerin bireysel normlarına değil grup olarak oluşturulan mesafeye daha bağlı kaldıkları gösterilmiştir.

1935 yılında Muzaffer Şerif’in gerçekleştirdiği bu deneyden hareketle günümüz Türkiye’sini düşünecek olursak; ülkemizde yaratılan sürekli belirsizlik ortamının tek tek bireyleri hızlıca bir norm oluşturmaya zorladığını söylemek mümkündür. Görsel ve yazılı yandaş medyada sürekli olarak aynı mavraları anlatan “gazeteci” ve “akademisyenler” tarafından oluşturulan ya da özellikle sosyal medyada “troller”  tarafından yaratılan grup etkisinin tek tek bireylerin normlarının oluşumunda nasıl etkisi olduğunu sizlerin yorumuna bırakmak isterim.

Ödemişli Muzaffer’den Amerikalı Sherif’e

Ödemişli Muzaffer’den Amerikalı Sherif’e

Reklam
YAZARIN DİĞER YAZILARI
EGE HABERLERİ
Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

İzmir'de Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu, kayyım atmalarına tepki gösterdi, "Halk iradesinin yok sayılmasına karşı mücadeleyi büyüteceğiz” dedi.

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Aliağa OSB'de bulunan Petrol İş'in örgütlü olduğu Ravago'da, CEO satışlardaki düşüşü ileri sürerek işçi kıyımına hazırlanıyor.

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'ta TİS görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine grev kararı asıldı.

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine belediye binasına grev kararı asıldı. Uzlaşmaya varılamaması halinde işçiler 12 Kasım’da greve çıkacak.

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı'nda yaşamını yitirenler katiamın 9’uncu yıl dönümünde Ege kentlerinde anıldı.

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu, KHK ile ihraç edilen kamu emekçilerinin işe iade talebiyle oturma eylemlerinin 300. haftasında, "Gerekirse bu eylemleri 300 hafta daha sürdürürüz" dedi.

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Geçmişe dönük alacaklarının ödenmesi için 5 gündür eylem yapan Karşıyaka Belediyesinde çalışan kamu emekçileri, "Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz" dedi.

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Balçova Belediyesi memurları toplu sözleşmeyle hak kazandıkları ödemelerin yapılamamasına karşı başlattıkları eylemi devam ettirdi. Tüm Bel-Sen üyesi emekçiler belediye önünde yeryüzü sofrası kurdu.

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu, Sağlık Bakanlığı’nca hazırlanan "Aile Hekimliği Yönetmeliği" taslağına karşı yaptıkları açıklamada hekimlerin uğrayacakları hak kayıplarına dikkat çekti.

İZENERJİ işçileri: İkramiyelerimizin gününde ödenmesini istiyoruz

İZENERJİ işçileri: İkramiyelerimizin gününde ödenmesini istiyoruz

İzBB’ye bağlı İZENERJİ’de çalışan işçiler ikramiye ödemelerinde yaşanan gecikme nedeniyle eylem yaptı. İkramiyelerinin ödenmesini isteyen işçiler Egemenlik Evi önünde oturma eylemi başlattı.

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Organize bir şekilde yoksulluğa mahkum ediliyoruz

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Organize bir şekilde yoksulluğa mahkum ediliyoruz

Karşıyaka Belediyesinde çalışan Tüm Bel-Sen İzmir 2 No’lu Şube üyesi emekçiler toplu sözleşmeden doğan geriye dönük alacakları için eylem yaptı.

Bornova Kitap Günleri| Yapay zekânın edebiyat, sanat ve medyaya yansımaları

Bornova Kitap Günleri| Yapay zekânın edebiyat, sanat ve medyaya yansımaları

TYS İzmir Temsilciliği, Bornova Kitap Günlerinde “Yapay Zeka Çağı”nı tartıştı.