Şehir hastaneleri kara deliği ürkütüyor

Mustafa SÖNMEZ*

Sağlık Bakanlığı tarafından her ay bütçe gider detayları arasında açıklanan “yap-işlet-kirala” yöntemiyle işletilen “şehir hastaneleri”ne ödenen kira ve hizmet bedelleri, onunla ilgili ortaya dökülen fatura, o kadar isyan ettirici ki içine düşülen dehşetli yanlışı ifade edecek sıfatı bulmak zorlaşıyor. Görüntü, savurganlıktan çok akıl dışı bir tercihin karanlık, ürpertici sonuçlarını yansıtıyor. Şehir hastaneleri için merkezi bütçeden, yani vergi ödeyenlerin sırtından ödenenler inanılmaz boyutlara ulaşırken 25 yıllık sözleşmelerin toplamdaki yükünün ne olacağı tahmin bile edilemiyor.  

2020 ocak-temmuz ayında bu hastanelerin işletme hakkını üstlenen firmalara ödenen 4.8 milyar TL’ye (645.5 milyon USD) ulaşan bedel alarm verici. Bu tutarın yaklaşık yarısı kira, yarısı hizmet bedeli.  

ÖDENEN PARAYLA 10 HASTANE YAPILIRDI

Beş tanesi de 2021’de faaliyete geçecek şehir hastanelerinin üstlenicileri ile yapılan sözleşmeler avro üstünden. Dolayısıyla kurdaki her artış, üstlenici firmalara bütçeden yapılan ödemeleri katlıyor. Devlet, sadece ilk yedi ayda bu firmalara ödediği 5 milyar TL ile 10 adet 1000 yataklı hastane yaptırabilirdi. Bu durum, akıl dışı bir modelin ağır sonuçlarını her gün daha çok ortaya koyarken 25 yıl için yapılmış sözleşmelerden doğan yük, sözleşme süresi bitiminde milyarlarca doları bulabilir.  

Sağlığa kolayca erişim, 18 yıldır iktidarda bulunan Adalet ve Kalkınma Partisinin (AKP) başından beri önemsediği bir konuydu. AKP’nin ilk yıllarında, dış kaynak girişinin istikrarıyla yakalanan yüksek oranlı büyüme oranları, sağlığa daha çok kaynak ayıracak bir bütçe imkanı da yarattı. Bu rüzgarla, seçmenin daha kolay sağlık hizmeti almasının yolları genişletildi. Erişimden kaynaklanan niceliksel yük, başta doktorlar olmak üzere sağlık çalışanlarına bindirilirken bütçeden artırılan kaynaklar, sağlıkta seçmen memnuniyetini de artırdı. Niteliksel bir sıçramadan çok, niceliksel bir gelişme kaydedildi.  

Sağlık hizmetine erişimi artırmakla seçmen memnuniyetinde gözlediği artış, AKP’yi, İngiltere’de deneyimlenen yap-işlet-kirala yöntemiyle şehir hastaneleri yapımına da yönlendirdi. Sağlık Bakanlığı, kendi bütçesinden hastane yatırımı yapmak yerine, üstlenici firmaları, içinde hastane de olan yapı komplekslerinin inşasına özendirdi. Arazi tahsisatı başta olmak üzere cömert teşvikler seferber edildi. Kira bedeline ek olarak, verilen fizik tedavi-rehabilitasyon, radyoloji, radyasyon onkolojisi, patoloji gibi hizmetlerin faturası da “hizmet bedeli” olarak bakanlıktan, sözleşmede belirtilen avro üstünden tahsil ediliyor. Ayrıca, hastane içinde ve çevresinde yapılan ve yapılacak kafeterya, yemekhane, kreş, servis, otel, otopark, temizlik, diyetisyenlik, hastane bilgi yönetim sistemi de şirketlerce işletiliyor.

İNŞAATÇILARI İKTİDARIN GÖZDE FİRMALARI

İlk örnekleri Adana, Mersin, Isparta gibi güney illerinde faaliyete geçen bu hastaneler ortalama 1000 yataklı iken İstanbul, Ankara gibi metropollere 3 bin yataklılara varan daha büyükleri yapıldı. Üstleniciler, başta Rönesans, CCN, YDA, Türkerler, Astaldi olmak üzere AKP’nin “gözde” firmaları.

2020 ortalarında hizmette olan şehir hastanesi sayısı 11’i, yatak kapasiteleri 16 bini buldu. Yıl sonuna kadar iki, 2021 sonuna kadar da beş yeni hastanenin hizmete girmesiyle, sayı 2021 sonunda 18’i, yatak kapasitesi de 26 bini bulacak.

Yerli ve yabancı firmalara AVM tarzında yaptırılan şehir hastanelerinde kullanılan yatak sayısı 2020 ortalarında 16 bini bulurken bu hastaneler için 2020’nin ilk yedi ayında yaklaşık 5 milyar TL kira ve hizmet bedeli ödendi. Ocak-temmuz ödemesinin 5 milyar TL’ye yaklaşması yıl sonunda toplam ödemenin 10 milyar TL’yi bulacağı sinyalini gönderiyor. Yıllık ödeme burada kalsa 25 yıllık sözleşmeler için milyarlarca doları buluyor. Ama unutulmaması gereken sadece 2021’de 10 bin yataklı beş hastane daha hizmete girecek. 16 bin yatak için yıllık 10 milyar TL ödeniyorsa 26 bin yatak için ödeme neredeyse yılda ortalama 15 milyar TL’yi bulacak.

BAKAN, "BİZ YAPACAĞIZ" DEMİŞTİ

Covid-19 salgınının öncelik alması ile bu büyük savurganlık yeterince gündeme taşınamıyor. Türkiye’nin bu en büyük kara deliğinin baş savunucusu olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir açılış konuşmasında şöyle diyordu: “Ne zaman ki bu ülkede başbakan oldum, o süreçte hep bunu söyledim. ‘Şehir hastaneleri benim rüyamdır, benim hayalimdir’ dedik ve elhamdülillah o günden itibaren başladık ve şehir hastanelerimizi inşa ederek her geçen gün asgari tüm büyük şehirlerimizde bunları yapacağız.”  

Bu konuda en hararetli tartışmalar 2019 sonunda bütçe görüşmelerinde yapılmıştı. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda konu tartışılırken Erzurum’da 1200 yataklı tam donanımlı devlet hastanesinin 30 milyon TL bedel aşımına karşın 213 milyon TL’ye yaptırıldığı, bunun Kayseri Şehir Hastanesinin yaklaşık üç yıllık kira bedeli olduğu konuşulmuştu. Sağlık Bakanlığı temsilcileri de maliyetin yükseldiğini kameralar kapalıyken TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda kabul etmişti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda 6 bin 100 yatak kapasiteli üç şehir hastanesinin kamu-özel iş birliği (KÖİ) modeli ile değil, “genel bütçe kaynaklarıyla” yapılması için ihaleye çıkıldığını belirten bir açıklama yapmıştı. Bu açıklama, Sağlık Bakanlığının şehir hastanesi çarpıklığını nihayet anlaması olarak yorumlanmıştı.

"ŞEHİR HASTANELERİ SAĞLIK BAKANLIĞINA DEVREDİLMELİ"

AKP’nin sağlıkta metalaşma politikalarını eleştiren sağlıkçıların meslek odaları, yanlışın anlaşılmasının yeterli olmadığını, daha ileri adımlar atılmasını isteyecekti. Yapılan açıklamada şöyle denildi: “Türk Tabipleri Birliği ve İstanbul Tabip Odası olarak başından beri KÖİ modeline karşı çıktık. Bu modelin ülkemize büyük mali yük getirdiğini anlattık. Bakan Koca’nın açıklamasını sevinçle karşılıyoruz. Ancak KÖİ modelinden vazgeçilmesi yetmez! Mevcut şehir hastaneleri de Sağlık Bakanlığına devredilmelidir!”  

Bu talebi karşılamak, yapılan sözleşmelerin katılığı karşısında mümkün müydü bilinmez ama TTB, kalitesizliği her fırsatta şu cümlelerle ifade ediyor: “Şehir hastanelerinde karşılaşılan sorunlar, israf nedeniyle bu hastanelerin verimlilikten uzak olduğunu, coğrafi olarak makul bir yerde olmamaları yüzünden hasta ve yakınlarının erişim sorunu yaşadıklarını, hasta merkezli hizmet sunumunun söz konusu olmadığını ve hastalara yönelik risk ve zararı en aza indirgeyecek biçimde sağlık hizmeti sunumunun aksayabileceğini açık olarak ortaya koymaktadır.”

* Ekonomist

Sağlık Bakanlığı 11 şehir hastanesi için 6 ayda 3,2 milyar lira harcadı