Alamos Gold gibi ruhsat süreleri biten şirketlere ilaç gibi kanun teklifi

Özer AKDEMİR
İzmir

TBMM Başkanlığına sunulan 46 maddeden oluşan Elektrik Piyasası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi maden şirketlerine yeni olanaklar sağlıyor. Torba kanun teklifi ruhsat süreleri biten maden işletmelerinin süre uzatım talebi yapmaları halinde ruhsatları yenilene kadar faaliyetine olanak sağlıyor. Kanun teklifinin 3. maddesine göre ruhsat süresi geçtiğimiz yıl 13 Ekim 2019 tarihinde dolan Kazağındaki doğa katliamından sorumlu altın madencisi Alamos Gold ile ruhsatı 16 Ekim 2020 tarihinde dolacak olan Emirdağ'daki TÜPRAG şirketinin altın madeni ruhsatları da süre uzatım talebinde bulundukları için iptal olmuş sayılmayacak. Kanun teklifi şirketlere arazilerin bedelsiz devri ve irtifak hakkında kamu yararı aranması şartını da kaldırırken şirketlere KDV, harç, kira bedellerinde muafiyetleri getiriyor. Ayrıca bazı hallerde verilen cezai yaptırımları da esnetiyor.

RUHSATI BİTEN MADENLERİ KURTARAN MADDE

Önümüzdeki Salı günü TBMM'de görüşülmesi planlanan torba kanun teklifi maden şirketlerine birçok konuda yeni olanaklar sağlarken, önlerindeki bazı yasal engelleri de ayıklıyor. Kuşkusuz bu maddeler içinde en dikkat çekici olanlardan birisi Kanun teklifinin 3. maddesine eklenen yeni bir madde.

MADDE 3- 3213 sayılı Kanunun 24 üncü maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesinde ve ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “, 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi kapsamında vadesi geçmiş borcunun bulunmaması şartıyla” ibareleri madde metninden çıkarılmış, ikinci fıkrasına aşağıdaki cümle ve maddeye onikinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Ancak süresi içerisinde süre uzatım talebinde bulunulmuş olmak kaydı ile süre uzatım talebi değerlendirmesi tamamlanmayan ruhsat sahalarında oniki ayı geçmemek üzere Bakan onayı ile maden işletme faaliyetine izin verilebilir.”

“Bu madde ile 13 üncü madde kapsamında maden arama ve işletme ruhsatlarının verilmesi, birleştirilmesi, sürelerinin uzatılması, devir ve intikalleri ile çevreyle uyum bedeli iadelerine ilişkin müracaatlarda 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi kapsamında vadesi geçmiş borcun bulunmaması şartı aranır.”

Bu madde geçtiğimiz yıl Kazdağı'nda 400 bin ağacı katletmesinin fotoğraflarının kamuoyunda geniş tepki bulması ve bölgede yaşam nöbeti başlatılması sonrası faaliyetlerini durdurmak zorunda kalan Kanadalı Alamos Gold şirketini yakından ilgilendiriyor. Şirketin Ekim 2019 tarihinde dolan ruhsat süresi yasa gereği ruhsatı yenilenmediği için iptal olması gerekiyordu. Yaşam savunucularının altıncı şirketin ruhsat süresinin dolduğu için faaliyetinin sonlandırılması gerektiği, Kazdağı'ndan çıkması ve yol açtığı zararı karşılaması talepleri aylardır karşılıksız bırakılırken, çıkarılmak istenen torba yasa ile şirkete ruhsatı yenilene kadar faaliyetini sürdürme olanağı getiriliyor.

EMİRDAĞ YAYLALARINDA ALTIN MADENİ TEHDİDİ SÜRÜYOR

Yine bu madde ile Afyon Emirdağ yaylalarında altın işletmesi kurmak isteyen ancak ruhsat süresi önümüzdeki günlerde (16 Ekim 2020) dolacak olan TÜPRAG Altın şirketi de kurtarılıyor. Yöre halkının yoğun tepkisine neden olan altın madeni girişimi ile ilgili tartışmalar Torba Yasada getirilen bu madde ile ruhsat süresinin bitmesine az bir süre kala yeniden canlanacak gibi görülüyor.

Kanun teklifinin madde gerekçesinde "oniki ayı geçmemek üzere Bakan onayı ile maden işletme faaliyetine izin verilmesine imkan tanınarak aktif ticari hayatı devam eden ruhsat sahiplerinin ve dolayısı ile ülke ekonomisinin üretimden kaynaklı kayıplarının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır" deniliyor.

KAMULAŞTIRMALARDA TEDAŞ KAMU YARARI KARARI VEREBİLECEK

Torba yasanın dikkat çeken maddelerinden birisi de 37. maddesi. Ön lisans ya da lisans almış enerji yatırımlarında ihtiyaç duyulan taşınmazlar için yapılan başvurular TEDAŞ tarafından değerlendirilerek karar alınabilecek. Bu alınacak karar "kamu yararı" olarak değerlendirilirken, herhangi bir kurumun onayına da ihtiyaç duyulmayacak. Maddenin amacı "ihtiyaç duyulan taşınmazlara ilişkin hak veya mülkiyet edinimlerinin daha etkin ve hızlı bir şekilde değerlendirilebilmesi, iş süreçlerinin daha rasyonel hale getirilmesi, değişik kamu kurumları arasındaki yetki karmaşasının giderilmesi, yatırımcıya tek merkezden hizmet sunulması, bürokrasinin azaltılması, kurumların görev, yetki ve sorumluluklarının netleşmesi ile hesap verebilir bir kamu yönetiminin oluşturulması..." gibi gerekçelere dayandırılıyor.

ŞİRKETLERE YENİ VERGİ MUAFİYETLERİ

Kanun teklifi ile doğal Gaz Piyasası Kanununun ek 1 inci maddesi kapsamındaki devirler katma değer vergisinden müstesna tutulurken, bu kapsamda yapılan işlemler için yüklenilen vergiler, vergiye tabi işlemler nedeniyle hesaplanan vergiden indiriliyor.

Kanun değişikliğinde şirketlerin vadesi geçmiş borçları için ruhsat iptalleri de zorlaştırılıyor.

TÜM MUAFİYETLER DE DEVREDİLECEK

Şirketlere borcunu ödemesi için yeni süreler tanınırken süre uzatım talebi değerlendirmesi tamamlanmayan ruhsat sahalarında on iki ayı geçmemek üzere Bakan onayı ile maden işletme faaliyetine izin verilebilecek. Yine kanunun dördüncü maddesine göre ruhsat devirlerinde ruhsatı devralan "kurulu işletme kapasitesi veya şerh edilen sözleşmedeki kapasiteyi aşmayacağı yönünde vereceği taahhüde istinaden ilgili alan için tanınan tüm muafiyetler ve alınmış bütün izinler"i de devralmış olacak.

DOĞALGAZ ALTYAPI GİDERLERİNİ BELEDİYELER KARŞILAYACAK

Yasa teklifine göre doğal gaz dağıtım şirketlerinin dağıtım bölgelerine ilave edilecek yeni genişleme bölgelerinde belediye doğalgaz getirilmesini isteyen belediye buna dair kazı, altyapı, üstyapı, hafriyat döküm gibi tüm masrafları karşılamak zorunda olacak.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilgili kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları tarafından Türkiye’deki şubelerinin bulunduğu yerlerde Cumhurbaşkanı kararıyla ayrı birer şirket kurulabilecek. Kurulan şirketlerin ortaklık yapısını değiştirmeye, yurt içinde ve yurt dışında şirket kurmasına veya bir şirkete yüzde elliden fazla hisseyle ortak olmasına karar vermeye Cumhurbaşkanı yetkili olacak.

MEHMET ÖZDAĞ: ‘KAMU YARARI ÇAPAKLI DA GÖRÜLDÜ’

Torba yasadaki 37 madde ile ilgili görüşlerini aldığımız TMMOB EMO YK Üyesi Mehmet Özdağ, Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminde bakanlar kurulu fiilen kalmadığı için kamulaştırma yetkisinin EPDK ve TEDAŞ’a verilmesi gibi bir durum olduğunu söyledi. “Üretim tesislerinde EPDK, dağıtım konusunda TEDAŞ’a yetki veriyor, Bakanlar Kurulu kararı aranmıyor” diyen Özdağ “Burada sorgulanması gereken kamu yararı tanımı, nasıl olacak?​” diye sordu. Özdağ şunları söyledi: “Mesela Manisa Çapaklı uygulamasındaki kamu yararı nedir? Çapaklı acele kamulaştırma uygulaması siyasi iktidarın kamu yararından ne anladığını net olarak ortaya koyuyor. Şirket çıkarları söz konusu olduğunda, vatandaşın özel mülkiyet hakkı ortadan kalkabiliyor. Ayrıca bu hesapsız kitapsız enerji yatırımları ile kırsalda hızlı bir şekilde mülkiyetin el değiştirmesi ve vatandaşların kendi sahip oldukları toprakları ekip biçmesi, ziraat faaliyeti yapması imkansız hale getirilecek. Bu durumda da köylülerin Soma örneğinde olduğu gibi, yaşamlarını şirketlerin ağır işlerinde güvencesiz ücretli çalışan durumunda sürdürmeleri söz konusu olacak. Özet olarak; yasanın nasıl çıktığı değil nasıl uygulandığı daha önemli artık. Yakın dönem acele kamulaştırma örnekleri bizim için önümüzdeki dönemde yapılacak kamulaştırma uygulamalarının nasıl olacağı konusunda fikir veriyor.

CHP’Lİ ÖZTUNÇ: DEĞİŞİKLİK ŞİRKETLERİN DAHA ÇOK PARA KAZANMASI İÇİN

Düzenlemeleri değerlendiren CHP Doğa Haklarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Ali Öztunç, “CHP Doğa Hakları olarak Maden Kanunu’nda yapılan değişiklikleri irdeliyoruz. Yapılan değişiklik, şirketler daha çok para kazansın, daha az devlet hakkı versin mantığıyla yapılıyor. Daha yeni Sayıştay’ın raporunu açıkladık. Maden firmalarının proje bedellerini nasıl daha düşük gösterdiği, ÇED raporu hazırlamamak için hangi hileleri yaptıklarını kamuoyu ile paylaştık. Torba Yasa’da maden firmaları ile ilgili iki kaygımız var. Birincisi, ruhsat süresi bitmiş Alamos Gold Kazdağlarında tekrar faaliyete başlayabilir. İkincisi, bu ayında 16’sında ruhsat süresi bitecek TÜPRAG, Afyon Emirdağ’da sekteye uğramadan faaliyetlerine devam edebilir. Yasalarda bunlar yazmıyor. Ama biz takip ediyoruz. Umarız, dediğimiz gibi çıkmaz. Diğer yandan, kamu yararına çalışması beklenen kamu iktisadi kuruluşu TEDAŞ’a herhangi bir makamın onayı olmaksızın kamu yararı kararı alma hakkı tanımıştır. Özel şirketler TEDAŞ aracılığıyla vatandaşın mülkiyetine el koyacak” dedi.