28 Ekim 2020 00:14

Koronavirüs aşısında son durum ne?

Koronavirüs aşısı konusundaki bilimsel gelişmeler, bahar aylarına kadar aşının hazır olabileceği yönünde. Peki, dünya genelinde Kovid-19 aşısı için çalışmalar hangi durumda?

Fotoğraf: Dimitri Houtteman/Unsplash

GÜNCEL

Paylaş

Yücel ÖZDEMİR
Köln

Son verilere göre dünya genelinde 43 milyondan fazla insan Kovid-19’a yakalandı, bir milyon 160 bin kişi de yaşamını yitirdi. Virüsün bulaşma hızını azaltmak için süren aşı çalışmalarında son aylarda umut verici gelişmeler yaşanıyor. Tahminler, eğer çok büyük bir aksaklık çıkmazsa, 2021’in bahar aylarına kadar bir aşının bulunup uygulamaya konulacağı yönünde.

BİLİM CEPHESİNDE YOĞUN ÇABALAR SÜRÜYOR

Birleşmiş Milletlere (BM) bağlı Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından verilen bilgilere göre, şu anda toplam 208 aşı çalışması bulunuyor. Ancak bunların büyük bir bölümü daha başlangıç aşamasında. Bu hafta Der Spiegel dergisinin kapak konusu yaptığı koronavirüs aşısı konusundaki bilimsel çalışmalara göre, 6 aşı finale çok yakın görünüyor. Normal olarak bir aşının geliştirilip uygulama aşamasına gelmesine kadar 8-10 yıllık bir süreye ihtiyaç var. Ancak dünyanın dört bir yanında bilim insanları tarafından sürdürülen olağanüstü çalışma nedeniyle bu sürenin bir yıla düşmesi bekleniyor.

11 AŞI, ÜÇÜNCÜ FAZDA

Almanya basınında yer alan haberlere göre, dünya genelinde belli aşamaları geçmeyi başaran 33 aşı adayı var. Bunlardan 11’i en az 60 bin insan üzerinde denenmesi gereken “üçüncü faz”a ulaşmış durumda. Bu aşamayı geçen 6 aşıya ise sınırlı şekilde kullanım izni verilmiş. Bu son aşamada yapılacak deney ve araştırmaların sonucunda hangisinin ilk aşı ya da aşılar olacağı belli olacak. Bunun, önümüzdeki bahar aylarına kadar sürebileceği belirtiliyor.

Şu andaki verilere göre koronavirüs aşısını bulmaya en yakın adaylar arasında ABD’li ilaç tekeli Pfizer ile iş birliği yapan Alman Biontech geliyor. Biontech’in başındaki isim olan Prof. Dr. Uğur Şahin, Der Spiegel’e yaptığı açıklamada, “İdeal olan bir aşının iki şeyi içermesi gerekiyor. Birincisi hastalığı önleme ya da en azından hafifletme, ikincisi başka insanlara geçmesini önleme” diyor. Bu iki hedefle çalışmalar yaptığını aktaran Şahin, “Her hafta önemli” diyerek olumlu yönde ilerlemeler katettiklerini anlattı ve aşı için bahar aylarını işaret etti. Biontech’in geliştirdiği aşıya şimdiden “BNT162b2” adı verildi. Avrupa Tıp Ajansı tarafından izin için incelemeye alınan aşı için iznin en erken kasımın ortasında verilebileceği de iddia edilenler arasında.

Almanya’da üretilen aşılara onay veren Paul Ehrlich Enstitüsünün (PEI) Başkanı Klaus Cichutek de yaptığı açıklamada, bütün şartların yerine getirilmesi durumunda “önümüzdeki yılın ilk ayları”nı işaret etti. Ayrıca bir değil, birkaç koronavirüs aşısının hazır olabileceğini söylemeyi de ihmal etmedi. PEI tarafından izin verilen aşı, Avrupa genelinde de kullanılabilecek. Bu nedenle, diğer AB ülkelerinde üretim için ayrıca bir iznin alınması gerekmiyor. Kendisi de koronavirüse yakalanan Almanya Sağlık Bakanı Jens Spahn da önümüzdeki yılın ilk üç ayında aşının yapılmaya başlanacağını ifade etti.

STOK AMACIYLA ÜRETİME BAŞLANDI

Almanya hükümetinin 375 milyon avro ile desteklediği Biontech, şimdiden kitlesel aşı üretimine geçmeyi planlıyor. Hatta geliştirilen aşı henüz kesin onayı almadığı halde, stok amacıyla üretilmeye başlanmış. Biontech’in geliştirme masraflarını 750 milyon dolar ile üstlenen ABD tekeli Pfizer, böylece aşı kesin onay aldıktan sonra kitlesel üretim yapmayı garantilemiş durumda. Pfizer, 2021’in sonuna kadar 1.5 milyar doz “BNT162b2” aşısı üretmeyi planlıyor. Birçok ülke şimdiden yüz binlerce dozluk aşı ısmarladı. Almanya’da aşı üzerinde çalışmalar yapan ve bir zamanlar ABD Başkanı Donald Trump tarafından satın alınmak istenen Curevec ise henüz ikinci aşamada. Firmanın hedefi, 2022’de aşının üretimine geçmek.

AŞIYI ÖNCE ZENGİN ÜLKELER ALACAK

Görünen o ki, bilimsel açıdan koronavirüs aşısının bulunması konusunda ilerlemeler devam ediyor ve birkaç ay içinde ciddi sonuçlar elde edilecek. Ancak aşının, kime, ne zaman ve nasıl yapılacağı konusunda farklı görüşler mevcut. Parası olan zengin ülkelerin öncelikle aşıyı alıp kullanacağını söylemek için kahin olmaya gerek yok. Zira, şimdiden aşıyı ısmarlayanlar var. Sadece AB Komisyonu, şimdiden dört ayrı şirkete 800 milyon aşı ısmarladı. ABD bir ay içinde 80 milyon insana aşı yapmayı önüne hedef olarak koydu. Almanya, sadece Biontech değil diğer yabancı firmalar tarafından üretilecek aşıdan da ısmarladı. Yani Alman firmalarının çalışmalarından bir sonuç çıkmaması durumunda da aşı garantilenmiş.

Ülkelerin aşıyı paralı mı, parasız mı yapacakları belirsiz. Öyle görünüyor ki, özellikle aşının ilk evresinde mümkün olduğu kadar pahalıya yaptırılacak. Örneğin AstraZeneca bir aşı dozajının 2.5 avroya mal olacağını ifade ederken, Johnson & Johnson 10 avrodan söz ediyor. Aşırı kâr elde etmeyi planlayan Moderna’nın aşısının ise 37 avroya kadar mal olacağı dile getiriliyor.

Öyle görünüyor ki üretim arttıkça ve ihtiyaç azaldıkça aşının fiyatı düşecek. Zengin ülkelerde yoksullara, dünya genelinde ise yoksul ülkelere aşının en son ulaşacağı bugünden görülebiliyor. Aşı üretimine yakın olan tekellerin borsadaki değeri ise son aylarda hızla arttı.

Hal böyle olunca, aşının bulunması, kononavirüsten ölümlerin bir anda sona ereceği anlamına gelmiyor. Önümüzdeki bir yıl ise aşının bulunup bulunmadığı, bulunması durumunda etkisinin olup olmadığı, önce kimlere sonra kimlere yapılacağı tartışmasıyla geçirilecek.

TRUMP’IN SEÇİME AŞI YETİŞTİRME PLANI TUTMADI

ABD Başkanı Donald Trump en son Joe Biden ile katıldığı düelloda Pfizer’in aşıyı bulmaya yakın olduğunu dile getirerek puan toplamaya çalıştı. Trump’ın seçimlerde kendi hanesine artı yazmak için ABD tekelleri Pfizer ve Moderna üzerine yoğun baskı yaptığı ancak istediğini alamadığı belirtiliyor. Özellikle Moderna’nın bu yönde epey istekli olduğu dile getiriliyor. Trump’ın geçtiğimiz bahar aylarında Beyaz Saray’a davet ettiği Tekelin Başkanı Stephane Bancel’e “Bana seçimlerden önce ilacı bul” dediği ifade ediliyor.

Ancak tekel tarafından kısa bir süre önce yapılan yazılı açıklamada ilaç için kasım ayının sonu işaret edildi. Dolayısıyla Trump’ın ilacı seçimlere malzeme yapması şimdilik seçenekler arasında bulunmuyor. 3 Kasım’da sonuçlanacak başkanlık seçimlerinde Trump’ın koronavirüs ile başarısız mücadelesi de sorgulanacak. Buna rağmen hükümetin, Moderna tarafından temmuz ayından bu yana üretilmeye başlanan “mRNA-1273” aşısından, 1.5 milyar dolar karşılığında 100 milyon adet ısmarladığı basında yer alıyor. 400 milyon aşı da daha sonra ısmarlanacak. Şirketin hedefi ise yıl sonuna kadar 500 milyon doz aşı üretmek. Araştırmaların olumsuz sonuçlanması durumunda ise üretilen aşılar imha edilecek.

DİĞER AŞI ADAYLARI NE DURUMDA?

Der Spiegel’de yer alan yazıda koronavirüs ilacı konusunda asıl yarışın Biontech ile Moderna arasında sürdüğüne dikkat çekiliyor. Çünkü, her iki firmanın teknolojik alt yapısının güçlü olduğu dile getiriliyor. Bir diğer ABD tekeli Johson & Johnson’un da önemli bir ilerleme katettiği, ancak üçüncü aşamada deneme aşısı yapılan birçok kişi hastalandığı için testlerin bir süreliğine durdurulduğu vurgulandı.

Yine İngiltere’deki Oxford Üniversitesi ile İngiliz-İsveç ilaç tekeli AstraZeneca tarafından sürdürülen çalışmalar da üçüncü aşamada. Bu firma tarafından geliştirilen aşının üçüncü aşamasında benzer şekilde bir denek hastalandığı için deneme durdurulmuştu. Ancak bir süre önce yeniden devam edildi. İlaç tekelleri Merck ve Sanofi tarafından geliştirilen aşılar da üçüncü aşamada. Elde edilecek sonuçlara göre bu firmalar tarafından bulunan aşılar da “ilk aşı” olabilir.