09 Aralık 2020 22:44

San(a)saryan’dan Su’ya Mahsus Mahaller

San(a)saryan Hanı bu topraklardaki çalkantılardan payına düşeni fazlasıyla almış, bu toprakların yükünü acısını sırtlanmış ve bedel olarak da adının bir harfini bırakmak zorunda kalmıştır.

Ruhi Su (1979, Almanya)

Fotoğraf: Oğuz Gemalmaz arşivi/Wikimedia

Halis Ulaş
  • halisulas@yahoo.com
Halis Ulaş

“Mahsus mahal derler kaldım zindanda
Kalırım kalırım dostlar yandadır
Ölürüm ölürüm kardeş aklım sendedir...
Artar eksilmeyiz, zindanlarında”

Yukarıdaki dizeler Ruhi Su’nun “Mahsus Mahal” adıyla var ettiği nihavent türkünün ilk dörtlüğüdür. Harflerin sözcüklere, sözcüklerin dizelere, dizelerin bir çığlığa evrildiği yer, yani o “Mahsus Mahal”, San(a)saryan Hanı’nın bir hücresidir. Bu hücre işkence gören tutukluların doktor muayenesine getirildiği odanın hemen yanı başındadır. Ruhi Su’nun kulağına muayene odasından bir kadın sesi gelir, “Kanamam var, kolumu kaldıramıyorum” der kadın. Bu ses sevdiceği, canı, ciğeri Sıdıka’nın sesidir.

Ruhi Su 1912 yılında Van’da doğar. Zeynep Oral’ın 1984’te Milliyet Sanat’taki satırlarına kulak verirsek; “Mehmet Ruhi Su Ermeni ana babadan doğmuş, Ermeniliği de zavallı anası babası da 1915’te Van’da kırılmış, toprak altına girmiş, bir nüfus memurunun deftere işlediği Abdullah ve Huri adlarını ana baba bilmiş, yetimhanelerde büyümüş bir gariptir”. Oğlu Ilgın Ruhi Su’nun sesine kulak verirsek; “Babamın 1912'de Van’da doğması, öksüzler yurdundan gelmesi, bugüne kadar hiçbir akrabasının çıkmaması düşünüldüğünde Ermeni olma ihtimali hayli yüksek olduğunu söylenebilir” demiştir.

Ruhi Su ve Sıdıka Su; 26 Ekim 1951 günü polis kayıtlarında 'kesik saçlı bayan' olarak geçen Sevim Tarı’nın gözaltına alınarak San(a)saryan Hanı’na götürülmesi ile başlayan 1951 TKP Tevkifatı sonrası tutuklanan 187 kişiden ikisidir. Ruhi ve Sıdıka Su; San(a)saryan Hanı’nın 1935 yılından sonra Emniyet Müdürlüğü olmasının ardından işkence tezgahlarından geçen ne ilk ne de son kişilerdir. Türkiye siyasi ve edebiyat tarihinde kanlı bir “mahal” olan San(a)saryan Hanı’nın tabutluk ve işkence tezgahlarına Nihal Atsız’dan Alparslan Türkeş’e, Nâzım Hikmet’ten Vedat Türkali’ye, Mihri Belli’den Sabahattin Ali’ye, Aziz Nesin’den Ece Ayhan’a, Enver Gökçe’den Ahmed Arif’e, Deniz Gezmiş’ten Cihan Alptekin’e yüzlerce, binlerce insanın kanı damlamıştır.

Peki duvarlarına işkencenin ko(r)kusunun sindiği, koridorlarında çığlıkların bir hayalet gibi dolaştığı yıkılası San(a)saryan Hanı ne zaman ve neden inşa edilmiştir? San(a)saryan Hanı 1895 yılında Mıgırdiç Sanasaryan tarafından mimar Hovsep Aznavur’a yaptırılmıştır. Sirkeci’de, Hamidiye Caddesi üzerinde, Mimar Kemalettin Sokak’a cepheli, biri bodrum olmak üzere altı katlı, iç avlulu bu taş binanın adı da aslında Sanasaryan Hanı’dır. Belki de Sanasaryan Hanı yaşadığı onca acıya dayanamayarak gözünden akıttığı yaşların birine adının bir harfini kaptırarak Sansaryan olarak anılmaya başlamıştır.

Sabahattin Ali’nin 26 Kasım 1945 tarihinde 1 No’lu Sıkıyönetim Mahkemesine yaptığı suç duyurusu için yazdığı dilekçede; San(a)saryan Hanı’nın tapu kayıtlarında yer almayan özelliklerini kaleme almıştır. Bu dilekçeden San(a)saryan Hanı’nda 35 hücre olduğunu, bu hücrelerden sadece 6 tanesinde küçük pencere olduğunu, diğerlerinin hava almadığını, 19 ve 20 No’lu hücrelerin ünlü tabutluklar olduğunu ve bu tabutlukların eninin 60 santimetre, derinliğinin 40 santimetre ve yüksekliğinin de 180 santimetre olduğunu öğreniyoruz.

Mıgirdiç Sanasaryan 1818 Tiflis doğumlu bir Ermeni’dir. Babası Sarkis Sanasaryan Ruhi Su gibi Van Ermenilerindendir. Sanasaryan, 1881’de Erzurum’da yetim Ermeni çocuklarının eğitimine katkıda bulunmak amacıyla bir okul yaptırır. Alman eğitim sistemini model alan bu okul 1915 yılına kadar 1000’den fazla mezun verir.

Bu okul Osmanlı Hükümeti tarafından 27 Mayıs 1915 tarihinde çıkarılan resmi adıyla “Sevk ve İskan Kanunu” yani “Tehcir Kanunu” sonrası yaşanan “Meds Yeghern/Büyük Felaket” sonrası kapatılmış ve binaya Hükümet tarafından el konulmuştur. Bugün Erzurum Millî Mücadele ve Kongre Müzesi olarak hizmet veren bu bina aynı zamanda 23 Temmuz 1919’da Erzurum Kongresi’nin toplandığı yerdi. İşte Sirkeci’deki San(a)saryan Hanı bu okula gelir yaratması için yaptırılmıştır. Bekleneceği gibi 1915 sonrası San(a)saryan Hanı da kendi payına düşeni alarak Osmanlı Hükümeti’nin “himayesine” geçmiştir.

San(a)saryan Hanı bu topraklardaki çalkantılardan payına düşeni fazlasıyla almış, bu toprakların yükünü acısını sırtlanmış ve bedel olarak da adının bir harfini bırakmak zorunda kalmıştır. Yapılışının üzerinden 125 yıl geçen Han bu sene yapılan bir ihale ile varlığını beş yıldızlı bir otel olarak sürdüreceğe benziyor. Duvarlarına işkence ko(r)kusunun sindiği, koridorlarında çığlıkların bir hayalet gibi kol gezdiği bu Han konaklayacak olan müşterilerine huzur verir mi bilmiyorum.

Ama enseyi karartmamak gerek, çünkü bu “Mahsus Mahal”in koridorlarında hıncın, öfkenin, isyanın sesi de yankılanmış halen de yankılanmakta ve tok bir sesle çığlık olup umudu gelen güne taşımaktadır. 

“Dirliğim düzenim dermanım canım
Solum sol tarafım imanım dinim
Benim beyaz unum ak güvercinim, aman
Bilirim bilirim kardeş gelen gündedir, gelen gündedir.”

Meraklısı için not: San(a)saryan Hanı ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Reklam
YAZARIN DİĞER YAZILARI
EGE HABERLERİ
İzmir'de yeni yılda su ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılacak

İzmir'de yeni yılda su ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılacak

İzmir Büyükşehir Belediyesi, yıl başından itibaren geçerli olmak üzere suyun metreküp fiyatına ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılmasını onayladı.

Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

İzmir'de Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu, kayyım atmalarına tepki gösterdi, "Halk iradesinin yok sayılmasına karşı mücadeleyi büyüteceğiz” dedi.

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Aliağa OSB'de bulunan Petrol İş'in örgütlü olduğu Ravago'da, CEO satışlardaki düşüşü ileri sürerek işçi kıyımına hazırlanıyor.

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'ta TİS görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine grev kararı asıldı.

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine belediye binasına grev kararı asıldı. Uzlaşmaya varılamaması halinde işçiler 12 Kasım’da greve çıkacak.

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı'nda yaşamını yitirenler katiamın 9’uncu yıl dönümünde Ege kentlerinde anıldı.

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu, KHK ile ihraç edilen kamu emekçilerinin işe iade talebiyle oturma eylemlerinin 300. haftasında, "Gerekirse bu eylemleri 300 hafta daha sürdürürüz" dedi.

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Geçmişe dönük alacaklarının ödenmesi için 5 gündür eylem yapan Karşıyaka Belediyesinde çalışan kamu emekçileri, "Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz" dedi.

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Balçova Belediyesi memurları toplu sözleşmeyle hak kazandıkları ödemelerin yapılamamasına karşı başlattıkları eylemi devam ettirdi. Tüm Bel-Sen üyesi emekçiler belediye önünde yeryüzü sofrası kurdu.

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu, Sağlık Bakanlığı’nca hazırlanan "Aile Hekimliği Yönetmeliği" taslağına karşı yaptıkları açıklamada hekimlerin uğrayacakları hak kayıplarına dikkat çekti.

İZENERJİ işçileri: İkramiyelerimizin gününde ödenmesini istiyoruz

İZENERJİ işçileri: İkramiyelerimizin gününde ödenmesini istiyoruz

İzBB’ye bağlı İZENERJİ’de çalışan işçiler ikramiye ödemelerinde yaşanan gecikme nedeniyle eylem yaptı. İkramiyelerinin ödenmesini isteyen işçiler Egemenlik Evi önünde oturma eylemi başlattı.

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Organize bir şekilde yoksulluğa mahkum ediliyoruz

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Organize bir şekilde yoksulluğa mahkum ediliyoruz

Karşıyaka Belediyesinde çalışan Tüm Bel-Sen İzmir 2 No’lu Şube üyesi emekçiler toplu sözleşmeden doğan geriye dönük alacakları için eylem yaptı.