10 Mart 2021 23:20

“Yurtsama”dan “gündedün”e “nostalji”nin çağrıştırdıkları

“Nostalji” kavramı köklerini Yunancadan alır. Eve dönüş anlamına gelen “nostos” ile acı anlamına gelen “algos” kelimelerinin birleşmesi ile oluşur.

Andrey Tarkovsky Nostalghia filminden bir sahne 

Fotoğraf: Andrey Tarkovsky Nostalghia filminden bir sahne 

Halis Ulaş
  • halisulas@yahoo.com
Halis Ulaş

“Nostalji” kavramı köklerini Yunancadan alır. Eve dönüş anlamına gelen “nostos” ile acı anlamına gelen “algos” kelimelerinin birleşmesi ile oluşur. Her ne kadar bu kavram Yunanca köklere sahip olsa da kelime antik Yunan’a varacak kadar eski değildir. Literatüre ilk olarak 1688 yılında İsviçreli bir doktor olan Johannes Hofer tarafından sokulmuştur.

Hofer nostaljiyi kişinin kendi memleketine geri dönme arzusundan kaynaklanan üzgün ruh hali şeklinde tanımlamıştır. Nostalji tanısını alan ilk “hastalar” arasında memleketlerinden uzakta eğitimlerini sürdüren öğrenciler, ülkelerinin dışında çalışan işçiler ve farklı bir ülkede savaşan askerler bulunmaktaymış.  

Nostalji kavramı ilk tanımlandığı dönemde mekânsal bir uzaklıkla ilişkilendirilmiştir. Hatta bu kavramın Türkçe karşılığı olarak “yurtsama” kelimesi dilimize kazandırılmıştır. Ancak zamanla nostalji kavramı mekânsal uzaklıktan zamansal uzaklığa doğru mesafe kat etmiştir. Türk Dil Kurumu nostaljiyi; “Geçmişte kalan güzelliklere olan özlem duygusu ve bu duygunun baskın bir duruma gelmesi” olarak tanımlamaktadır. Hatta kavramın eş anlamlısı olarak da “gündedün” kelimesini önermektedir. 

“Yurtsama” ve “gündedün” kavramlarının içiçe harmanlandığı bir başyapıt olan Nostalghia filmi Andrey Tarkovsky tarafından 1983 yılında İtalya’da çekilmiştir. Tarkovsky’nin ülkesi dışında çektiği ilk film olan Nostalghia bu yönüyle yönetmenin de nostaljisine yön vermekte, kendi ülkesine dönük özlemini göstermektedir.

Filmin belki de en etkileyici sahnesinde “filmin delisi” Domenico, film için özel olarak taklidi yapılmış Michelangelo’nun Roma imparatoru Marcus Aurelius’un at bindiği heykelin üzerinde kendini yakmadan önce uzunca bir tirat atar. Bu tiradın bir bölümünde; “Fazla büyük usta kalmadı. Zamanımızın gerçek kötülüğü budur. Kalbin yolları gölgelerle kaplanmış” der.

Domenico’nun göçüp giderek kalbimizin gölgelerle kaplanmasına neden olduğunu belirttiği ustalardan biri olarak Yaşar Kemal’i saymamız yerinde olur. 28 Şubat 2021 ustanın 6. ölüm yıl dönümüydü. Hakkında çok şey yazıldı çok şey söylendi. Yazılanlardan biri de onun yaşamına da Domenico’nunki gibi, at binen bir kahramanın çentik attığıdır. Bu kahraman Rosinante’sinin üzerinde yel değirmenlerine karşı savaşan Don Kişot’tur.

Yaşar Kemal; “Beni ilk etkileyen kitap Don Kişot’tur. Onu okuyunca yeni bir dünya buldum, önce bir karanlığa düştüm, sonra da içimde bir aydınlanma, yücelme oldu” der. Yaşamı boyunca belki de yüzlerce kere okumuştur Don Kişot’u.

Yaşar Kemal Adana’daki sürgün yıllarında tanıştığı Arif Dino aracılığı ile Don Kişot’la karşılaşmasını şöyle anlatır:

“On yedi yaşındaydım, bir gün Arif Dino’yla karşılaştık. ‘Hadi gel, bir çay içelim’ dedi. Gittik oturduk. ‘Kemal oğlum, sana hayatının en güzel hediyesini veriyorum. Git kitapçıdan al, hepsini oku’ dedi. Kitapçıya gittim önüme yüzden fazla kitap koydu. ‘Çiftlikten biraz para gelmiş, bunları sana aldı’ dedi. Koştum kahveye girdim, teşekkür ettim. ‘Haydi köye mi gideceksin, kasabaya mı? Git bu kitapları oku’ dedi.

Kitaplarımı alıp Kadirli’ye gittim. Okumaya başladım, kitapların arasından beş tane Don Kişot çıktı. Adana’ya gittiğimde dördünü alıp Arif Beye gittim. ‘Kitapçı yanlışlıkla bunları fazla vermiş. Gidip başka kitaplarla değiştireceğim’ dedim. ‘Yok, yok. Ben özellikle koydum. Bu kitabı ömür boyu tekrar tekrar okuman için’ dedi.

Kısa bir süre sonra Kozan’da hapishaneye girmiştim. Çantamda bir tane Don Kişot kalmış. Tekrar tekrar okumaya o zaman başladım.”

Arif Dino Yaşar Kemal’in yaşamına sadece Don Kişot’la çentik atmaz. Aynı dönemde Adana’da Ramazanoğlu Kütüphanesine hademe olarak girmesine de aracılık eder ve bir kütüphane dolusu kitabı okumasını sağlar. Yaşar Kemal bir dünya yazarı olduktan sonra Arif Dino’nun sürgün yılları olan 1942-1946 yılları arasında kendine kattıklarını unutmaz ve şöyle der; “Avrupa’ya gittiğimde bana hangi üniversitede okudun diye soranlar oluyor. Benim tek cevabım var. Benim üniversitem Arif Dino’dur”.

Evet Yaşar Kemal’in düşünsel ilerleyişinde Arif Dino önemli bir köşe taşıdır. Ancak Yaşar Kemal’in gelişiminde dolaylı olarak da olsa dönemin Başbakanı Şükrü Saraçoğlu’nun katkısı da vardır. Ne alakası var demeyin. Çünkü Adana öncesi Arif Dino Kayseri’nin Develi kazasına, Abidin Dino’da Çorum’un Mecitözü kazasına “ikamete memur” olarak tayin edilmişlerdir. Yani sürgüne gönderilmişlerdir. Başbakan Şükrü Saraçoğlu ile Arif Dino’nun Cenevre’den sınıf arkadaşlıkları iki kardeşin sürgün istikametlerini dedeleri Abidin Paşa’nın bir dönem valilik yaptığı Adana’ya çevirmiştir. İşte Yaşar Kemal’in Arif ve Abidin Dino’nun Adana’ya gelmesi benim büyük şansım olmuştur cümlesinin müsebbibi bir anlamda dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu’dur.

Yazının sonuna geldiğimde sözü tekrar Tarkovsky’nin Nostalghia filminin delisi Domenico’ya bırakmak istiyorum. Domenico aynı tiratta; “Sadece doğaya bak ve hayatın ne kadar basit olduğunu göreceksin. Bir zamanlar olduğumuz yere dönmeliyiz yanlış tarafa döndüğümüz noktaya” diyor.

Bu anlamda Yaşar Kemal ve Arif Dino bir tarafıyla mekânsal, yani yurtsama, bir tarafıyla da zamansal, yani dündegün, olarak yaşamımızda her yanlış tarafa adım attığımızda ya da atmaya kalktığımızda artlarında bıraktıkları ile bir mihenk taşı olarak varlıklarını hissettiriyorlar.

Özlemle…    

Meraklısı için notlar: Andrey Tarkovsky’nin “Nostalghia” filmini buradan izleyebilirsiniz. “Nostalghia” filmiyle ilgili Mikail Boz tarafından anımsama, unutuş ve bellek çerçevesinde kaleme alınmış inceleme makalesine buradan ulaşabilirsiniz. Son olarak da Şehmus Güzel’in Abidin ve Arif Dino’nun Adana’daki sürgün yıllarını ve Yaşar Kemal’le ilişkilerini anlattığı kitaba şuradan ulaşabilirsiniz. 

Gönülçelen kelimeler atlasım

Gönülçelen kelimeler atlasım

Harfiyat

Harfiyat

Yaşar Kemal kimdir? Yaşar Kemal’in eserleri neler?

Yaşar Kemal kimdir? Yaşar Kemal’in eserleri neler?

Dil Emekçisi, Sözün Büyücüsü: Yaşar Kemal

Dil Emekçisi, Sözün Büyücüsü: Yaşar Kemal

Reklam
YAZARIN DİĞER YAZILARI
EGE HABERLERİ
CHP İl Danışma Kurulu Toplantısına alınmayan Kent A.Ş. işçileri tepki gösterdi

CHP İl Danışma Kurulu Toplantısına alınmayan Kent A.Ş. işçileri tepki gösterdi

İşten atılan Kent A.Ş. işçileri, Karşıyaka Çarşı Kültür Merkezi'nde yapılan CHP İl Danışma Kurulu Toplantısına alınmadı.

Efes Selçuk Meryem Ana evindeki nöbete jandarmadan şafak baskını

Efes Selçuk Meryem Ana evindeki nöbete jandarmadan şafak baskını

Meryem Ana Evi'nin otopark işletmesinin Selçuk Belediyesinden alınarak Tarım ve Orman Bakanlığına devredilmesine karşı devam eden nöbete jandarma müdahale etti.

İzmir'de yeni yılda su ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılacak

İzmir'de yeni yılda su ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılacak

İzmir Büyükşehir Belediyesi, yıl başından itibaren geçerli olmak üzere suyun metreküp fiyatına ve atık su tarifesine yüzde 26 zam yapılmasını onayladı.

Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu: Kayyımlar halk iradesine müdahaledir

İzmir'de Güzelbahçe Emek ve Demokrasi Platformu, kayyım atmalarına tepki gösterdi, "Halk iradesinin yok sayılmasına karşı mücadeleyi büyüteceğiz” dedi.

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Ravago'da patron, işçi kıyımına hazırlanıyor

Aliağa OSB'de bulunan Petrol İş'in örgütlü olduğu Ravago'da, CEO satışlardaki düşüşü ileri sürerek işçi kıyımına hazırlanıyor.

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'a grev kararı asıldı: Emeğimizin karşılığını istiyoruz

İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketi İZFAŞ'ta TİS görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine grev kararı asıldı.

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde işçiler grev kararını astı

Buca Belediyesinde toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması üzerine belediye binasına grev kararı asıldı. Uzlaşmaya varılamaması halinde işçiler 12 Kasım’da greve çıkacak.

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı’nda yitirilenler Ege'de anıldı: Barışa dair umudu diri tutacağız

10 Ekim Ankara Katliamı'nda yaşamını yitirenler katiamın 9’uncu yıl dönümünde Ege kentlerinde anıldı.

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu: Eylemlerimizi sürdürmekte kararlıyız

KESK İzmir Şubeler Platformu, KHK ile ihraç edilen kamu emekçilerinin işe iade talebiyle oturma eylemlerinin 300. haftasında, "Gerekirse bu eylemleri 300 hafta daha sürdürürüz" dedi.

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Karşıyaka Belediyesi emekçileri: Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz

Geçmişe dönük alacaklarının ödenmesi için 5 gündür eylem yapan Karşıyaka Belediyesinde çalışan kamu emekçileri, "Almadığımız paranın vergisini ödemek istemiyoruz" dedi.

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Alacakları ödenmeyen Balçova Belediyesi emekçileri yeryüzü sofrası kurdu

Balçova Belediyesi memurları toplu sözleşmeyle hak kazandıkları ödemelerin yapılamamasına karşı başlattıkları eylemi devam ettirdi. Tüm Bel-Sen üyesi emekçiler belediye önünde yeryüzü sofrası kurdu.

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu: "Eziyet Yönetmeliği"ne hayır

İzmir Sağlık Platformu, Sağlık Bakanlığı’nca hazırlanan "Aile Hekimliği Yönetmeliği" taslağına karşı yaptıkları açıklamada hekimlerin uğrayacakları hak kayıplarına dikkat çekti.