NewsLabTurkey, doğrulama platformlarını ele aldı: Kim, neyi, nasıl doğruluyor?

NewsLabTurkey Research Hub’dan Dr. Sarphan Uzunoğlu ve Verda Uyar, “Türkiye’de doğru bilgiyi aramak: Çöldeki vahanın peşinde” başlıklı araştırmalarıyla Türkiye’deki doğrulama aktörlerini ele aldı.

NewsLabTurkey'de yayımlanan araştırmaya göre, Türkiye’deki doğrulama kuruluşları son dönemde en çok sağlık ve bilim gibi konulara eğilirken, siyaset alanındaki doğrulama yapma oranı bazı kurumlarda azaldı, kimi kurumlarda da belirli siyasi partilerin ve grupların aleyhine olacak şekilde yoğunlaştı.

Araştırma kapsamında, aktif olarak çalışmalarını sürdüren ve ana odağı genel anlamda yanlış bilgiyi doğrulama olan Doğruluk Payı, Doğruluğu Ne, Fact-Checking Turkey, Günün Yalanları, Malumatfuruş, Teyit, Yalansavar temsilcilerinin yanı sıra Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) temsilcileriyle görüşmeler gerçekleştirdi.

‘SİYASİ ATMOSFER DOĞRULAMA FAALİYETLERİNİ KISITLIYOR’

Araştırmaya göre, Türkiye’deki mevcut siyasi atmosfer doğrulama faaliyetlerini kısıtlıyor. Kamuoyuyla yanlış bilgi paylaşan siyasi otoriteler sosyal medyada viral olmuş aldatıcı veya sahte içerikler kadar doğrulanmıyor ya da doğrulanamıyor. 
Doğrulama kuruluşlarını üç ayrı kuşak içerisinde değerlendiren araştırma, Türkiye’nin yanlış bilgiyle mücadele serüveninin kurumsallıktan uzak, gönüllü ekiplerin emeğiyle başladığını ve zamanla kendilerini tamamen bu alana adayan, içerik kapsamı, gelir modelleri ve metodoloji bakımından çeşitlenen profesyonel yapıların oluştuğunu belirtiyor.

GAZETECİLİK Mİ DEĞİL Mİ?

Araştırma kapsamında konuşulan doğrulamacılar arasında doğrulamanın gazetecilik faaliyeti olup olmadığı konusunda bir uzlaşma bulunmazken, genel olarak kimse doğrulamanın gazetecilik endüstrisiyle ilgisini inkâr etmiyor. 

CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİ, BİLGİ EDİNMEYİ ZORLAŞTIRDI

Cumhurbaşkanlığı Sistemi konusunda ise uzun süredir alanda aktif olan doğrulama platformlarında ortak bir kanı hakim. Siyasetteki merkezileşme, bilgi kaynaklarının da merkezileşmesine ve devletin farklı kurumlarından bilgi edinmenin zorlaşmasına yol açmış. 
Devletten alınan verilerin güvenilirliğinin sorgulandığı araştırmada birçok katılımcı, örneğin enflasyon gibi verilerin görmezden gelinemeyeceği; ancak küresel standartlarda üretilmiş başka veri setleriyle birlikte bunların sunulmasının daha doğru olacağı yönünde görüş belirtiyor. 

NEYE GÖRE DOĞRU?

Rapora göre, doğrulamacıların en çok eleştirildiği konulardan biri de neyi, neye göre doğruladıkları. Burada veri kaynakları büyük önem arz ediyor; ama veri kaynakları da homojen bir güvenilirlik yapısı sergilemiyor. Daha da önemlisi, erişilebilir veri ve araştırma sayısı her geçen gün arttığından çok sayıda farklı mekanizmayı devreye sokmak gerekebiliyor.

YANLIŞ BİLGİNİN DOLAŞIMI 

Yanlış bilginin yarattığı toplumsal sonuçlar özellikle sosyal medya görünürlüğü ile doğru orantılı bir şekilde artıyor. Bu sebeple bu tarz viral olmuş içeriklerin doğruluk kontrolü sağlananmış hâllerinin de görünürlüğünün artırılması yanlış bilgi ile mücadele anlamında önemli bir basamak. Fakat Türkiye’deki doğrulama platformlarının özellikle sosyal medyada viral olmuş içeriklerin kaynaklarının tespitinin zorluğunun yanı sıra yanlış bilgiyi yayan kaynakla iletişime geçmenin gerekliliğine dair şüpheleri var.

KOVID-19 BÜYÜK YER TUTUYOR

Raporda doğrulama platformlarının hepsi Kovid-19 ile birlikte odaklarını buraya kaydırdıklarını ve sağlık ile ilgili içerikleri kontrol etmeye daha çok mesai harcadıklarını belirtiyor. Platformların hemen hepsinin güncel olarak sağlık alanındaki iddialara sıklıkla yer verdiği ve özellikle Kovid-19’a dair içeriklerin hazırlanmasının gündelik çalışma pratikleri içerisinde büyük bir yer tuttuğu görülüyor. Örneğin, Doğruluk Payı’nın hazırladığı son 100 içeriğin 16’sında pandemi ile ilgili sosyal medyada viral olmuş iddiaların doğrulaması yapılmış. Bu içeriklerin önemli bir kısmında odak Covid-19’un bulaşı yolları ile aşıların hastalığa karşı koruyuculuğu. Benzer bir şekilde Teyit.org’un son 100 içeriğinin 28’i sağlık konu başlıklı iddiaları içeriyor. Ağırlıklı olarak Kovid-19 salgını etrafındaki yanlış bilgilerin doğruluk kontrolü yapılmış ve bunlar sadece Türkiye ile de sınırlı tutulmamış. Teyit.org, başka ülkelerdeki ölüm oranları, aşı uygulama yöntemleri ve yan etkilerine yönelik viral içeriklere de yer vermiş. (MEDYA SERVİSİ)

Raporla ilgili detaylara buradan ulaşabilirsiniz.