Çek-Rus ilişkilerini havaya uçuran yedi yıllık fitil

Mark GALEOTTI

Yedi yıldır savaşta olduğunuzu keşfetmek endişe verici olabilir. 

Çek hükümetinin 2014 yılında bir silah deposunda meydana gelen patlamanın arkasında Rusya’nın olduğunu açıklaması ve bunun sonucunda 18 diplomatın sınır dışı edilmesi Prag’ın Moskova ile ilişkisine yeni bir darbe vurmakla birlikte, Kremlin’in düşünceleri hakkında da çok şey söylüyor.

Vrbetice’deki depo 16’da meydana gelen patlama ve ardından çıkan yangın 50 ton mühimmatı imha etti ve iki işçiyi öldürdü. Başlangıçta bir kaza sonucu olduğu varsayılan patlamayla ilgili dramatik bir hafta sonu basın toplantısı yapan Çek Başbakanı Andrej Babis, cuma gününden itibaren, patlamanın arkasında Rus askeri istihbaratı olan GRU memurlarına bağlanan “açık kanıtlar”ın kendisine ulaştığını duyurdu.

Sonuç olarak, Prag’da istihbarat görevlisi olarak nitelendirilen 18 Rus diplomata ülkeyi terk etmeleri için 48 saat süre verildi. Ayrıca, Çek polisinin organize suçla mücadele ekibinin (NCOZ), GRU’nun kötü şöhretli birimi 29155’in iki üyesi olarak açıkladığı Alexander Mishkin ve Anatoly Chepiga, 2018’deki Salisbury noviçok davasının arkasındakiler olarak tespit edilen ve “Alexander Petrov” ve “Ruslan Boshirov”den başkası değil. 

Hangisinin daha şaşırtıcı olduğunu bilmek zor: Zamanlama, Çek tepkisinin boyutu veya operasyonun kendisi...

1 haftadan kısa bir süre önce Dışişleri Bakanı Tomas Petricek, kısmen Sputnik V aşısının satın alınmasına karşı çıktığı için görevden alınmıştı. Onun yerine Başbakan Yardımcısı Jan Hamacek tam da bu konuyla ilgili tartışmalar için Moskova’ya gitmekle görevlendirilmişti. (Ancak şimdi sınır dışı hazırlıkları yapılırken bu konunun sadece bir sis perdesi olduğunu iddia ediyor).

Bu arada (Rus enerji şirketi) Rosatom, Dukovany Nükleer Santralini yenileme sözleşmesinin adaylarından biriydi. Prag da Biden-Putin zirvesi için potansiyel mekan olarak lanse ediliyordu.

Aniden, Kremlin ile şiddetli bir siyasi savaşa kilitlenildi. Rusya, göreceli olarak küçük olan Moskova’daki büyükelçiliğin büyük bir kısmı olan 20 Çek diplomatın sınır dışı edilmesini emretti ve bunu izleyecek misillemeler de olabilir.

Çek Cumhuriyeti’nde bazılarının şüpheli olmasına şaşmamak gerek. Özellikle de skandalda ısrarcı Babis’in ya dikkat dağıtmaya çalıştığını ya da bir müttefiki için bir iyilik yaptığını varsayarsak, ki Moskova’da tercih edilen çizgi kesinlikle sonuncusu gibi görünüyor.

Örneğin Rusya hükümetinin Rossiyskaya gazetesinde, CIA ve MI6’nın Doğu Avrupa şubesine dönüşen Çek karşı istihbarat servisi “BIS”in aslında kendi hükümetini sabote ettiği iddia edildi.

“Kasıtlı ve yıkıcı eylemleri” ile “sadece… Batılı ortaklarını memnun etmekle kalmadı (Veya doğrudan emirlerini yerine getirdi), aynı zamanda Çek Cumhuriyeti ile Rusya arasındaki ilişkilerde beklenen yakınlaşmayı da etkisiz hale getirdi.”

Komsomolskaya Pravda da benzer şekilde “Vasal, efendinin iradesini yerine getirmelidir” dedi ve yine bu krizi isteyenlerin ABD ve İngiltere olduğunu öne sürdü.

Babis, söz konusu istihbaratın gizliliğinin kaldırılmasından ve iki adamın Vrbetice deposuna girmek için kullandığı belgelerden bahsederken, Çek Cumhuriyeti’ne girerken Petov ve Boshirov adına pasaport kullanan, Tacikistan Ulusal Muhafızlarından olduğu iddia edilen iki subay açıkça Mishkin ve Chepiga’dır dedi.

Gerekçe ise Kiev kuvvetlerinin pek çok türden mühimmatın tehlikeli derecede azaldığı bir dönemde Ukrayna’ya satış görüşmesi yapan Bulgar Silah Tüccarı Emilian Gebrev’in faaliyetleriyle bağlantılı görünüyor.

Prag’daki spekülasyon, GRU görevlilerinin Ukrayna’ya giden cephanelere daha sonra patlaması planlanan bir patlayıcı cihaz yerleştirdiği yönünde. Bununla birlikte, Skripal operasyonu ile çarpıcı bir paralellik göstererek -son dakika beceriksizliği ile gölgelenen önemli operasyonel beceri- Vrbetice’de vaktinden önce patlamış gibi görünüyor. Gebrev’e gelince, onun da 2015 yılında Birim 29155 üyeleri tarafından noviçokla zehirlendiğini belirtmekte fayda var.

Tüm bunların sonuçları ciddidir ve Rusya’nın Batı’ya yönelik gizli kampanyasının, o zaman odak hâlâ Ukrayna’dayken bile 2014’e dayandığına dair kanıtlar sağlıyor. Sonuçta, Euromaidan ayaklanması  -Kremlin’in gözünde bir CIA ve MI6 operasyonu- muhtemelen önemli bir dönüm noktasını temsil ediyor.

O zamandan beri, Rus liderliği, ülkesinin dünyadaki yeri ve gerçek egemenliği için yeraltında ama varoluşsal bir mücadele verdiğine inanmış durumda; savaş zamanı zihniyetini benimsedi, risk almaya gönüllü, taktik yenilgileri kabul ediyor ve mücadele adına hem yaptırım hem de sansür yüklerini üstleniyor. 

Sonuçta GRU, Salisbury dosyası veya aynı yıl Lahey’deki Kimyasal Silahları Önleme Örgütünü hackleme girişimi gibi yüksek profilli skandallar için herhangi bir olumsuz sonuç yaşamış gibi görünmüyor. Nitekim, Mishkin ve Chepiga, 2014’ün sonları veya 2015’in başlarında Rusya Federasyonu kahramanları olmuşlardı.

Şimdi asıl soru, Prag ve Moskova arasındaki ani çatışmanın nasıl gelişeceği ve diğer Batılı ülkelerin memnuniyet içeren ancak somut olmayan ahlaki destek ifadelerinin ötesine geçmeye ne kadar istekli olduklarıdır.

Birim 29155 Rusya’nın gizli silahıysa, dayanışma da Batı’nın silahı. Tek soru, Çeklere destekte sıraya giren devletlerin onu yakın herhangi bir yerde, Moskova’nın sadık tetikçi biriminin kullandığı kadar serbestçe kullanmaya istekli olup olmadıklarıdır.

Çeviri: Evrensel Dış Haberler Servisi

Yazıya buradan ulaşabilirsiniz. 

NE OLMUŞTU?

Çekya Başbakanı Andrej Babis, 17 Nisan’da yaptığı açıklamada, 18 Rus diplomatın Rusya istihbarat servisine çalıştığını ve 2014’te ülkenin Güney Moravya bölgesinde bir mühimmat deposunda meydana gelen patlamayla ilişkisinin olduğu yönünde ciddi şüpheler olduğunu açıkladı. Bu gerekçeyle 18 Rus diplomatın 48 saat içinde ülkeyi terk etmelerini istedi.

Bunun ardından Rusya da Çekya’nın Moskova Büyükelçiliğinde çalışan 20 diplomatı sınır dışı etme kararı aldı.  Bunun üzerine Çekya’nın yeni Dışişleri Bakanı Jakub Kulhanek de Rusya’nın aldığı kararı gözden geçirmesi çağrısında bulundu ve “aksi taktirde” Moskova’daki Çek Büyükelçiliğinin faaliyetlerini sürdüremeyeceğini bildirdi.

Ayrıca Başbakan Yardımcısı Jan Hamacek, Avrupa Birliği (AB) ve NATO’ya, 20 Çekya diplomatını sınır dışı etme kararı alan Rusya’ya karşı dayanışma çağrısı yaptı.

Öte yandan önceki gün yeni bir açıklama yapan Çekya Başbakanı Andrej Babis, bu kez, patlamanın “devlet terörü” olarak adlandırılamayacağını söyledi. Patlamada hedefin Çekya olmadığını, bir Bulgaristan girişimcinin mallarının hedef alındığını aktaran Babiş, “Şu ana kadar iddia edildiği gibi devlet terörü olmadığını vurgulamak isterim. Rusya, bir Bulgar silah tüccarının mallarını hedef aldı, Çekya’ya karşı saldırıda bulunmadı” ifadelerini kullandı.

Dün ise Çekya’dan yeni bir açıklama geldi.  Çekya Organize Suç ve Terörle Mücadele Birimi, Doğu Ukrayna’da terör faaliyetlerinde bulundukları gerekçesiyle Çek uyruklu 5 kişiyi gözaltına aldı. Çekya Başsavcılığından Martin Bily, basına yaptığı açıklamada, söz konusu 5 kişinin Doğu Ukrayna’da Rusya yanlısı gruplar için savaşmak üzere bu bölgeye gittikleri yönünde suçlamaların bulunduğunu bildirdi.