2021 başında İzmir'in ekonomik görünümü

Dr. Aydın ARI

Bu başlıkta kurgulanacak bir yazının başında oturduğunda bir iktisatçının en büyük dileği, belli bir kurumsallıkla, uygun metotlarla ölçülmüş, güvenilir bölgesel verilere şöyle bir bakıp “durum budur” diyebilmektir. Falanca kurumları aşağılama değil de eleştiri sınırları içinde değerlendirileceğini umarak az önceki dileğin hayal olduğunu belirteyim hemen. Benim izlediğim kadarıyla istatistik derlemek, üretmek ve yaymakta ciddi problemleri var ilgili kurumların. Her veri, istatistik, metod hatta yetkili o kadar sık ve gerekçesiz değişiyor ki. Elimizdekilere sakınımlı bakmakla yetinelim.

EN FAZLA GÖÇ ALAN DÖRDÜNCÜ İL

2020 sonunda 83,5 milyonluk Türkiye'nin yüzde 5,25'i yani 4,4 milyonu İzmir'de yaşıyor. İzmir'in nüfus artış hızı (yüzde 0,63) Türkiye'nin (yüzde 0,55) üzerindedir. Göç alıyor, 2020'de Antalya, Bursa ve Tekirdağ'dan sonra en fazla göç alan dördüncü il İzmir. Net göç hızı yıllardır yüksek. Yine İstanbul ve Kocaeli’den sonra nüfus yoğunluğu en yüksek üçüncü il. Ortanca yaş (36,8) hem kadınlarda hem de erkeklerde Türkiye değerinin (32,4) üzerinde ve artmaya devam ediyor. Güngörmüş yurttaşların oranı yüksek yani. Doğum ve ölüm oranları azalıp, ortalama ömür beklentisinin artması bunun nedeni. Cinsiyete göre, yaşa göre tüm kategorilerde İzmir yerleşiklerinin eğitim durumu yüksektir.

Kovid-19 egemenliğindeki 2020'de dünyada az sayıda ülke ekonomik büyümeyi başarmış. Çin'in yüzde 2,3 büyümesi (ki o canavar için küçülme demek aslında) sayılmazsa tek şampiyon Türkiye'de gelir (GSYİH) reel olarak yüzde 1,8 artmış. 2020'de 5 trilyon TL'den az fazla gelir yaratmış ekonomi. Cari fiyatlarla TL cinsinden yüzde 17 artan gelir ABD doları karşılığı yüzde 6'ya yakın azalmış. Bu ulusal gelirin önemli kısmı özel tüketim harcamalarına bağlı. 2020'de ihracatın çok (yüzde 15) azaldığını biliyoruz. TÜİK ulusal gelir ölçme yöntemini revize etti, önceki sene. Bu revizyonu anlayan, anlatabilen iktisatçılara ihtiyacı var ülkenin! Faiz artırmanın gerekliliğini tüm bürokratlar sessizce gevelerken faizi artıran Merkez Bankası guvernörünün görevden alınmasını da anlayabilmek istiyoruz.

ÖNE ÇIKTIĞI BİR FAALİYET YOK

İl bazında 2019 itibariyle ulusal gelirin yüzde 31'e yakını İstanbul'da yaratılıyor. Yüzde 9,2'sini üreten Ankara'nın ardından yüzde 6,1'i üçüncü sıradaki İzmir'e ait. Kişi başına gelir yaratımına baktığımızda Kocaeli, Antalya, Tekirdağ gibi iller de araya giriyor ve İzmir bunların arkasına düşüyor, nüfus fazla çünkü. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)’yı oluşturan faaliyetlere yakından bakarsak, tarımda Konya ve devlet ve diğer hizmet faaliyetlerinde Ankara başı çekerken diğer tüm faaliyet kollarında İstanbul açık ara önde yer alıyor. Örneğin bilgi ve iletişim faaliyetlerinde İstanbul'un payı yüzde 65, finans-sigortada yüzde 58. İzmir hemen her faaliyet kolunda eş, benzer paylara sahip öne çıktığı bir faaliyet yok. 2019'da İzmir'de yaratılan 263 milyar TL ulusal gelirin yüzde 26'sı sanayi, yüzde 26'sı hizmetlerden geliyor ve geri kalanı diğer faaliyetlerden.

İzmir'de enflasyon da Türkiye ortalamasının üstünde seyrediyor. Örneğin tüketici fiyatları 2020'de yüzde 12,5 artarken İzmir'de yüzde 12,9 artmış. Yıllar içinde bu fark gözlemleniyor. Konut fiyatları da yüksek İzmir'de. Türkiye genelinde satılık konut m2 cari fiyatları Şubat’ta yıllık yüzde 33,8 yükselirken İstanbul’da yüzde 28,3, İzmir’de yüzde 35,6 artmış. Türkiye'de ortalama m2 fiyatı 3.632 TL iken İstanbul’da 4.867 TL, Ankara’da 2.500 TL, İzmir’de ise 4.375 TL. Bu verileri elektronik bir ilan şirketinde alıp analiz ediyor bir özel üniversitenin araştırma merkezi (BETAM). TÜİK ise sadece tüketici fiyatları içindeki kira endeksini yayımlıyor. Buna göre örneğin 2017 Eylülünden beri kiralar yüzde 37,5 artarken İzmir'de 35,5 artış olmuş. Şubat ayında yıllık ortalama kira artışı ülke genelinde yüzde 19,7 iken İzmir’de yüzde 17 olmuş. Yine Şubat’ta kiralık konut ilan m2 cari fiyatları İstanbul, Ankara ve İzmir’de sırasıyla 23,1TL, 11,6 TL ve 17,2 TL.İzmir, 2020'de Türkiye'nin 156 milyar dolar ihracatının 9,5 milyar dolar kısmını üstlenerek İstanbul, Bursa ve Kocaeli'nin arkasında yer alıyor. Hazır giyim ve konfeksiyon ile kimyevi madde ve mamuller başlıca kalemler. Bunları çelik, tütün, mobilya, otomotiv, makine, kuru meyve takip ediyor.

ENFLASYON TÜRKİYE ORTALAMASININ ÜZERİNDE

2020 sonu itibariyle merkezi yönetim bütçe gelir ve giderlerini iller bazında değerlendirelim. 2020'de 1 trilyonu biraz aşkın vergi tahsilatının yüzde 9,5'i (98,5 milyar TL) İzmir'den yapılmış. İzmir'de yerel kültürdür her olguyu İstanbul ile karşılaştırma, tahsilatta İstanbul'un payı yüzde 40'a yakın. Buna karşın merkezi yönetim bütçe giderleri içindeki payı yüzde 1,9 civarı; İstanbul'unki yüzde 4,3. Bu temel verilere bakarak büyük resimler görmek kolayca mümkün olmaz ama bir şeyler söyler bu rakamlar yine de.

2020 itibariyle İzmir'de 15 yaş üstü 532 bin erkek ve 1 milyon 147 bin kadın işgücüne dahil değildir. 15 yaş üstü işgücünü oluşturan 1 milyon 187 bini erkek ve 611 bini kadın toplam 1 milyon 797 bin İzmirlinin 307 bini işsizdir 2020 sonunda. Erkek işgücünün yüzde 14,6'sı, kadınların yüzde 21,8'i işsizdir yani. 2014'ten beri arttığını biliyoruz en azından bu oranların.

Belli başlı verilerin gösterdiği tablo bu. Başka birçok kaynağa da bakılabilir. Pandeminin değiştirdiği toplumumuzda, ilişkilerimizde, ekonomimizde değişmeyen olgular da var. Örneğin özellikle kayıt dışı çalışanların işlerini kaybettikleri, bunların özellikle kadın olduğu gibi. Servet sahiplerinin varlıklarının arttığını okuyoruz mecralardan, ayrıntı bilmiyoruz henüz. Konut stoku artmış ama sahiplerin sayısı aynı kalmış ya da değişik türde mevduatlar artmış ama hesap adetleri değişmemiş gibi istatistikler düşmeye devam ediyor önümüze. İzliyoruz.