20 Mayıs 2021 06:11

Gözümün nuru

Halis Ulaş, Joaquín Rodrigo’nun yaşamını ve “Concierto de Aranjuez” yani bildiğimiz adıyla Rodrigon’un Gitar Konçertosu’nun hikayesini yazdı.

Rodrigo, Madrid'deki evinde piyano çalarken, 1946 Fotoğraf: Victoria ve Joaquín Rodrigo Vakfı

Halis Ulaş

Joaquín Rodrigo 22 Kasım 1901 tarihinde ailesinin onuncu ve son çocuğu olarak İspanya’nın Valencia şehrinde doğar. Kader Rodrigo’nun ağlarını doğduğu gün örmeye başlar. Çünkü 22 Kasım müzik ve müzisyenlerin koruyucusu Aziz Cecilia günüdür. Üç yaşına geldiğinde İspanya’da baş gösteren difteri salgınında gözlerini kaybetmesinin ardından ailesi tarafından müziğe yönlendirilmesi ile yazgısı belirlenmiş olur.

Rodrigo’nun müzik kariyeri sekiz yaşında iken solfej, keman ve piyano eğitimi ile başlar. Kariyer basamaklarını hızla çıkan Rodrigo 1927 yılında müzik eğitimini Paris’te sürdürmek için Fransa’ya yerleşir ve yaklaşık 5 yıl Paul Dukas’la çalışır.

Paris’te geçirdiği yıllar üstadın sadece müzikal diline değil, yüreğine de derin bir çentik atar. Yüreğine kazınmış olan bu çentiğin adı piyanist Victoria Kamhi’dir. Her ne kadar Victoria 1905 yılında İstanbul’da doğmuş olsa da kökleri İspanya’ya dayanmaktadır.

İspanya’da yaşayan Yahudilere 1496 yılında çıkarılan Elhamra Kararnamesi ile “Ya Hristiyan olun ya da İspanya’yı terk et” denilir. Bu noktada II. Beyazıt Osmanlı İmparatorluğu’nun kapılarını ülkelerini terk eden Yahudilere açar. Böylece İspanya’dan kaçan Yahudiler İmparatorluğun farklı bölgelerine yerleştirilir ve bu Yahudiler İbranice’de İspanya anlamına gelen Sefarad adıyla anılmaya başlar.

Rodrigo’nun gözümün nuru (light of my eye) dediği can yoldaşı Sefarad Victoria ile yolları Paris’te kesişir. Rodrigo üç yıllık birliktelikleri sonrasında piyanist Victoria Kamhi ile 19 Ocak 1933 yılında ile evlenir. Evlilik sonrası Kamhi piyano kariyerinden vazgeçerek kendi müzik kariyerini Rodrigo’nun kariyerine adar.

Rodrigo bestelerinin taslaklarını görme engelliler için geliştirilen Braille sistemini kullanarak yazarmış. Sonrasında bestelerini bir müzik kopyacısına nota nota yazdırır ve eserinin son dokunuşlarını karısı ile yaparak eserini tamamlarmış.

Rodrigo çiftinin 1933 yılı ila İspanya iç savaşının başladığı 1936 yılı arası adeta bir balayı tadında geçirir. Çiftin balayı duraklarından biri de Aranjuez kentindeki yazlık sarayın bahçeleridir. Elele dolaştıkları bahçelerdeki manolya kokusu, çeşmelerin fısıltıları, kuş sesleri adeta bir aşk şarkısının notalarını oluşturur.

İç savaşın başlaması ile çifte yeniden gurbet yolları görünür. Bu yıllarda Almanya ve Fransa arasında mekik dokuyan çifte yokluk ve yoksulluk derin izler bırakır. Yokluk ve yoksulluğun dışında iz bırakan olaylardan biri de adı bir resmin ardından gelen, İspanya’nın Bask bölgesinde bulunan küçük bir şehrin bombalanmasıdır. Bu şehrin adı Guernica’dır. 26 Nisan 1937 tarihinde Alman “Kondor Lejyonu” ve İtalyan “Lejyoner Hava Kuvvetlerine” ait uçakların gerçekleştirdiği bombalamada en az 1.654 insan ölmüş ve 889 kişi de yaralanmıştır.

Rodrigo Eylül 1938 tarihinde bir müzik etkinliği için San Sebastian’a gider. Paris’e dönüş yolunda arkadaşı Regino Sainz de la Maza ile bir akşam yemeği yer. Maza, Rodrigo’dan bir gitar konçertosu bestelemesini ve İspanya’ya bavulunda bu konçertonun notaları ile dönmesi talebinde bulunur. Aslında bu talep bir tarafıyla meydan okumadır. Çünkü Rodrigo daha önce bir gitar konçertosu bestelememiştir. Rodrigo bu meydan okumayı alıp zihninin cebine koyar ve hamile karısı Victoria’nın yanına döner.

II. Dünya Savaşının arifesidir. Paris sokaklarında savaş öncesi sıkıntının kekre tadına, yokluk ve yoksulluk eşlik etmektedir. Victoria 7 aylık hamiledir. Victoria bir sabah aniden acılar içinde kıvranmaya başlar. Hastaneye kaldırılır ve bebeğini kaybeder. Victoria hastanede ölüm kalım mücadelesi verirken, Rodrigo evdeki piyanonun başında endişe dolu duygusal gelgitler içinde tuşlara basmaktadır.

İşte Regino Sainz de la Maza ile iddialaştığı ve ona ithaf ettiği gitar konçertosu bestesi böyle bir ortamda ortaya çıkar. Rodrigo’nun zihninin kıvrımlarında yer alan Aranjuez Bahçeleri, Guernica bombalaması, 7 aylıkken kaybettiği bebeğinin acısı, yokluk ve yoksulluk nedeniyle sattığı piyanosu notalara dökülür.

Rodrigo konçertoya dair her şeyin zaten belleğinde olduğuna şaşırdığını ve birden ortaya çıktığını belirtir. İlk olarak konçertonun 2. Bölümü olan Adagio bölümünün zihninde çalmaya başladığını ve bir defada notaya döküldüğünü, ardından da konçertonun 3. bölümünün notalarının devan ettiğini belirtir. En son bestelenen bölüm konçertonun 1. bölümüdür.

Rodrigo ve Victoria 1 Eylül 1939 tarihinde başlayan II. Dünya Savaşından 2 gün önce yeniden İspanya’ya döner. Rodrigo’nun tahta bavulunda Maza’nın meydan okumasına karşılık kaleme alınmış olan bir gitar konçertosu bulunmaktadır. Konçertonun adı “Concierto de Aranjuez” dır yani bildiğimiz adıyla Rodrigon’un Gitar Konçertosu’dur.

Bildiğimiz adıyla diyorum, çünkü bir çoğumuz bu konçertoyu Deniz Gezmiş’in idam edilmeden önce demli bir çay ve bir dal sigara eşliğinde dinlemek istediği son istek olarak biliriz. Bu isteği de Erdal Öz aracılığı ile biliriz.

Erdal Öz 11-18 Eylül 1971 tarihleri arasında Deniz’le aynı koğuşta kalır ve o günleri Deniz’in ağzından damıttığı kelimeleri şöyle dile getirir: “O sahneyi çok iyi somutladım: Ölüm günü gelip çatınca, o sevdiğim, alıştığım giysilerimi giyeceğim: Postallarımı, parkamı. Beyaz ölüm gömleğini giydirmek isteyecekler, giymeyeceğim. Kesin. Direneceğim ve giymeyeceğim. Öyle her zamanki eyleme gidiş tavrımla gideceğim. Yok, tıraş falan da olmayacağım. Gidip, oturup, önce bir sigara yakacağım orada. Sonra demli, sıcak, güzel bir çay içeceğim. Ha bak, Rodrigo’nun o ünlü gitar konçertosunu dinlemek isterim orada. Bak, bunu çok isterim. Sanırım, asılacak bir insanın son istediğini geri çevirmezler. Bunu isteyeceğim.”

Oysa Deniz Gezmiş’in son isteği yerine getirilmez. Böylece Deniz Gezmiş “Rodrigo’nun Gitar Konçertosu” dinletilmeden asılır.

Akgün Akova Skylife Dergisi için Madrid’in tanıtımı amacıyla Rodrigo ve Victoria’nın 1940 yılında doğan kızı Cecilia ile bir söyleşi gerçekleştirir. Bu söyleşide Cecilia Türkiye’yi ailece iki kez babası adına düzenlenen festivaller için ziyaret ettiklerini söyler. İlk ziyaretleri olan 1953 yılında İzmir'de Efes'i gezmiş, Selçuk'ta St. Jean Bazilikası ile Meryem Ana Kilisesi'ni ziyaret etmişlerdir.İkinci gelişlerinde ise yıl 1972’dir. Yani Denizlerin asıldığı yıldır ziyaret tarihleri. Hatta bu tarihte Rodrigo’nun ziyaret ettiği yerlerden biri Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’dir. Yani Deniz’in, Yusuf’un, Hüseyin’in idamına bir çığlık ya da bir sigara içimi uzaktadır. Hem de aylardan Mayıs’tır. Belki bağırsalar koğuşlarından gelip canlı çalacak Rodrigo konçertoyu.Oysa Rodrigo ile bir röportaj yapılır ve inat gibi 6 Mayıs 1972 tarihinde SES Dergisinde yayınlanır. Oysa ne Rodrigo’nun Deniz’in farkına varmasına izin verilir, ne de Deniz’in Rodrigo’nun... Ve asılır Deniz, Yusuf ve Hüseyin Rodrigo’nun gitarını dinlemeden…

Meraklısına not: Akgün Akova’nın “Rodrigo’nun Gitar Konçertosu” adlı yazısına buradan ulaşabilirsiniz. “Rodrigo’nun Gitar Konçertosuna” Paco De Lucia yorumu ile buradan ulaşabilirsiniz.

Bu arada bu satırları yazarken dinlediğim Miles Davis’in “Concierto de Aranjuez: Adagio” uyarlamasını -sesini kısmam nedeniyle oğlum Deniz’den yediğim atarın şerefine- bu bestenin linkini de buraya bırakayım.