MESS sözleşme görüşmeleri başlarken: Metalde kârlar tavana, işçi ücretleri dibe

Hazırlayan: Uğur Zengin

Türkiye ekonomisinin lokomotifi metal sektöründe Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) ile Türk-İş, DİSK ve Hak-İş arasında sürecek toplu iş sözleşmesi görüşmelerine ilişkin hazırlıklar başladı. Otomotiv, beyaz eşya, demir döküm, elektronik ve başkaca geniş bir alanı kapsayan Türkiye metal sanayiinde Türkiye’nin en büyük şirketleri faaliyet gösteriyor.

Türkiye’nin en büyük patron sendikası olan MESS ile Türk-İş’e bağlı Türk Metal, DİSK’e bağlı Birleşik Metal-İş ve Hak-İş’e bağlı Özçelik-İş sendikalarına üye 130 bin işçiyi doğrudan ilgilendiren TİS görüşmeleri sadece işçiler ve ailelerini ilgilendirmiyor. Türkiye’nin en büyük toplu pazarlıklarından biri olan MESS sözleşmesi, başta sendikalı işçiler olmak üzere işçi sınıfının bütün kesimlerini etkiliyor.

PANDEMİ PATRONLARA YARADI

Bir yanda pandemi, diğer yanda piyasa… Bir yanda şirket bilançoları, diğer yanda işçilerin ücretleri. Enflasyon, döviz kuru, faiz, borçlar, kârlar, büyüme, işsizlik, vergiler, teşvikler…

Türkiye’de 2020 yılının mart ayında başlayan salgın, bir anlamda dönüm noktası oldu. Dillerden düşmeyen ‘belirsizlik’ dillerden düşmese de pandeminin ilk yılında şirketler tarafından açıklanan bilançolar ortaya koydu ki; pandemi metal sektöründe faaliyet gösteren patronlar için olumlu etki yarattı.

‘MESS Sözleşmesi 2021-2023’ kapsamında, MESS üyesi belli başlı şirketlerin bilançolarını, kârlılıklarını, işçi başına kârlarını incelemeden önce metal sektöründe genel tabloyu sunalım:

İstanbul Sanayi Odasının verilerine göre 2019 yılında en çok kâr eden 3 firma da metal sektöründen oldu. Ereğli Demir Çelik 5.3 milyar TL, İskenderun Demir Çelik 3.9 milyar TL, Aselsan 3.6 milyar TL kâr etti. En fazla ihracatı da 2018 yılında olduğu gibi otomotiv firmaları yaptı. Ford 5.8 milyar dolar, Toyota 5.2 milyar dolar, Oyak-Renault 3.6 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi.

2019 yılında İSO verilerine göre Türkiye’nin en büyük 492 özel sektör sanayi kuruluşu 73.4 milyar lira kâr elde etti.

Sektörel bazda bakıldığında ise en çok kâr yine metal sektöründe faaliyet gösteren fabrikalardan geldi.

2020: EN ÇOK METAL SEKTÖRÜ KÂR ETTİ

Dünyanın pandemi ile boğuştuğu 2020 yılı Türkiye ekonomisi için oldukça özgün bir yıl oldu. Koronavirüse rağmen işçiler canı pahasına çalıştırılırken, şirketler kârına kâr kattı. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi şirketi pandemi yılı olan 2020 yılında kârını toplam yüzde 55 artırdı. İSO 500’de, 2020 yılında kâr eden kuruluş sayısı 411’den 423’e yükselirken, zarar eden şirket sayısı 89’dan 77’ye düştü. En çok kâr eden 500 şirketin 201’i ise metal sektöründe faaliyet gösteren şirketlerden geldi.

Hükümetin desteksiz bıraktığı (Türkiye pandemi aylarında yurttaşına en az destek veren 3 ülkeden biri oldu) milyonlarca vatandaş düşük faiz politikası ile borçlandırıldı. Düşük faiz, yüksek enflasyon ortamında şirketlerin kârlılığı arttı.  

2021: KÂRLILIK KATLANARAK SÜRDÜ

Şirketlerin kârı 2021 yılında da artarak sürdü. Borsa İstanbul’da faaliyet gösteren şirketlerin yılın ilk üç ayında gösterdikleri ‘performans’ devasa kârlılık getirdi. Buna göre 2021 yılının ilk çeyreğinde şirketlerin kârı yüzde 184 artarak 40 milyar lirayı aşarken, toplam kârda en çok payı demir çelik sektörü elde etti. En çok kâr elde eden 5. sektör ise otomotiv oldu.

2021’in ilk çeyreğinde şirketlerin kârı sektörel bazda şöyle oldu:

Demir çelik sektörü: 4.4 milyar lira. (Yüzde 1000 artış)Otomotiv sektörü: 2.8 milyar lira. (Yüzde 173 artış)Dayanıklı tüketim: 1.7 milyar lira. (Yüzde 180 artış)Otomotiv yan sanayi: 556 milyon lira. (Yüzde 173 artış)

ÜCRETLER BAĞIMSIZ ENFLASYON ORANININ 20 PUAN GERİSİNDE KALDI

Bağımsız akademisyenler tarafından oluşturulan Enflasyon Araştırma Grubu (ENAGrup) verilerine göre yüzde 34 enflasyonun yaşandığı 2020 yılında ücretler bir önceki yıla göre sadece yüzde 14.4 arttı. Ücretlerde yaşanan bu artış, 2020 yılı resmi enflasyonu oranı olan yüzde 14.6’nın dahi gerisinde kaldı.

Türkiye’nin en büyük 500 şirketi, 2020 yılında işçi başına 200 bin lira kâr etti. 2019 yılında işçi başına 132 bin TL kâr edilmişti.

REEL ÜCRETLER ERİDİ

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından açıklanan sanayide birim ücretleri endeksine göre sanayi işçilerinin birim ücreti eridi.

2009’da dolar cisinden 110 birim ücret alan bir işçinin ücreti 2015 yılında 100 birime düştü. Aynı işçinin 2020’de aldığı dolar cinsinden ücret ise 71.7 birim oldu.

Erime avro cinsinden de yaşandı. 2015’te avro cinsinden 100 birim ücret alan işçinin ücreti 5 yılda yüzde 30 eriyerek 70 birime kadar düştü.

Türk lirası cinsinden 2015’te 100 birim ücret alan işçi 2019’da 105 birim ücret alırken, pandemi yılı olan 2020 ile ücreti 3.7 birim eriyerek 102 birime geriledi. İşçinin ücreti 2009 yılında da 100 birimdi.

İŞÇİLER DAHA ÇOK SÖMÜRÜLDÜ

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı verileri artan sömürüyü de ortaya koydu. Reel olarak ücretleri eriyen işçiler saat başı daha çok üretim yaptı. 2009’da bir saatte 87.6 birim üretim yapan işçi 2015 yılında 100 birim, 2019 yılında 116 birim üretim yaptı. Pandemiyle beraber ‘İşçinin 1 saatte yaptığı üretim’ de rekor kırdı. 2019’da 116 birim olan saat başı üretim, pandemi yılı olan 2020’de 125.5 birime çıktı. (EKONOMİ SERVİSİ)