2 Temmuz Sivas Katliamı’nda kaybettiğimiz aydınlar ve eserleri
2 Temmuz 1993’te gerçekleşen Sivas Katliamı'nda hayatını kaybeden şair, yazar ve halk ozanları kimdir, arkalarında hangi eserleri bırakarak ölümsüzleştiler?
Sivas'ta, 2 Temmuz 1993'te Madımak Oteli'nin yakılması sonucu yaşamlarını yitirenler, katliamın 14. yıldönümünde anıldı. | Fotoğraf: İsa Sansar/AA
Derleyen: Sinem Uğurlu
Madımak Oteli’nde gerçekleşen katliamda, Türkiye’nin ileri değerlerini temsil eden düşün ve yazın insanları, halk ozanları yaşamını yitirdi. Türkiye, 2 Temmuz 1993’te en karanlık günlerinden birini yaşarken, aydınların katledilmesi nedeniyle büyük bir birikimini de kaybetti. Ancak aydınlar, geride bıraktıkları eserlerle ölümsüzleşti.
Şair Sennur Sezer’in “Asım, Nesimi, Behçet, Asaf, Uğur, Metin ve ötekiler için” diyerek adadığı “Anılarına” isimli şiiri de tam bu ölümsüzlüğe vurgu yapar:
Kuş seslerini getiriyorum.
Çiçek kokularını
ağıt yerine.
Adlarını biriktiriyorum kuşların
otların gürleşen yeşilini
çorak genişledikçe
örtmek için külleri.
İnanmıyorum yok olduğunuza
yüzünüz düştükçe sözcüklere
hep kanayacak bir soruyla:
“Küllerinden doğarmış Anka
tüyüyle mi yazdınız adlarınızı…”
Sivas Katliamı’nda yaşamını yitirenleri ve ölümsüz eserlerini derledik.
ASIM BEZİRCİ
1927'de Erzincan’da doğan inceleme yazarı, eleştirmen Asım Bezirci, 1950'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun oldu. Aynı yıl Gerçek gazetesinde fıkralar yazmaya başladı. Çeşitli dergilerde Halis Acar adıyla yazıları yayımlanan Bezirci, 1960'tan sonra kendi adını kullandı.
Bezirci, nesnel-gerçekçi eleştirinin öncüsü olarak kabul edilir.
Yazar Adnan Özyalçıner'in anı ve biyografi niteliğindeki “Edebiyatın Kırk Ayaklı Karıncası Asım Bezirci” kitabı Evrensel Basım Yayın tarafından yayımlanmıştır.
Rıfat Ilgaz, Asım Bezirci'nin yakın arkadaşıdır. Adnan Özyalçıner, iki ismin dostluğunu şöyle anlatır:
“Onların arkadaşlıkları, dostlukları, kardeşlikleri yaşamları boyunca sürdü. İkisi de emekten yana, insan hak ve özgürlüklerinin elde edilmesinin peşindeydi. İkisi de edebiyatta, sanatta olsun, yaşamda olsun harcanan bunca emeğin, bunca çalışıp didinmenin çekilen bütün acıların uygarlığın yükselmesi/yükseltilmesi için olduğuna inanıyordu.”
Rıfat Ilgaz, 2 Temmuz’dan sadece 5 gün sonra, 7 Temmuz günü yaşamını yitirmiştir.
Eserleri:
Çok Kapılı Oda (1961), Edip Cansever (1961), Günlerin Götürdüğü Getirdiği (1962), Bilimden Yana Sosyalizme Doğru (1963), Abdülhak Hamit ve Târık yahut Endülüs Fethi (1966), Okudukça (1967), Orhan Veli Kanık (1967), Ahmet Haşim (1967), Nurullah Ataç (1968), Dünden Bugüne Türk Şiiri (1968), Metin Eloğlu (1971), On Şair On Şiir (1971), Seçme Romanlar (Refika Taner'le birlikte, 1973), İkinci Yeni Olayı (1974), Sabahattin Ali (1974), Nâzım Hikmet ve Seçme Romanlar (1975), Orhan Kemal (Hikmet Altınkaynak'la birlikte, 1977), Halk, Sosyalizm, Kültür ve Edebiyat (1979), 1950 Sonrasında Hikayecilerimiz (1980), Seçme Hikayeler (Refika Taner 'le birlikte, 1981), Pir Sultan (1986), Halkımızın Diliyle Barış Şiirleri (1986), Şairlerimizin Diliyle Barış (1987), Rıfat Ilgaz (1988), Deyimlerimizin Sözlüğü (1990), Temele Gül Dikenler (1993), Güle Dil Verenler (1993)
Çevirileri:
Halkın Ekmeği (Bertolt Brecht) (A. Kadir ile birlikte), Demokrasi, Barış, Sosyalizm (Jean Jaurès), Seçmeler (Jean Jaurès), Seçme Şiirler (Paul Éluard) (A.Kadir ile birlikte), Asıl Adalet (Paul Éluard), Varoluşçuluk (Jean-Paul Sartre), Sosyalist Açıdan Toplum, Sanat, Eleştiri (Georgi Plehanov), Sosyalizm ve Edebiyat (Anatol Lunaçarski), Felsefe Bilim ve Din (Marcel Cachin ve Rene Maublanc), Pyrrhus ile Cineas (Simone de Beauvoir), Diderot (Andre Cresson), Yeni Roman (Alain Robbe-Grillet), Üç Hikâye (Gustave Flaubert), Belâlı Yer (E. Caldwell) (H.L. Ak ile birlikte), Edebiyat Üstüne (Alain), Dünyada Sendikacılık (G Lefranc), Özgürlük Sorunları (R Maublanc) (Vedat Günyol ile birlikte)
BEHÇET AYSAN
1949 yılında Ankara'da dünyaya gelen Şair ve Tıp Doktoru Behçet Aysan, Selimiye Askeri Ortaokulu ve Kuleli Askeri Lisesi'nde okudu. 1968'de Ankara Tıp Fakültesi'ne askeri öğrenci olarak girdi. 12 Mart döneminden sonra politik nedenlerle eğitimine ara vermek zorunda kaldı. Ankara'da psikiyatri ihtisası yaptı. SSK Yenişehir Dispanseri'nde psikiyatrist olarak çalışmaktaydı. Behçet Aysan’ın babası da şair Edip Aysan'dı. Kızı Eren Aysan da şairdir.
Ölümünden sonra Türk Tabipleri Birliği tarafından adına şiir ödülü verilmeye başlandı.
Yapıtları:
Karşı Gece (1983), Sesler ve Küller (1984 Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri), Eylül (1986, 1988 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü), Deniz Feneri (1987 Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü), Şiirler (1990), Behçet Aysan Kitabı (1993), Üç Kardeştiler (Radyo Oyunu, 1995), Düello (Bütün şiirleri)
METİN ALTIOK
14 Mart 1941 İzmir Bergama doğumlu olan Şair Metin Altıok, Karşıyaka Lisesi’nden mezun olduktan sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe okudu. Bingöl Lisesi'nde ve daha sonra sürgün olduğu Bingöl'ün Genç ilçesinde felsefe öğretmenliği yaptı.
Altıok, Türkiye İşçi Partisi (TİP) üyesiydi.
Sivas Katliamı’nda ağır yaralanan Altıok, komadan çıkamayarak 9 Temmuz 1993'te hayatını kaybetti.
Altıok’un Kavaklar şiiri, Onno Tunç tarafından bestelenmiş ve Sezen Aksu tarafından yorumlanmıştır. Aksu bu eseri vefatından sonra Metin Altıok'a adamıştır.
Eserleri:
Yerleşik yabancı (1978), Kendinin avcısı (1979, Ahmet Telli ile 1980 Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü), Küçük tragedyalar (1981), İpek ve klabtan (1987), Gerçeğin öte yakası (1990, Cemal Süreya şiir ödülü), Dörtlükler ve desenler (1990), Süveyda (1991), Alaturka şiirler (1992), Şiirin ilk atlası (1992), Hesap işi şiirler (1993), Bir acıya kiracı (1998-Bütün Şiirleri)
NESİMİ ÇİMEN
1931 Adana Saimbeyli doğumlu olan Halk Ozanı Nesimi Çimen, sonrasında Kayseri Sarız’da bir köy ağasının yanında çalıştı. Nesimi Çimen ağanın kızı Dilber’e aşık olunca, birlikte Elbistan’ın Sevdili Köyü’ne kaçtılar. Anadolu Aleviliğinin yaşandığı bu bölgede uzun süre kalan Çimen, sonrasında ailesiyle beɾabeɾ Osmaniye’nin Кadiɾli ilçesine göç etti ve burada Yaşar Kemal ile tanıştı. Yaşar Kemal’in yardımıyla İstanbul’a gelip fabrika işçiliği yapmaya başlayan Çimen, greve çıkan işçilerin başına geçince işten atıldı. Kalacak yeri bile olmayan Nesimi Çimen, Yaşar Kemal’i bulmak için Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) gitti ama bulamadı. Kendisine binada kalmaası teklif edilince bir süreliğine TİP binasında kalmaya başladı.
Sonrasında ailesiyle birlikte İstanbul, Zeytinburnu'nda bir gecekonduya yerleşti. Nesimi Çimen, İstanbul’da entelektüel bir çevre edindi ve edebiyat ve sanat dünyasının önemli isimleriyle dostluklar kurdu. Zeytinburnu’daki evinde sık sık konaklayanlar arasında Yaşar Kemal, Atıf Yılmaz, İlhan Selçuk, Behice Boran, Mehmet Ali Aybar, Harun Karadeniz, Yılmaz Güney, Mahzuni Şerif, Aşık İhsani, Emekçi ve Ali Özgentürk gibi isimler vardı.
Nesimi Çimen türkülerini cura ile söyledi ve bu konuda ün kazandı.
Nesimi Çimen Balet ve müzisyen Mazlum Çimen'in babasıdır. Torunu Saki Çimen de piyanisttir.
Barış Güvercini türküsünde, ‘Dostluklar kurulsun insanlar gülsün, son bulsun savaşlar, kimse ölmesin’ diyen Nesimi Çimen aynı zamanda bir barış insanıydı.
“Ruhumda Sızı” eseri, Çukur dizisinde Ender Balkır tarafından seslendirilmesinin ardından oldukça popüler olmuştur. Balkır Evrensel’e verdiği röportajda, “Türkü seven herkes Nesimi Çimen’i zaten bilir, burada önemli olan türküleri ve Nesimi babayı bilmeyen gençlere ulaşmaktı” demişti.
Bazı eserleri:
“Ayrılık Hasreti Kar Etti Cana”- Kaynak kişi: Nesimi Çimen, “Barış Güvercini”- Söz-Müzik: Nesimi Çimen, “Bu Dünyanın Devranına”-Derleyen: Nesimi Çimen, “Daha Senden Gayri Aşık Mı Yoktur”-Derleyen ve kaynak kişi: Nesimi Çimen, “Deli Gönül Yine Ah-U Zar Oldu (Leyla)”- Kaynak Kişi: Nesimi Çimen, “Dinle Beni Nazlı Yarim”- Söz: Nesimi Çimen, “Duaz-ı İmam”- Kaynak Kişi: Nesimi Çimen, “Gel Göçelim Gönül Gidelim Burdan”-Söz-Müzik: Nesimi Çimen, “Ilgıt Ilgıt Esen Seher Yelleri”-Kaynak Kişi: Nesimi Çimen, “Nedir Ey Gaziler Benim Yandığım”-Kaynak Kişi: Nesimi Çimen, “Şifa İstemem”-Söz-Müzik: Nesimi Çimen, “Şu Diyarı Gurbet Elde” -Kaynak Kişi: Nesimi Çimen, “Tan Yıldızı”-Söz-Müzik: Nesimi Çimen, “Yavaş Yavaş”-Müzik: Nesimi Çimen
HASRET GÜLTEKİN
1 Mayıs 1971’de, Sivas’ın İmranlı ilçesine bağlı Han köyünde doğan Hasret Gültekin bağlama virtüözü, besteci ve söz yazarıdır.
Sazı 6 yaşında çalmaya başladı. On bir yaşında sahneye çıkan Gültekin, Kadıköy Anadolu Lisesi’nden ikinci sınıfta ayrıldı. 1987 yılında, ilk çalışması “Gün Olaydı” adıyla Diyar Müzik Yapım tarafından yayımlandı. İlk resitalini Kadıköy Moda Sineması’nda 1987 yılında verdi.
1989 yılında, “Gece ile Gündüz Arasında” adlı ikinci çalışması Saltuk Müzik Yapım tarafından yayımlandı. Bu çalışma, onun ileride “Bağlama Devrimcisi” olarak anılmasına vesile oldu. Bağlamayı el ile çalma tekniğine farklı bir boyut kazandırdı ve albümdeki deyişleri bu teknikle çaldı. Sonraki süreçte ise şelpe tekniğini daha çok geliştirerek bu alana büyük katkılar sundu.
29 Ekim 1989 yılında Hollanda Kültür Bakanlığı’nın daveti üzerine, “Genç Türküler” festivalinde Birsel Acar’la birlikte Türkiye’yi temsil etti. 1990 yılında aynı ülkede “Türk Haftası” etkinliklerine birçok sanatçı ile birlikte katıldı.
Müzik yönetmenliğini üstlendiği resmi olarak ilk defa Kürtçe müzik yasağını delen “Newroz” adlı kaset, 1990’da önce enstrümantal olarak, sonra da Nilüfer Akbal ve Rıza Akkoç’un katılımıyla gerçekleştirildi. 1990 yılında, Şivan Perwer’in (Türkiye’de, resmi olarak Kürtçe müzik yasağını kaldıran) “Krivo” adlı karma kasetinin yayınlanmasına öncülük etti ve süpervizörlüğünü yaptı.
1991 yılında, “Rüzgarın Kanatlarında” adlı üçüncü çalışması Nepa Müzik Yapım tarafından yayımlandı. Kendisinin İlerici Müzik adının verdiği albüm, "Derman Sendedir", "Çeke Çeke", "Yaralı Ceylan" gibi eserlere yaptığı yeni düzenlemeleri içerir. Gültekin bu eserlerde deyişlerin özünü bozmadan batı müziği ritmlerini kullanır ve bugün bile halk müziğine getirdiği yeniliklerle anılır.
Gültekin, genç yaşına rağmen Türkiye'nin en iyi bağlama sanatçılarından kabul edilir.
Gültekin, sayısız konserler verdiği ve Enel Hakk adlı yeni albüm çalışmalarına başladığı bir dönemde Sivas Katliamı’nda yaşamını yitirdi.
13 Eylül 1993’de, yani Gültekin’in ölümünden 2 ay sonra oğlu Roni Hasret Gültekin dünyaya geldi.
Hasret Gültekin adına Şirin Aktemur’un yazıp yönettiği “Hasret Gültekin Türkü Müzikali” 2020 yılı Mart ayında düzenlendi.
Albümleri:
Gün Olaydı (1987), Gece ile Gündüz Arasında (1989), Newroz - Kürtce ezgiler (Newroz - lorînên Kurdî) (1990), Rüzgarın Kanatlarında (1991).
MUHLİS AKARSU
Sivas'ın Kangal ilçesine bağlı Minarekaya köyünde doğan Halk Ozanı Muhlis Akarsu, ilkokulu köyünde okudu. Köydeyken, cemlerde saz çalıp söylemeye başladı. Malatya'da ortaokulda okurken, ekonomik yetersizlikler nedeniyle ikinci sınıftan ayrıldı.
Akarsu, 1970'li yıllarda söz ve müziği kendine ait olan ilk 45'lik plağı çıkardı. Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Karacaoğlan, Aşık Veysel’den etkilenen Akarsu, çağdaşı Aşık Mahzuni Şerif'e ait pek çok eseri çaldı ve seslendirdi.
1980'li yılların başlarında Arif Sağ, Yavuz Top, Musa Eroğlu ve kendisinin yer aldığı Muhabbet Grubu'nun kurulması fikri Akarsu'dan çıktı. Bu grup, halk müziğinin gelişimine sunduğu katkılar bakımından önemli bulunur. Eserlerinde daha çok insan sevgisini, sevdayı, gurbeti, ayrılık acısını işleyen Akarsu, deyişlerinde yoksulluğa ve cehalete de isyan eder.
Akarsu, 1980'li yıllarda türkülerinden dolayı üç yıl cezaevinde yattı. Muhlis Akarsu, Madımak Oteli’nde eşi Muhibe Akarsu ile birlikte katledildi.
Kasetleri:
2 Saz 2 Söz (Mahzuni Şerif'le birlikte), Aramam Seni, Ağlama Gülüm, Bahar Seli Gibi Bırakmadı Sevdan Beni, Dam Üstüne Çul Serer, Deli Lemi, Deprem, Dert Oldu, Dünü ve Bugünü, Geçmiş Zaman Olur ki (Gulabi Gültekin'le birlikte), Gönülden Gönüle (Ali Ekber Çiçek ve Mehmet Erenler'le birlikte), Gurbeti Ben mi Yarattım, Halk Ozanları Avrupa Konserleri 1 (Arif Sağ, Sabahat Akkiraz, Güler Duman, Mahzuni Şerif, Özlem Özgür, Yavuz Top, Cangül, Gülşen Altun, Musa Eroğlu ve Mutlu Güler'le birlikte), Halk Ozanları Avrupa Konserleri 2 (Arif Sağ, Mahzuni Şerif, Özlem Özgür, Musa Eroğlu, Sabahat Akkiraz, Beste Günaydın, Gülcihan Koç ve Aşık Gülabi'yle birlikte), Kalk Gidelim Deli Gönül, Kara Gözlüm, Karlı Dağlar, Muhabbet 1 (Arif Sağ ve Musa Eroğlu'yla birlikte), Muhabbet 2 (Arif Sağ ve Musa Eroğlu'yla birlikte), Muhabbet 3 (Arif Sağ, Musa Eroğlu ve Yavuz Top'la birlikte), Muhabbet 5 (Arif Sağ, Musa Eroğlu ve Yavuz Top'la birlikte), Muhabbet 6 (Musa Eroğlu ve Yavuz Top'la birlikte), Muhabbet 7 (Musa Eroğlu ve Yavuz Top'la birlikte), Muhlis Akarsu 1, Muhlis Akarsu 2, Muhlis Akarsu 3, Muhlis Akarsu 4, Muhlis Akarsu 5, Ne Çare, Ne Tadı Var Ömrümün, Ozanların Dili 1 (Mahzuni Şerif, Abdullah Papur ve Aşık Yoksuli'yle birlikte), Ömür Kervanı, Sağın Solun Sayesinde, Sivas Ellerinde Ömrüm Çalınır, Vururlar Seni Sivaslı Kardaşım, Yükledim Göçümü
UĞUR KAYNAR
1955’te Sivas Zara’da doğan Şair Uğur Kaynar, politik görüşleri nedeniyle uzun yıllar tutuklu kaldığından yüksek öğrenimini sürdüremedi. Ankara’da El Yazıları Yayınevini kurdu ve yönetti. Ölümünden sonra Edebiyatçılar Derneği tarafından anısına Uğur Kaynak Kitabı çıkarıldı. Ankara Karşıyaka Mezarlığında toprağa verildi.
“Madımak: Carina’nın Günlüğü” filminde merdivende Metin Altıok, Behçet Aysan ve Hasret Gültekin’in oturduğu bir sahne yer alıyor. Gerçekte ise o merdivende Hasret Gültekin değil Uğur Kaynar var. Film bu sahne, Uğur Kaynar’ın ailesi tarafından eleştirilmiştir.
Şiirleri:
Çiçekler Halaya Durdu (1988), Gizemya (1989), Aşkınam (1992), Güncesika (1995).
EDİBE SULARİ
1953 Erzincan doğumlu olan Halk müziği yorumcusu Edibe Sulari Ağbaba, Halk Ozanı Davut Sulari'nin en büyük çocuğudur. İsviçre’de yaşayan Edibe Sulari, sık sık Türkiye’deki Bektaşi etkinliklerine katılmıştır. Vasiyeti üzerine, Erzincan, Çayırlı'ya defnedilmiştir.
ASAF KOÇAK
Asaf Koçak, mızıka çalarak arkadaşlarını sakinleştirmeye çalışıyordu.
Karikatürist ve öğretmen Asaf Koçak, 1958 yılında Yozgat’ta doğdu. Asaf Koçak'ın resim aşkı ilkokulda başlamıştı. İstanbul Davutpaşa Lisesi'nden mezun oldu. Pek çok ilde öğretmenlik yaptı. Sonra öğretmenlik mesleğinin kendisine göre olmadığına karar verdi. İstifasını sunarak Ankara'ya geldi. Burada altı kişisel sergi açtı. Eserleri Cumhuriyet, Günaydın ve Yeni Çuval gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Yunus Nadi Ödülleri yarışmasında, Monsiyon TMMOB Denizli temsilciliğinin düzenlediği karikatür yarışmasında başarı ödülleri kazandı. Para kazanmak ve geçinmek için Musluk Tamirciliği ve Sinemayı denedi. Kısa metrajlı bir filmde oynadı. Filmin adı Büyük Simbad idi. Bu film bir yarışmada birincilik ödülü aldı. Pir Sultan Abdal dergisinin kapak karikatür çizimlerini, Özgür Gelecek dergisinin görsel danışmanlığı yaptı.
MUAMMER ÇİÇEK
Oyuncu Muammer Çiçek, 1967 yılında Tokat'ın Zile ilçesinde doğdu. 1992 yılında Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümünü bitirerek Şehir Planlamacısı oldu. Küçük Prens isimli oyunda oynadı. . “İnadına yaşamak” adında bir tiyatro oyunu yazmış. Otel yakılmasaydı, 2 Temmuz günü saat 20.00'de, Sivas Kültür Merkezinde kendisinin yönettiği Pir Sultan Abdal oyununu oynayacaktı. Nişanlısı İnci Türk de, otelde katledilenler arasındaydı. (KÜLTÜR SERVİSİ)
