Dezenfektan aşkı

• 

Halis Ulaş

Covid 19 pandemisi sonrasında zihnimize kazınan kelimelerden biri de dezenfektandır. Dezenfektan; zararlı mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması amacıyla kullanılan kimyasal madde olarak tanımlanmaktadır. Dezenfektanlar yalnızca zihnimizde bir kavram olarak yer almadı; kokusuyla evimize, işimize girdi. Ancak en çok da elimize değdi.

Pandeminin başında hijyenin bir parçası olarak yaşamımıza giren dezenfektanlar kapitalist sistemin gereği olarak hızlıca kâr maksimizasyonunun öznesi haline geldi. Hatta Eski Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan’ı koltuğundan eden kimyasal madde olarak Türkiye siyasi tarihindeki yerini aldı.

Her ne kadar yediden yetmişe yaşamımıza son bir buçuk yıldır girmiş olsa da dezenfektanların kullanımı oldukça eskilere dayanmaktadır. İlk bakteri 1675 yılında Antonie van Leeuwenhoek’un kendi geliştirdiği mikroskopla keşfedilmiş olsa da bazı maddelerin insanları hastalıktan koruduğu binlerce yıldır bilinmektedir.

Örneğin ilk dezenfeksiyon örneklerinden birine neredeyse 3000 yıl öncesine dayanan Homeros’un Odysseia Destanında rastlarız. Destanda Odysseus düşmanlarını yendikten sonra evi temizlemek için Eurycleia’dan yakılmak üzere kükürt getirmesini talep eder. Böylece tarihte bilinen en eski dezenfektanlardan birinin kükürt dumanı olduğunu öğreniriz.

Eski çağlarda kullanılan bir diğer dezenfektan ise cıva içeren kimyasal bileşiklerdir. İlk olarak Araplar cıva bileşikleri tıp alanında kullanmış ve bu anlamıyla sağlık alanında kullanılan çağdaş dezenfektanların ilk örneği olarak kabul edilebilir. Cıva bileşiklerinin tıp alanında kullanılma bilgisi daha sonra batıya doğru ilerleyerek Avrupa’ya ulaşmış ve XIX. yüzyılın sonuna kadar kullanılmıştır.    

Tıp alanında dezenfektan kullanımının dönüm noktası 1865 tarihinde Louis Pasteur’ün Mikrobik Hastalıklar Kuramını yayımlamasıdır.  Bu kuramı okuyan Sir Joseph Lister hastaların cerrahi işlemden sonra ölmesinin bakterilerle ilgili olabileceğini düşünür ve yarayla temas eden her şeyin asit fenikle (Carbolik asit) temizlendiği ilk ameliyatını yapar. Böylece yaranın etrafındaki bütün bakteriler yok etmiş ve yaranın hastalık kapma ve ölme riskini azaltmıştır. Bu gelişme sayesinde cerrahi alanda dezenfektan kullanımı hızla yaygınlaşmaya başlamıştır.

Lister’in öncülüğünde kullanımı yaygınlaşan bu yöntemi kullanan hekimlerden biri de 1889 yılında açılan Johns Hopkins Hastanesinin ünlü cerrahı William Halsted’tir. Halsted gerçekleştirdiği ameliyatlarda dezenfektan olarak asit fenik ve cıva klorür kullanmaktaymış. Bu dezenfektanlarla hem cerrahi aletler hem de ameliyatı gerçekleştirecek ekibin elleri yıkanıyormuş.

Halsted’in ekibinde yer alan kişilerden biri de ameliyathane hemşiresi Caroline Hampton’mış. Hampton’ın elleri zamanla kullanılan dezenfektanlara tepki vermeye başlamış. Ellerinde şiddetli kontakt dermatit gelişmiş. Dezenfektanlarla temasın devamı ellerindeki alerjik reaksiyonu daha da şiddetlendireceği için Hampton’ın ameliyathane hemşireliğini bırakması ya da başka bir ifadeyle Dr. Halsted’in ekibinden ayrılması gerekmekteymiş.

Bu durum üzerine Dr. Halsted, Caroline Hampton’ın ekipten ayrılmasını engellemek için harekete geçmiştir. Bu amaçla Goodyear Lastik Şirketi ile iletişim kuran Halsted, Hampton için özel olarak bir çift lastik eldiven üretilmesini sağlar. Böylece Hampton’ın ekipten ayrılmasına gerek kalmaz. İşte bu bir çift siyah lastik eldiven cerrahi uygulamalarda eldiven kullanımı için bir milat olmuştur.

Peki William Halsted’in bu çabası sadece Caroline Hampton’un iyi bir ameliyathane hemşiresi olmasından mı kaynaklanmaktaydı? Cevap olarak evet dersek hikayemiz eksik kalacaktır. Çünkü William Halsted sadece ekibinin bir parçası olarak Caroline Hampton’a değer vermiyordur aynı zamanda gönlünün bir parçası olarak da Caroline’e değer vermektedir. Yani William Halsted aşka düşmüştür. Caroline Hampton’ın da bu aşka karşılık vermesi ile aşıklar 1890 yılında evlenerek yaşamlarını birleştirir. Bu birliktelik 1922 yılında önce William’ın, 2 ay sonra da Caroline’in ölümüne kadar sürmüştür.

Meraklısına not: Dezenfektanların tarihçesi ve William Halsted ile Caroline Hampton’un ilişkisine dair daha fazla bilgiye S. Robert Lathan tarafından 2010 yılında yayımlanmış “Caroline Hampton Halsted: The First to Use Rubber Gloves in the Operating Room” başlıklı makaleden ulaşabilirsiniz.