"Çin için öncelikli ekonomik kazanç Afganistan’ı Çin-Pakistan koridoruna dahil etmek"

Elif GÖRGÜ
İstanbul

ABD ve NATO’nun çekilmesi, Afgan hükümeti ve ordusunun direniş göstermeden yönetimi bırakması üzerine Taliban’ın kontrolü ele geçirdiği Afganistan’dan tahliyeler devam ediyor. Birleşmiş Milletler, Taliban militanlarının “insan avı”na çıktığı uyarısı yaparken, birçok devletin diplomasi trafiği sürüyor. Bu ülkelerden biri de Çin. Kabil’deki büyükelçiliğini tahliye etmeyen Çin, Afganistan’da kurulacak yeni hükümetle dostane ilişkilere devam edeceklerini açıkladı, diğer ülkelere ve uluslararası örgütlere de baskı değil destek sunmaları çağrısı yaptı.

Çin’in Afganistan politikasının asıl olarak güvenlik ekseninde şekillendiğine işaret eden Doç Dr. Ceren Ergenç, “Erken hareket etmeye başlamış olmasının nedeni bölgedeki güvenlik kaygılarını çözmek için üstün bir pozisyona geçmeye çalışması” diyor.

Ergenç, Güney Asya’da bir istikrarsızlığın Güneydoğu Asya’da ASEAN’ı ve daha büyük ölçekte Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ni etkileyebileceğine de dikkat çekiyor. Ergenç’e göre “Çin’in Afganistan’dan elde edebileceği en öncelikli ekonomik kazanç ülkeyi Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru içine dahil etmek”.

Liverpool Üniversitesi Suzhou Kampusu Çin Çalışmaları Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ceren Ergenç, Çin’in “Talibanlı Afganistan” politikaları üzerine sorularımızı yanıtladı.

Afganistan’dan ABD ve NATO’nun çekilmeye başlamasıyla Taliban hızla ülkeyi kontrol altına aldı. Afganistan aynı zamanda Çin’in komşusu. Çin’in bugüne kadar Afganistan ile ilişkileri ve bu ülkeye yönelik politikası nasıl yol almıştı?
Çin’in Afganistan’la ilişkisi uzun soluklu ama temkinli. Bugün Pekin hükümetinin Taliban liderleriyle resmi düzeyde görüşüyor olması şaşkınlık yaratıyor ama Çin aslında, 1980’lerden beri Taliban ve diğer önemli siyasi aktörlerle Pakistan aracılığıyla görüşüyordu.  Çünkü Çin, ilk önce Sovyet işgalini, daha sonra da Amerikan müdahalesini bölgede kendisini kısıtlayacak bir eylem olarak gördü ve devlet ve devlet dışı siyasi aktörlerin hepsiyle temasta kalmayı SSCB ve ABD’ye karşı bir taktik olarak kullandı.

ERKEN HAREKETİN NEDENİ GÜVENLİK KAYGILARINI ÇÖZMEK

ABD’nin bugün Afganistan’dan güçlerini çekmesi Çin için bir kazanç mı bir sorun mu? Çin, Taliban’ın ele geçirdiği iktidarı “Afganistan halkının kararı” olarak nitelendirdi ve büyükelçiliğini kapatmadı...
Çin’in ABD çekilme kararını açıklar açıklamaz hem Afgan hükümeti hem de Taliban’la görüşmeye başlaması Afganistan’da ABD’den boşalan büyük güç pozisyonunu doldurmaya hevesli olduğu şeklinde yorumlandı. Oysa, Çin Afganistan’da başlamış olan siyasi dönüşüm sürecini bir fırsat olarak görmüyor. Erken hareket etmeye başlamış olmasının nedeni bölgedeki güvenlik kaygılarını çözmek için üstün bir pozisyona geçmeye çalışması.

Çin’in Taliban yönetimindeki bir Afganistan’la ilgili iki temel kaygısı var: Birincisi, Taliban içindeki grupların bölgede terörizmi beslemeye devam etmesi ve bunun Çin’e Afganistan’la doğrudan sınırı üzerinden olmasa da Orta Asya, özellikle Tacikistan üzerinden yansıması. İkincisi, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’nun güvenliği. Her ne kadar Taliban Çin yatırımlarına saldırı olmayacağına dair güvence verse de örgütün parçalı yapısı, ve önümüzdeki günlerde ülkede iç çatışma yaşanma ihtimali Çin’in yatırımlarına Afganistan’ı dahil etmesine engel oluyor.

Çin’in Taliban’ı meşru bir siyasi aktör olarak tanıyacağının sinyallerini vermesi, ideolojik bir yakınlıktan kaynaklanmıyor. Tam tersi, beyanatlardan ve kamuoyu açıklamalarından anladığım, hem karar alıcılar hem onlara fikir veren aydınlar ve uzmanlar Taliban’ın hem ideolojik hem örgütsel olarak parçalı yapısından kaygılılar. Çin hükümeti bölgede istikrarı sağlamak için Afganistan’da iktidarı ele geçirecek herhangi bir siyasi aktöre finansal ve altyapı yardımı yapma yanlısı gözükse de, uzmanlar ülkenin yatırım yapmak için henüz yeterince istikrarlı olmadığı, eğer ikili iktisadi ilişkiler başlayacaksa, bunun ilk önce ticaret üzerinden olması gerektiği konusunda uyarıyor.

Afganistan’ın yeraltı kaynaklarının da Çin’in hedefinde olabileceği yorumları var örneğin. Ekonomik olarak nasıl bir yol izleyecektir?
Çin’in Afganistan’dan elde edebileceği en öncelikli ekonomik kazanç ülkeyi Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru içine dahil etmek. Çin, Peşaver-Kabil otoyolunu yaparsa, Afganistan Çin’in işlettiği Gwadar Limanı’na bağlanmış olacak, ki bu konuda görüşmeler düşen hükümetle de devam ediyordu ama güvenlik kaygılarından dolayı somut adımlar atılmamıştı. Güvenlik kaygılarından kastım, Çin altyapı çalışmalarının bombalanması ve Çinli mühendis ve işçilerin toplu olarak öldürülmesi gibi durumlar.

Afganistan yeraltı kaynakları açısından zengin bir ülke ancak hem altyapı hem güvenlik eksikliği nedeniyle hiçbir büyük güç henüz bu kaynakları etkili olarak çıkartabilmiş değil. Çin’in de Mes Aynak ve Amu Derya’da yarım kalmış madencilik ve enerji projeleri var. Eğer Peşaver-Kabil otoyolu yapılırsa, ya da Afganistan hükümetinin zamanında ısrar ettiği üzere Wakhan Koridorunda otoyol inşaatına devam ederse Afganistan’da madenciliğe yatırım yapmak anlamlı olacak ama o noktaya gelinmesine Çin açısından daha çok var.

AVRASYA'YI İLGİLENDİREN KONULARDA ÇİN-RUSYA İLİŞKİSİ SÜRER

Çin, Rusya'ya da Afganistan'ın geleceği konusunda da birlikte çalışma çağrısı yaptı. Bu iki ülke ABD-AB politikaları karşısında birlikte hareket eder görünse de aslında çıkarları her zaman ortaklaşmıyor. Bu çağrıyı nasıl yorumlamak lazım?
Çin ve Rusya, Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesinde Avrasya’yı ilgilendiren konularda işbirliği yapıyorlar, bu işbirliğini sürdürebilmek için de ekonomik çıkarlarından zaman zaman ödün veriyorlar. Afganistan’ın Taliban tarafından ele geçirilmesi de bu öncelikli alanlardan biri olduğu için en azından orta vadede görüş alışverişinde bulunmaya devam edeceklerdir.

Afganistan'a müdahil olan ve olmak isteyen Türkiye, Hindistan, Pakistan gibi başka bölge ülkeleri de var. Gelişmelerin genel olarak Asya'yı nasıl etkileyeceğini öngörüyorsunuz?
Pakistan ve Hindistan, Afganistan’daki gelişmeleri çok yakından takip ediyorlar çünkü bu iki ülke doğrudan etkilenecek ülkelerin başında geliyor. Güney Asya’da bir istikrarsızlık Güneydoğu Asya’da ASEAN’ı, daha büyük ölçekte Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ni, ABD’nin Hint Pasifiği bölgeselleşme girişimini ve henüz kağıt üzerinde olan Daha İyi Bir Dünyayı Yeniden İnşa Et  girişimini de etkileyecektir.

Nuray Sancar

Taliban'ın şeyhleri piyasayı öğreniyor

‘Batı’ ve Taliban’ın ‘değişimi’ | Afganistan: Şeriat-işgal-şeriat döngüsünde kadınlar

10 soruda Afganistan'dan göç gerçeği | Kim, neden geliyor, geri dönecekler mi?

İhsan Çaralan

Taliban değişti mi? ‘Sınır namustur’ sloganı kimin işine yarar?

Sevda Karaca

Taliban’ın "ılımlı" dostları