Afgan mülteciler nereye gidiyor?
"ABD’nin geri çekilmesinin ardından umutsuzca ülkelerinden kaçmaya çalışan binlerce Afgan’ın görüntüleri uluslararası yankı buldu. Ancak yerinden edilen Afganların çoğu Afganistan’da kalacak."
Fotoğraf: Haroon Sabawoon/AA
Kabil havaalanından görüntüler sizi yanıltmasın. Afgan mültecilerin çoğu uçağa binmiyor ve çok azı ABD’ye veya AB’ye yerleşecek. Yerinden edilen Afganların çoğu Afganistan’da kalacak.
ABD’nin geri çekilmesinin ardından umutsuzca ülkelerinden kaçmaya çalışan binlerce Afgan’ın görüntüleri uluslararası yankı buldu. Uçakların iniş takımlarına tutunarak kaçmaya çalışan ancak düşerek yaşamını yitiren genç Afganların trajik ölümleri de öyle.
Afganistan’ın Pakistan ve İran sınır kapıları, ülkeyi terk etmeye çalışanlarla dolu. Genç Afgan erkeklerin Türkiye sınırından kitlesel olarak geçtiği görüntüler de tartışma yarattı. Tartışma yer yer mültecilere yönelik ırkçı bir tepki ve eylemlere de dönüştü.
Suriye’de savaşa müdahil olmak için teşvik ettiği göç ve Türkiye’de uluslararası hakları tanınmadan yaşamaya çalışan mültecileri AB ile maddi bir pazarlık konusuna dönüştüren politikaları nedeniyle eleştirilen Cumhurbaşkanı Erdoğan, 20 Ağustos’ta “Türkiye’de şu anda emniyet kayıtlarımızda ve kayıt dışı 300 bin Afganistanlı göçmen söz konusudur” demişti.
Avrupa ülkeleri ise Taliban Kabil’i ele geçirir geçirmez olası bir Afgan göçünü önleme söylemini dile getirmeye başladı. AB’nin hedefi Afganların Avrupa sınırlarından uzakta tutmak.
Peki ülkesinden kaçmak zorunda kalan Afganlar gerçekte nereye gidiyor?
Washington’daki Amerikan Üniversitesinde Öğretim Üyesi olan Tazreena Sajjad, üniversitenin sitesinde 23 Ağustos’ta yayımlanan yazısında bu soruyu yanıtlamaya çalışıyor.
KABİL’DEN TAHLİYELER
22 Ağustos 2021 itibariyle yaklaşık 6 bin ABD askeri, ABD ordusunu, Amerikan vatandaşlarını ve özel göçmen vizeleri (SIVs) onaylanmış Afganları tahliye etmek için çalışıyordu. SIVs, Afganistan’da ABD birlikleri için çalışırken hayatlarını riske atan Afganları korumak için özel bir program.
Almanya, Fransa, İtalya ve Birleşik Krallık, vatandaşları ve bazı Afganlar için daha küçük tahliye faaliyeti yürüttü.
Afganistan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Shaharzad Ekber, durumu “Başarısızlık üstüne başarısızlık” olarak nitelendirdi.
Zorla yerinden edilme ve mülteciler konusunda uzmanlaşmış bir akademisyen olarak, bu üzücü sahnenin Afganistan’ın uzun süredir devam eden yerinden edilme krizinin daha geniş bir bağlamı olarak ortaya çıktığını görüyorum. Bu, gelişmiş dünya ile ekonomik olarak dezavantajlı ülkeler arasında mültecilerin eşit olmayan bir şekilde paylaşılmasını içerir.
ABD’NİN SAĞIR ROLÜ
1980 tarihli ABD Mülteci Yasası, mültecileri -savaştan, şiddetten, çatışmadan veya zulümden kaçan insanlar- kabul etme prosedürlerini standartlaştırdı ve sıkı bir inceleme süreci başlattı. Ancak son 40 yılda, ABD’nin dünya çapında mülteciler için kabul oranları önemli ölçüde düştü. 1980’de kabul edilen 200 binden 2019’da 50 binin altında...
Son 20 yılda ABD, 20 binden fazla Afgan mülteciyi kabul etti -yılda ortalama kabaca 1000 kişi. Ancak 2020-2021 yılında, dünyanın dört bir yanından yalnızca 11 bin 800 mülteci ABD’ye yerleşti -bunların arasında yalnızca 495 Afgan özel göçmen vizesi alıcısı vardı. Bu sayı, şu anda bir SIV bekleyen yaklaşık 20 bin Afgan ve başvuru için uygunluk taşıyan -başvuranlar ve onların birinci dereceden aile üyeleri de dahil olmak üzere- 70 bin Afgan ile karşılaştırıldığında çok küçük görünüyor.
AVRUPA’DA AFGAN MÜLTECİ AZ
Afganlar on yıllardır Avrupa’ya da göç etti veya buraya kaçtı. 2015-2016 yılları arasında bunların 300 bini kıtaya ulaştı. Suriyelilerden sonra en büyük ikinci mülteci ve sığınmacı grubuydular. Sığınmacılar, mülteci statüsü arayan ancak talepleri henüz değerlendirilmemiş olan kişilerdir.
Avrupa kıtasındaki Afgan nüfusu küçük ve eşit olmayan bir şekilde dağılmış durumda. Ağustos 2021’de Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesine kadar (Avrupa’da) birçok Afgan sınır dışı edilmekle karşı karşıya kaldı. Avrupa’nın en büyük ev sahibi ülkesi Almanya ve onu Avusturya, Fransa ve İsveç izliyor.
2021’in ilk üç ayında yaklaşık 7 bin Afgan’a Avrupa Birliği’nde kalıcı veya geçici yasal statü verildi. Diğer AB ülkelerindeki daha küçük Afgan birlikleriyle Yunanistan, Fransa, Almanya ve İtalya arasında dağıtılıyorlar.
Avustralya’da -2016 nüfus sayımına göre- bazıları 1979 gibi erken bir tarihte gelmeye başlayan daimi ikamet eden yaklaşık 47 bin Afgan var. Yaklaşık 4 bin 200 Afgan da geçici koruma statüsü aldı.
AFGANİSTAN İÇİNDE YERİNDEN EDİLMELER
Geride hâlâ, kalıcı bir evi olmayan, yerinden edilmiş çok sayıda Afgan kalıyor. Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütüne göre 2021’de şimdiye kadar şiddet nedeniyle yarım milyondan fazla kişi yerinden edildi. Mayıs ayının sonundan bu yana kaçmak zorunda kalan yaklaşık çeyrek milyon Afgan’ın yaklaşık yüzde 80’i kadın ve çocuklardan oluşuyor.
2021 itibariyle ve bugünkü krizden önce, şiddet, siyasi huzursuzluk, yoksulluk, iklim krizi ve ekonomik fırsat eksikliği nedeniyle Afganistan’da en az 3.5 milyon Afgan yerinden edilmiş durumdaydı.
PAKİSTAN’DAKİ AFGAN MÜLTECİLER
Afgan mültecilerin büyük çoğunluğu Batı’ya yerleşmiyor.
Afganistan ile 1640 millik bir kara sınırını paylaşan Pakistan, 1951 Mülteci Sözleşmesine veya 1967 Protokolüne taraf olmamasına rağmen uzun süredir en fazla sayıda Afgan mülteciyi kabul eden ülke. 1979’da Sovyetlerin Afganistan’ı işgalinden sonraki iki yıl içinde, Mücahitlerin yükselişinin ateşlediği çatışmanın ardından 1.5 milyon Afgan, mülteci oldu. 1986’ya kadar yaklaşık beş milyon Afgan Pakistan ve İran’a kaçtı.
Mart 2002’den bu yana, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) yaklaşık 3.2 milyon Afgan’ı ülkelerine geri gönderdi, ancak nisan 2021’de Birleşmiş Milletler, Afganistan’da devam eden şiddet, işsizlik ve siyasi çalkantı nedeniyle 1.4 milyondan fazla Afgan mültecinin Pakistan’da kaldığını bildirdi.
İran da yaklaşık 800 bin kayıtlı mülteci ve kayıt dışı en az 2 milyon kişiyle Afganlar için önemli bir ev sahibi olmaya devam ediyor. Daha az sayıda Afgan mülteci ve sığınmacı Hindistan (15 bin 689), Endonezya (7 bin 692) ve Malezya’da (2 bin 478) bulunmaktadır.
3.8 milyondan fazla kayıtlı Suriyeli mülteci ile dünyanın en büyük mülteci ev sahibi olan Türkiye’de 980 kayıtlı Afgan mülteci ve 116 bin Afgan sığınmacı bulunuyor (Erdoğan bu rakamı 300 bin olarak açıkladı).
BUGÜNKÜ DURUM
AP haber ajansının son rakamları, 20 yıllık Afganistan savaşında 47 binden fazla Afgan sivilin ve en az 66 bin Afgan askeri ve polis gücünün öldüğünü gösteriyor.
Ülkedeki güvenlik durumu son yıllarda kötüleşiyordu. Brown Üniversitesinin Savaş Maliyeti Projesi’ne göre, çapraz ateş, el yapımı patlayıcı cihazlar, Taliban dahil militan grupların suikastları, ABD ve NATO kuvvetlerinin gece baskınları ve ABD liderliğindeki hava saldırıları sonucunda artan sayıda Afgan öldürüldü.
Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden önce bile, sivil kayıplar 2021’in ilk çeyreğinde 2020’nin aynı dönemine kıyasla yüzde 29 artmıştı. 26 Temmuz 2021 tarihli bir BM raporu, öldürülen kadın sayısında yüzde 37’lik bir artış tespit etti. 2020’nin ilk çeyreğine kıyasla yaralı ve çocuk ölümlerinde yüzde 23’lük bir artış vardı.
Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesiyle birlikte, Afganistan’daki kadın ve kızların, etnik azınlıkların, gazetecilerin, hükümet çalışanlarının, eğitimcilerin ve insan hakları aktivistlerinin güvenliğine yönelik artan bir endişe var. Ayrılmak için can atan birçok Afgan, Kabil’in dışında ve herhangi bir havaalanından uzakta kalıyor.
Tüm Amerikalılar Afganistan’dan çıktıktan sonra ABD tahliyeleri muhtemelen sona erecek. Birkaç diğer Batılı ülke, Kanada (20 bin) ve Birleşik Krallık (5 yılda 20 bin) dahil olmak üzere az sayıda mülteci almayı taahhüt etti.
Avrupa’nın çoğunda katı politikaların ve mülteci karşıtı duyguların benimsenmesi, kıtada nispeten az sayıda Afgan’ın sığınak bulacağı anlamına geliyor. Avusturya ve İsviçre zaten çok sayıda Afgan’ı kabul etmeyi reddetti. Zaten mültecilerle boğuşan Türkiye, “Avrupa’nın mülteci deposu” olmak istemediğini söyledi.
AFGANLARIN ÇOĞU AFGANİSTAN’DA KALACAK
Nihayetinde ülkeyi terk edebilecek Afganların çoğu bunu uçakla değil, Pakistan ve İran’a yürüyerek yapacak. Halihazırda kendi ekonomik ve siyasi mücadeleleri tarafından zorlanan Pakistan, bir kez daha yerinden edilmiş en son Afganlar için en büyük ev sahibi olacak.
Ancak bölgedeki sınır geçişlerinin zor ve tehlikeli olduğu göz önüne alındığında, yerinden edilmiş Afganların büyük çoğunluğu Afganistan sınırları içinde kalacak. Önemli insani ihtiyaçları, ekonomik ve siyasi zorlukları, güvenlik kaygıları ve Taliban’a karşı direnişleri, ülke tarihinin bir sonraki bölümünü şekillendirecek. (DIŞ HABERLER)
