Gökyüzünde bir yıldız: Mikis Theodorakis

Kıvılcım EFTELYA

İnönü Üniversitesi

“Sözlerin anlamını korumaya

Adanmış ömürlerden

Ve reçine kokusundan mersinlerin

Yanık türküler çıkaran

Dostum Mikis

Peki kimiz biz?​” *

Lenin Barış Ödülü sahibi dünyaca ünlü Yunan besteci Mikis Theodorakis'i geçtiğimiz günlerde kaybettik. Ardında ise binlerce beste ve mücadeleyle dolu bir yaşam bıraktı. Mikis Theodorakis, 29 Temmuz 1925’te Sakız Adası’nda Giritli avukat bir baba ve Çeşmeli bir annenin evladı olarak dünyaya gelir. Küçüklüğünden gelen müzik aşkı, onun henüz bir müzik eğitimi almamasına rağmen şarkı yazmaya çabalamasına neden olur. İlk müzik derslerini Pirgos ve Patra’da aldıktan sonra bir koro kurar. Henüz 17 yaşında bu koro ile ilk konserlerini verir.

"YALNIZ KIRLANGIÇ" 

1967 Albaylar askeri darbesinin hemen ardından başta Theodorakis olmak üzere tüm devrimci sanatçılara yönelik ciddi bir baskı ortamı kurulur. Albaylar Cuntası’nın 13 no’lu kararnamesiyle Theodorakis’in müzikleri yasaklanır.  Yeraltına çekilen Theodorakis, cunta rejimine karşı mücadelesine devam eder. Bu sürede tutsak düşer ve sonrasında Oropo toplama kampına götürülür. Ancak dünya çapında sürdürülen bir dayanışma kampanyasıyla cezası sürgüne çevrilir ve 1970’te sürgüne gönderilir.

Ancak Theodorakis’in sürgünde mücadelesini bıraktığını düşünmek onun mücadeleci karakterine haksızlık olur elbette. Sürgünde de Albaylar Cuntası’na karşı mücadelesine devam eden Theodorakis, dünya çapında çıktığı turnelerde verdiği binlerce konserde cuntacı rejimi afişe eder. Bu konserlerde Maria Faranduri gibi isimlerle dinleyicilerin karşısına çıkar. 

Bu sırada da Yunanistan'da işçilerin ve öğrencilerin yer aldığı cunta karşıtı mücadele git gide kitleselleşir. Bu mücadelede öğrenci hareketinin önemi yadsınamaz. Cuntaya karşı gelirken, yüreklerini, mücadele azimlerini diri tutan faktörlerden biri de devrimci sanattır. Odysseas Elytis’in Övgüler Olsun Sana (Axion Esti) şiirinden bestelenen “Yalnız Kırlangıç” (Ena to helidoni) ezgisi, tüm yasaklamalara rağmen kitleler tarafından coşkuyla sahiplenilir. Bu şarkı, askeri faşist cuntaya karşı halk mücadelesinin simgesi haline gelir. Politeknik üniversite direnişinde de bu marş direnişe eşlik eder. 

Şarkıdaki kırlangıç betimlemesi, Yunanistan’ın faşizmden kurtuluşunu simgelemektedir.  Elbette en sonunda 1974'te Albaylar Cuntası iktidardan düşer ve Theodorakis, zaferiyle yurduna geri döner. Cunta rejiminin yıkılmasının ardından, Karaiskakis stadında pek çok devrimci müzisyenin yer aldığı konserde, bu şarkı binlerce genç işçi ve öğrenci tarafından umutla ve coşkuyla söylenir. Konser boyunca yumruklar havada sallanır.

DOSTLUKLA GELEN DOSTLUK DERNEĞİ

1980’li yılların ortalarına doğru geldiğimizde onunla belki de aynı talihi yaşayan sonra da kadim dostu olan Zülfü Livaneli ile yolları kesişecektir. 12 Mart sonrası sürgüne giden ve yurduna ancak 11 yıl sonra dönebilen Zülfü Livaneli ile, 1986’da birlikte yarattıkları Güneş Topla Benim İçin albümünün Altın Plak töreni için İstanbul’da buluşur. İlk kez İstanbul’a gelen Theodorakis, Zülfü Livaneli ile Türkiye Yunanistan Dostluk Derneği’ni kurmaya karar verir.

Mikis Theodorakis’in diskografisine baktığımızdaysa insanın dudağını uçuklatacak sayıda çok eserinin olduğunu görüyoruz. Bir insan, ömrüne bu kadar eseri nasıl sığdırabilirdi? Sanki ömrünü eserlerine sığdırmış gibidir. Theodorakis, klasik müzik alanında belli bir başarıya ulaştıktan sonra yüzünü biraz daha geleneksel müziğe çevirir. Kendisi gibi sürgünler yaşayan ve 1977 Lenin Barış Ödülü’ne sahip Yannis Ritsos’un Atina’da, Zeus tapınağında faşist cunta yönetimi tarafından törenle yakılan “Epitaphios” (Mezartaşı Yazıtı) kitabını beste dizisi haline getirir. Bu çalışması Yunanistan’da bir kültür devrimi başlamasının fitilini oluşturacaktır. 

Senfoni, bale, opera ve oratoryo besteleyen Theodorakis; tragedya ve modern tiyatro oyununun müziğini yazar ve 12 sinema filminin müziğini besteler. “Zorba” filmi için bestelediği müzik ise Sirtaki’nin dünya çapında tanınması ve yayılmasını sağlayacaktır.

VE GELELİM “O ANTONİS”E…

Mikis Theodorakis’in bestesi olan “O Antonis”in tadı, Maria Faranduri’nin enfes sesiyle damaklarda kalmaktadır. Şarkının sözleri Iakovos Kambanellis'e ait. Nazilerin toplama kampı Mauthausen'a düşen Kambanellis, sağ kurtulduktan sonra bu dizelerde kamplardaki Yahudiler ve partizanlardan bahseder.

Bu tanıdık beste, günümüz için Grup Yorum’un Nazım Hikmet’in şiirini kullanarak bestelediği “Hoşçakalın Dostlarım”ı akıllara getirse de ülkemize ilk girişi Yılmaz Güney’in “Canlı Hedef” filmiyle olur. Filmde beste, sözleri olmadan yer almaktadır. 

Yine Grup Yorum’un “Oğula Ağıt” şarkısı da Mikis Theodorakis bestesidir. Orijinal ismi “O Levendis” dir. Türkçe’de “levent” yani “boylu poslu”, “uzun” ya da “cesur” anlamına gelir. Şarkının Notis Peryalis tarafından yazılan sözlerinin bir kesiti şu şekildedir:

“Kafeste kanatlarını bir kartal gibi çırpıyordu / komşular pencereden ona gururla baktılar / aşağı doğru bakan kara gözleriyle / cesur adam yüksek yerlerden geldi / Gözlerinde bulut / yüreğinde çelik / akan güneşi kapladı / ve ölüm yüksek yerlerden geldi. / (...)”

Şarkının Grup Yorum uyarlamasında ise “cesurdu mertti / kaya gibi sertti” kısmı, şarkının orijinal haline bir gönderme gibi düşünülebilir. Pek çok sanatçının, müzik grubunun bir durağı olan Theodorakis gerek sanatçı kişiliği gerekse mücadeleci kişiliği ile onurlu bir duruş sergiliyor. Tam anlamıyla bir halk sanatçısı olan Theodorakis, gökyüzünde yıldız olup ölümsüzlüğüne kavuşuyor.

KAYNAKÇA:

 *Zülfü Livaneli'nin Mikis Theodorakis için yazdığı şiirden bir kesit.

- www.gazeteduvar.com.tr/amp/grup-yorumdan-danimarka-aktarmali-kurtce-ezgiler-dinlediniz-haber-768064

- https://m.bianet.org/bianet/yasam/249674-theodorakis-ya-da-akdenizin-sesi

- https://marksist.net/okurlarimizdan/kirlangicin-kanatlarindaki-ozgurlugun-hikayesi