Reform denildi, bütçe hakkına müdahale geldi

Zeliş IRMAK
İstanbul

Türkiye ekonomisine ilişkin hedef ve politikaların yer aldığı Orta Vadeli Program (OVP) yayımlandı.

İktisatçı Prof. Dr. Aziz Konukman, ‘ekonomi reform paketi’ kapsamında ‘orta vadeli mali plan’ın tasfiye edilmiş olmasıyla kurumlarla yapılması gereken müzakere süreçlerinin ortadan kaldırıldığını söyledi.

Aziz Konukman Orta Vadeli Program’ın ne olduğunu ve önemini şöyle anlattı:

“Orta Vadeli Program (OVP), bütçenin temel aldığı önemli bir belge. Bir yol haritası. Yayımlandığı yılın makro büyüklüklerinin nasıl gerçekleşeceğini tahmin ediyor ve üç yıl sonrasını öngörüyor.

5018 sayılı yasayı hatırlamak lazım. Adı Bütçe Mali Kontrol Yasası. Bu yasa bütçe hakkını koruyor. Daha geriye gidelim. 1200’lü yıllarda krallar ekonomide istediği vergileri koyuyorlardı, harcamaları yapıyorlardı. Ancak Magna Carta sözleşmesiyle bu bir disipline girdi. Meclis olaya dahil olmaya başladı. Çağdaş, modern bütçeler de bu arayışın sonucunda şekillenmiş oldu. Bunda sınıf mücadelelerinin büyük bir kavgası var. Dolayısıyla bütçe hakkı sayısal değerlendirmelerden daha önemli.”

OVP bu yıl 5 eylülde yayımlandı. Eylül ayının ilk haftasında yayımlanması gerektiği yasa ile belirlenmiş OVP, Konukman’ın verdiği bilgiye göre 2006’dan beri hiç zamanında yayımlanmamış:

“5018 sayılı yasa, eylül ayının ilk haftasının sonunda OVP’nin yayımlanacağını söyler. Ancak 2006’dan beri hiç takvime uyulmadı. Bu durumda halkın bütçesinin dayandığı yol haritasını kamuoyunu gecikmeli vermiş oluyorsunuz. Takvime göre 17 ekimde sonuçlandırılıp parlamentoya sunulması gerekiyor. Böyle olunca da tartışma süresi kısalıyor.

Bütçe hakkına saygının olmamasından dolayı, bir oldu bittiye getirip bütçeyi daha az tartışılır hale getirmek için süreci kısaltıyorlar.”

TEK ADAM BÜTÇE HAKKINA DA MÜDAHALE ETTİ

OVP bu yıl, tarihinde yayımlansa da Konukman’a göre başka sorunlar barındırıyor:

“Bu yıl belirlenen tarihte yayımlandı. Ama burada başka bir şey çıkıyor karşımıza. Ekonomik paket diye bir paket hazırlandı, 2021 yılı içinde. Burada Orta Vadeli Mali Plan’ın artık tasfiye edildiğini, Orta Vadeli Program’ın içine yedirileceği söylendi. Orta Vadeli Mali Plan da 3 yıllık bütçe öngörülerini gösteren bir belgedir. Orta Vadeli Mali Plan da eylülün 15’inde yayımlanırdı. Yani aralarındaki süreler tesadüfi değil. Bu belgelerin hazırlanması, müzakereyi gerektiriyor. Cumhurbaşkanlığı yıllık programını görüp öyle hazırlanması gerekir. Ama şimdi müzakere yapılmadan, Cumhurbaşkanlığı yıllık programı görülmeden ödenek tavan fiyatları belirlenmiş oluyor. Tek adam rejimiyle birlikte kurumlarla yapılması gereken müzakere süreçleri de kaldırılmış oldu. Cumhurbaşkanlığı yıllık programı olmadan limitleri masa başında belirlemiş oluyorsunuz. Bu da bütçe hakkına müdahale oluyor.”

Konukman, orta vadeli program ile yasa dışı ‘paralel bütçe’ uygulamalarına olanak verildiğini belirterek, son OVP’de bunun itiraf edildiğine dikkat çekti:

“2021 yılındaki ekonomik pakette bu resmen itiraf edildi. Bu itiraf OVP’ye de taşınmış oldu. Kamu maliyesinin tedbirleriyle ilgili bölümde ‘Özel ve acil durumlarda bütçe hakkının genişletilmesi sağlanacaktır’ diyor. Bu zaten ‘ben geçmişte bütçe hakkını daralttım’ demek. Bu maddeye göre özel hesap uygulamaları adı altında bazı bakanlıklara bütçede öngörülen ödeneklerin üstünde harcama olanağı getiriliyor. Bu madde değiştirilerek şu söylenmiş oluyor: Zorunlu ve acil durumlarda ben yine buna devam ederim. Acil olmayanları da aşamalı olarak tasfiye edeceğim. Acil ve zorunlu durum demek bir keyfiyet yaratır. Bu külliyen 5018’e aykırı.

Aynı maddede döner sermayenin de zaman içerisinde aşamalı olarak merkezi bütçeye dahil edileceği söyleniyor. Neden aşamalı?

OVP bütçe hakkındaki daraltıcı uygulamalarını pişkin bir şekilde sürdürmeye devam ediyor.”

ELMALARLA ARMUTLARI TOPLUYORLAR

2022-2024 bütçesinde salgın nedeniyle parasal tedbirlerin boyutlarına yer verilmiş. Ancak bu kez de detaylar verilmemiş ve toplu rakam sunulmuş. Konukman bu durumu şöyle anlattı:

“Burada, bütçeden ne tür kaynak aktarıldığını, işsizlik sigortası fonu ve sosyal dayanışma yardımlaşma fonundan ne kadar kaynak aktarıldığı ve krediler ve vergi ertelemeleri yoluyla ne kadar kaynak aktarıldığı rakamsal boyutlarıyla veriliyor. Bu olumlu bir gelişme. Ama sorun şu, bunun detayı nerede? Toplu rakam veriliyor. Yani elma ile armut toplanmış oluyor. Kredi ile sağlanan avantajlarla nakdi destekleri topluyor. Yardımın boyutunu büyük göstermek amacıyla böyle bir matematiksel yola başvuruluyor. Bu son derece bilime aykırı.”

Kamu Maliye Raporu’nda merkezi yönetim bütçesi 2021 yıl sonu gerçekleşme tahmini olarak 104,4 milyar aktarılacağı belirtiliyor. OVP’de bu rakam 133,6. Arada 29.2 milyar lira fark var. Bu açıklanmaya muhtaç bir fark diyen Konukman şunları söyledi:

“Bu bir ciddiyetsizliği gösteriyor. Bu raporu Strateji Bütçe Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı hazırlıyor. Daha önceki belgende verdiğin rakamla sonraki belgende oluşan farkı açıklamak zorundasın. Eğer bütçe hakkına saygı duymak durumundaysan. Ve bu belgelerde gerçekleşme tahminleri veriliyor. Öngörü neydi, bu verilmiyor.”

SALGIN BÜTÇESİ MECLİS’İN BİLGİSİNDEN KAÇIRILMIŞ

Meclis’teki bütçe tutanaklarında, 2021 yılında salgın nedeniyle ne kadar kaynak aktarıldığının öngörüsünü göremediğini belirten Konukman şunları söyledi:

“Meclis’teki bütçe tutanaklarına baktım ve ‘2021 yılında salgın nedeniyle şu kadar kaynak aktarıyoruz, öngörümüz şudur’ diye bir rakam görmedim. Meclis bu konuda bilgilendirilmemiş. Yani salgın bütçesi Meclis’in bilgisinden kaçırılmıştır. Öngörülen neydi, gerçekleşen ne oldu göremeyince, siyasal iktidarın performansını öğrenemiyoruz. Aynı zamanda 2022 yılı için salgın nedeniyle ne kadar kaynak aktarmayı öngörüldüğü yazılmamış. Tedbirlere yer verilmemiş.”

Konukman, tüm bu belirsizliklerin şuna yol açtığı görüşünde:

“2022 yılında bütçeden salgın için ne kadar kaynak aktaracağınızın öngörüsünü neden yazmadınız? Neden tedbirler bölümünde salgın tedbirlerine yer verilmemiş? Bu, örtük bir şekilde salgın bitmiş, Türkiye ekonomisi normalleşmeye geçti demek. OVP’de çok açık bir şekilde kamu maliyesi açısından salgın tedbirlerinin adı yok. Halk sağlığını bu kadar yok sayan bir OVP ile karşı karşıyayız.”

"2022-2024 Orta Vadei Program'ını açıklayan iktidar hayallerinin gerisinde" diyen Konukman şunları söyledi:

“Bu iktidar kendi kurduğu hayallerin bile gerisinde kalıyor. Kaldı ki bu rakamların da tutturulacağı şüpheli. Bu hükümetin planla programla işi yok. Bunların modelinin ismi şu: Saldım çayıra mevlam kayıra.

Bir plan program gelenekleri olsaydı, OVP metinlerinde şöyle her yıl için öngörüler ve gerçekleşenler tablosu yer alırdı.”

GERÇEKLERLE BAĞLARININ KOPTUĞU AÇIK

Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu'nun “Biz yönümüzü çekirdek enflasyona dönük” sözlerini Konukman şöyle yorumladı:

“İyi de o zaman neden OVP’de manşet enflasyonu yazıyorsunuz? Her şey tutarsız. 16,2 dedikleri manşet enflasyon. MB Başkanı diyor ki çekirdeği dikkate alacağız. Neden? Çünkü o düşme eğiliminde de ondan.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Türkiye hâlâ 2001 krizinin etkilerini yaşıyor” dedi. "Ekonomideki bu tablonın suçlusu 2001 mi?" sorusunu ise Konukman şöyle yanıtladı:

“Ne ilgisi var? Cumhurbaşkanı’nın daha önceki konuşmalarına bakınca, ‘krizden çıkmış bir ekonomiyiz’, tek adam rejimine geçileceği zaman ‘bana bırakın kendinizi, ben ekonomiyi uçuracağım’ sözlerini bulabiliriz. Böyle analizler yapan, bunu da 2023 hedeflerine yansıtan iktidar ne oldu da şimdi 2001 krizine bağladı bu gelişmeleri? Gerçeklerle bağlarının koptuğunun bundan daha somut örneği olamaz herhalde.”

"Vizyon 2023" yoksulluk oldu

Erkan Aydoğanoğlu

Yalancı çoban