Tarih yeniden yazılıyor

Özlem ERTAN

Bilimde sabit doğrular yoktur. Yeni bir veri, buluş o güne kadar doğru bildiklerimizin eksik, hatta tamamen yanlış olduğunu ortaya koyabilir. Uzun lafın kısası bilimsel bilgi zamanla değişir. Örneğin 1995’te Klaus Schmidt başkanlığındaki bir ekiple kazılmaya başlanan Göbeklitepe’den elde edilen bulgular, insanlığın geçmişine ilişkin ön kabullerin büyük oranda değişmesine yol açmıştı.

Peki neydi bu ön kabuller? Bilim çevreleri uzun zaman, günümüzden on binlerce yıl önce yaşamış insanların basit bir düşünce dünyaları bulunduğunu, en önemli amaçlarının yiyecek ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak olduğunu düşünmüştü. Günümüzden 12 bin yıl öncesine tarihlenen Göbeklitepe’de gün yüzüne çıkarılan anıtsal yapılar, bu yerleşik yargıları yerle yeksan etti ve Buzul Çağının bitip de iklim koşullarının günümüzdekine yaklaştığı dönemlerde yaşamış avcı-toplayıcı atalarımızın, metrelerce uzunluktaki dikilitaşların merkezinde olduğu yuvarlak planlı anıtsal mekanlar inşa edecek seviyede olduğunu gösterdi.

Üstüne üstlük henüz hayvanları evcilleştirmeyen, tarım yapmayan, doğada hazır buldukları yiyeceklerle ve avladıkları yabani hayvanların etleriyle beslenen kadim atalarımız, bu dikilitaşları envaiçeşit yoruma açık sembollerle, betimlemelerle süsleyecek kadar da yaratıcı ve zekiydi.

ANITSAL YAPILAR VE KONUTLAR

Son dönemlerde yapılan yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazılar gösterdi ki Urfa çevresinde Göbeklitepe ile hemen hemen aynı döneme tarihlenen ve benzer şekillerde inşa edilmiş başka alanlar da var. Bunlardan biri olan Karahantepe’de Prof. Dr. Necmi Karul başkanlığında ve 2019’dan bu yana yürütülen kazıların sonuçlarına ilişkin basın toplantısını takip ederken bir kez daha gördük ki yeni bilimsel çalışmalar yapıldıkça hâlâ büyük bir arkeolojik keşif olarak zihin dünyamızdaki yerini koruyan Göbeklitepe’ye dair bildiklerimiz de hızla farklılaşmaya aday. Zira Göbeklitepe kazısını da yürüten Prof. Dr. Necmi Karul, Karahantepe’deki yuvarlak planlı anıtsal yapıların yakınında, günlük hayata ilişkin buluntular içeren alanlar da tespit ettiklerini ifade etti ve “Karahantepe’de hem özel yapılar hem de konutlar var,” dedi.

Demek ki Göbeklitepe’den yaklaşık 200-300 yıl sonrasına tarihlenen Karahantepe, sadece dinsel amaçla yapılmamıştı ve tarım ile hayvancılık yerleşik yaşama geçişin sebebi değil, sonucuydu. O zaman Göbeklitepe de bugüne değin sanıldığının aksine salt dini amaçla inşa edilmemiş olabilir. Belki de çok yakında Göbeklitepe’de de günlük yaşama ait kalıntılar içeren konutlar bulunduğu haberini alacağız.

GÖBEKLİTEPE’DE HAYVAN, KARAHANTEPE’DE İNSAN…

Göbeklitepe ile Karahantepe’yi karşılaştırdığımızda T biçimli anıtsal dikilitaşlarla dolu yuvarlak planlı yapıların her iki yerleşimde de ortak olduğunu görüyoruz. Ancak konu bu anıtsal yapılardaki betimlemelere gelince farklılıklar ortaya çıkıyor. Göbeklitepe’de çoğunlukla hayvan tasvirleri varken, Karahantepe’de insan tasvirleri daha yoğun. Peki, bunu nasıl açıklamak gerekir? Prof. Dr. Necmi Karul’a göre, Göbeklitepe’de kendini hayvanlar aleminin bir parçası olarak gören insanlar, 200-300 yıl sonrasına tarihlenen Karahantepe’de ise hayvan dünyasının dışına çıkmaya başladı ve bu da kısa sürede gerçekleşen bir gelişimin tezahürü.

Karahantepe’de bulunan, fallus olarak tanımlanan taş dikmelerle dolu, merdivenle inilen yuvarlak planlı anıtsal mekan ile burada ana kayaya oyulmuş halde bulunan erkek başı gerçekten de şaşırtıcı bir düşünce dünyasının göstergesi. Sırtında leopar taşıyan üç boyutlu erkek betimi de…  

KAFATASI KÜLTÜ VE GÖBEKLİTEPE’DEKİ D YAPISI  

Bu yazıyı bitirmeden evvel kafatası kültünden de söz etmem gerekir. Zira Prof. Dr. Necmi Karul, Karahantepe’deki dikilitaşlardan birinde başı olmayan bir insan figürü bulunduğunu da açıkladı ve Yakındoğu’nun başka yerleşimlerinde de görülen kafatası kültünden bahsetti. Evet, bu bölgede o dönemlerde cenazeler etlerinden arınıncaya kadar bekletilir, beden iskelete dönüştükten sonra da kafatası vücuttan ayrılıp boyanırdı. Bunları dinlerken aklıma Göbeklitepe’deki yuvarlak planlı anıtsal mekanlardan biri olan D Yapısı’nda bulunan 43 numaralı dikilitaş geldi. Bu dikilitaşta kelimenin tam anlamıyla bir öykü anlatıldığını söyleyebilirim. Taşın en alt sırasında başsız bir insan bedeni, kuş ve akrep gibi hayvanlarla birlikte betimleniyor. Onun üstündeki sırada ise kuşlar ve elinde insan başı olarak yorumlanabilecek yuvarlak bir nesne tutan kuş başlı bir adam var. Burada yırtıcı hayvanların etlerinden arındırdığı cenazeden koparılan başa uygulanan işlemler mi anlatılıyordu acaba? Belki de…

Harran Ovası’nın etrafında Göbeklitepe ile Karahantepe’nin dışında tıpkı onlar gibi Neolitik Dönemin ilk evresine yani Çanak Çömleksiz Neolitik Çağa tarihlenen on tepe daha var. Bunlardan Yenimahalle Höyüğü, Gürcütepe, Sayburç, Çakmaktepe ve Sefertepe’de kazılar devam ediyor. Harbetsuvan, Ayanlar, Yoğunburç, Taşlıtepe ile Kurttepesi’nde ise kazılar başlayacak. Kim bilir buralardan insanlık tarihini anlamamız yolunda bize destek olacak ve ön kabullerimizi değiştirme potansiyeline sahip ne tür veriler elde edilecek. Bekleyip göreceğiz.