Irak’ta krizi derinleştiren seçimler; Lübnan’da iç savaş tehlikesi
Irak’ta yapılan parlamento seçimleri ve Lübnan’da Hizbullah ve Emel Hareketinin Beyrut Limanı patlamasıyla ilgili yapılan seçimler Arap Dünyasında geçtiğimiz haftanın öne çıkan gündemleri oldu.
Fotoğraf: AA | Kolaj: Evrensel
Irak’ta yapılan parlamento seçimleri ve Lübnan’da Hizbullah ve Emel Hareketinin Beyrut Limanı patlamasıyla ilgili yapılan seçimler Arap Dünyasında geçtiğimiz haftanın öne çıkan gündemleri oldu.
Irak’ta 2003 yılında gerçekleşen ABD işgalinden bu yana parlamento seçimlerinin beşincisi yapıldı. Bu seçim diğerlerinden farklı olarak erken yapıldı. Seçimlerin erken yapılmasının nedeni ise merkezinde gençlerin yer aldığı ekim 2019 ayaklanmasıydı: Başkent Bağdat başta olmak üzere ülke genelinde “İşsizlik, yolsuzluk ve kamu hizmeti yoksunluğu” gibi nedenlerle düzenlenen gösterilerde onlarca kişi ölmüş ve yaralanmış ve Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi liderliğindeki bakanlar kurulu temmuz 2020’de erken seçime gitme kararı almak zorunda kalmıştı.
Ülkenin yaşadığı sorunları çözmek amacıyla gerçekleşen seçimlere katılım yüzde 41 ile 2003’ten bu yana en düşük oranda seyretti. Halkın azımsanmayacak bir bölümü özellikle 2019 hareketinin bir bölümünün boykot çağrılarına yanıt verdi.
Irak’ta kesin olmayan seçim sonuçlarına göre 329 sandalyeli Mecliste 73 vekil kazanan Şii Sadr Grubu birinci parti oldu. 38 sandalye kazanan Eski Meclis Başkanı Muhammed Halbusi’nin (Sünni) liderlik ettiği Takaddum (İleri Partisi) ikinci büyük kitleyi oluşturdu. Eski Başbakan Nuri el-Maliki’nin Kanun Devleti Koalisyonu da 37 vekille üçüncü sırada yer alırken, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) 33 sandalye kazanma başarısı gösterdi. İran’ın desteklediği Haşdi Şabi gruplarının yer aldığı Fetih Koalisyonu 14, eski başbakanlardan Haydar Abadi ve Şii Dini ve Siyasi Lider Ammar el Hekim’in ittifakı ise 4 sandalye kazanabildi.
GENÇLER KATILIMDA İSTEKSİZDİ
Al Kuds al Arabi gazetesi “Irak seçimleri: değişim için kaçırılan bir fırsat daha” başlıklı başyazısında gençlerin seçimlere katılmada isteksiz davrandığına dikkat çekti. Makalede “Bu göstergede en dikkat çeken şey, seçimleri boykot etme kategorilerinin başında genç kesimlerin gelmesi. Irak nüfusunun yüzde 60’ının 25 yaşın altında olmasına rağmen. Öte yandan, halk hareketinin ve 2019 ayaklanmasının temsilcilerinden yaklaşık on adayın kazandığını gösteren bilgiler doğru. Ancak sabit olan, genel olarak genç grupların isteksizliğiydi” denildi.
İRAN EN BÜYÜK KAZANAN MI, KAYBEDEN Mİ?
Seçimlerden sonra en çok tartışılan konuların başında ABD işgalinden sonra nüfuzunu belirgin bir şekilde arttıran İran’ın seçim sonuçlarından nasıl etkilendiği üzerineydi. İran’a yakınlığıyla bilinen Rai al Youm gazetesi seçimlerde en büyük kaybedenin İran olduğunu yazdı. Gazete İran’a yakınlığıyla bilinen Nuri el Maliki’nin liderlik ettiği Kanun Devleti bloku başta olmak üzere Haşdi Şabi gruplarının yer aldığı Fetih Koalisyonu ve eski başbakanlardan Haydar Abadi ve Şii Dini ve Siyasi Lider Ammar el Hekim’in ittifakının büyük sandalye kayıplarına uğradığını vurguladı. Elde edilen bu sonuçlar nedeniyle bu gruplardan seçimlerde yolsuzluk yapıldığı ve sonuçları kabul etmeyeceği yönünde açıklamalar yaptı.
Buna karşılık al Araby al Cedid gazetesinde Abdullatif el Saadun seçimlerde en büyük kazananın İran olduğunu iddia etti. Yazar “Irak, Amerikan işgalinden bu yana baş komşusu İran’dan uzak durmadı, aksine her zaman politikalarına, direktiflerine (Emirlerini okuyun) uydu” dedi. Ayrıca makalede seçim sonuçlarının ayaklanan gençlerin istediği kapsamlı değişim yolunda bir adım bile ilerlemenin mümkün olmadığını gösterdiğini belirtti. Benzer şekilde al Arab gazetesinde yer alan analizde. “İran’ın galip gelmesi iki ana sonuçtan kaynaklanıyor; Birincisi, müttefiklerinin parlamentoyu kontrol etmek için yeterli sandalyeye sahip olmaları; İkincisi, daha sonra yeni hükümete el koyma fırsatları sağlayan ittifaklar bulması imkanına sahip olması” denildi.
LÜBNAN’DAKİ KATLİAM NEYİN İŞARETİ?
Haftanın diğer önemli gündemi geçtiğimiz yıl yaşanan Beyrut Limanı patlaması hakkında yürütülen soruşturmayı protesto eden Hizbullah ve Emel destekçilerine ateş açılması. Açılan ateş sonucu 6 kişi öldü, 60’tan fazla kişi yaralandı. 2020’de 250’den fazla kişinin öldüğü ve 7 binden fazla kişinin de yaralandığı Beyrut Limanı’ndaki patlamayla ilgili yürütülen soruşturma giderek krize dönüşüyor. Hizbullah ve müttefiki Emel Hareketi gerçekleştirdikleri gösteride soruşturmayı yürüten Tarık el Bitar’ın davayı siyasallaştırması nedeniyle “Görevden alınması, yerine dürüst bir yargıç atanmasını” talep ediyordu. Lübnan’da yayımlanan al Modon gazetesinden Muhanned el Hac Ali Beyrut’ta yaşananların partilerin ve mezheplerin milislerinin egemenliğine dayanan sistemden kaynaklandığını söyledi. El Hac, “Ülkede yargı, kurumlar ve adalet varmış gibi davranmak mümkün değil” dedi. Al Halic gazetesi ise baş yazısında Lübnan’da yıllarca süren durgunluğun ardından kötü bir çatışmanın eşiğine getirebileceğini yazdı.
IRAK SEÇİMLERİ: DEĞİŞİM İÇİN KAÇIRILAN BİR FIRSAT DAHA
Başyazı al Kuds al Arabi
Irak’ta son zamanlarda yapılan parlamento seçimlerinin sonuçları, siyasi, mezhepsel ve partizan güçler dengesi açısından beklenmedik sürprizlere yol açmadı. Bazı hareketlerin elde ettiği sonuçta karakterize olan ilerleme veya düşüşe rağmen.
İlk gösterge, yüzde 41’i aşmayan, ancak önceki seçimlerdeki yüzde 44’ten bile daha düşük olan katılım oranıdır. Bu göstergede en dikkat çeken şey, seçimleri boykot etme kategorilerinin başında genç kesimlerin gelmesi. Irak nüfusunun yüzde 60’ının 25 yaşın altında olmasına rağmen. Öte yandan, halk hareketinin ve 2019 ayaklanmasının temsilcilerinden yaklaşık on adayın kazandığını gösteren bilgiler doğru. Ancak sabit olan, genel olarak genç grupların isteksizliğiydi.
“Sadr Bloku”nun bir önceki parlamentodaki 54 milletvekiline kıyasla 329 sandalyeden 73’ü ile birinci sırayı işgal etme başarısına gelince; Bir yandan, Şii Lider Mukteda es-Sadr’ın İran’la dostluğu sürdürmek ile Irak devletinin bağımsızlığını korumak arasında açık bir denge kurma konusundaki tercihleri, halk desteğini doğruladı. Aynı zamanda, Amerikalı yetkililerle doğrudan görüşmelerden kaçınırken ABD’den tam olarak ayrılmaması; Washington’un genel olarak Sadr hareketine sempati duyma eğilimini açıklıyor. Ancak blok, diğer yandan halk ayaklanması konusunda kararsız davrandı ve zaman zaman gösterileri bastırdı ve oturma eylemlerini dağıttı, bu nedenle mevcut seçim zaferi çelişkili yönler taşıyor gibi görünüyor.
Sünni ağırlıklı Takkaddurm (İlerleme) blokunun zaferi, aynı zamanda Şii Sadr hareketiyle göreli bir denge ve doğrudan ortaklık kurmanın açık bir işaretidir. Özellikle Irak Anayasası’nın yeni hükümetin kurulmasını için 165 sandalyeli bloku bir araya getirmeyi zorunlu kıldığı için müzakereler başladığında bu yön daha açık ortaya çıkacaktır. Şii çoğunluklu “Hukuk Devleti” blokunun üçüncü sırada yer alması, siyasi sahnenin ortaklık çağrısında bulunduğuna yalnızca ek bir kanıttır.
Belki de en önemli sonuç, 2019 sonundaki yaygın halk ayaklanmasıyla doğrudan ilişkili olduğu için erken seçimlere bağlanmış gibi görünen umutların bir yandan büyük ölçüde hayal kırıklığına uğraması ve diğer yandan 2018 seçimlerinde hakim olan statükonun devam etmesidir.
İRAN YANLISI HAREKETLER NEDEN EN BÜYÜK KAYBEDEN OLDU?
Başyazı/Rai al Youm
Geçen pazar yapılan Irak parlamento seçimlerinin sonuçları şok edici sürprizlerle doluydu. Daha fazla sandalye kazanan parlamento blokları sevindiler. Koltuklarında yüzde 90’ın üzerine düşen bazı hareketler ise üzüntü, şok, öfke ve hayal kırıklığına uğradı.
En büyük sürpriz şu ana kadar 73 sandalye kazanan Sadr hareketinin zaferi değil. Tarafsız tahminlere göre, Haşd Şabi Güçleri Başkanı Hadi el-Amiri liderliğindeki “Fetih” hareketinin sandalyeleri 2018 seçimlerinde 47 sandalyeden sadece 16 sandalyeye düştü. Şok edici düşüş aslında Sayın Ammar el Hakim (iki koltuk) liderliğindeki “el hikma” hareketinde ve yine sadece iki sandalye kazanan Haydar el-Abadi liderliğindeki Zafer Blokunda temsil edildi.
Feshedilen parlamentonun başkanı Muhammed el-Halbusi (Sünni) liderliğindeki “İlerleme bloku” 43’ten fazla sandalye kazandı. Yaklaşık 32 sandalyeye sahip Kürdistan Demokrat Partisi (Mesud Barzani) kayda değer bir ilerleme kaydetti. Her biri, bireysel veya toplu olarak, özellikle 15’ten fazla sandalye kazanan bağımsız Ekim Protestosu İmtidad (uzatma) hareketiyle birleştirilirlerse, gelecekteki bir hükümeti kurmak için yapılacak herhangi bir müzakerede “ölçü yumurtasına” ulaşacaktır.
25 milyon seçmenin dokuz milyonunun (sadece yüzde 41) oy kullandığı önceki dört seçime kıyasla en düşük olan seçimlere düşük katılım, Irak halkının çaresizliğini ve siyasi sürece olan güvensizliğini yansıtıyor.
İran’a bağlı ana Şii blokları, liderlerine göre, siyasi ve belki de askeri çatışmalar olasılığına dair bir uyarı olarak, “manipülasyon” ve “dolandırıcılık” meydana geldiği iddiası nedeniyle seçim sonuçlarını kınamakta ve onları tamamen reddetmektedir. Özellikle bu blokların silah ve ağır askeri teçhizata sahip olması ve paralel bir ordu oluşturması nedeniyle önümüzdeki haftalarda ve aylarda keskin ideolojik ve mezhepsel bölünmeler yaşanacaktır.
El Fetih Blokunun Başkanı Hadi el-Amiri bir mektubunda, “Bedeli ne olursa olsun bu uydurma sonuçları kabul etmiyoruz, seçmenlerimizin ve adaylarımızın oylarını tüm gücümüzle savunacağız, dedi. Müttefikine gelince, Haşd Şabi’nin en önde gelen ve en etkili gruplarından biri olan “Hizbullah Tugayları”nın Sözcüsü Ebu Ali el-Askeri yaptığı açıklamada “Seçimlerde yaşananlar, Irak halkının modern tarihteki en büyük sahtekarlığı ve hilekarlığını temsil ediyor” dedi. Bu açıklamaların bir tehdit mi, sonuçlardaki hayal kırıklığının bir yansıması mı, yoksa sonuçları iptal etmek ve silah zoruyla yeni bir parlamentoyu tanımamak için hazırlanmakta olan bir planı mı yansıttığını bilmiyoruz.
Mukteda es-Sadr, tüm grupların silahlarını geri çekmek ve onları yalnızca devlet ordusuyla, yani Haşd Şabi Güçleri ve Kürt “Peşmerge” güçleriyle sınırlamakla tehdit etti.
Irak’ta seçim sonrası dönemin resmi bulanık görünüyor. Herhangi bir gözlemcinin özelliklerini çizmesi zor, ancak mevcut durumun küçük değişikliklerle devam edebileceğini tahmin etmek zor değil. Çünkü herhangi bir askeri çatışma kaosa, belki iç savaşa, dış müdahalelere yol açabilir ve tüm güçler bunun farkındadır. Sayın Mustafa el-Kazimi’nin Sadr’ın onayıyla bir uzlaşmanın sonucu olarak Başbakan olarak devam etmesi ihtimal dışı değil.
MÜTTEFİK MİLİSLER ARASINDAKİ SAHTEKARLIĞA RAĞMEN IRAK SEÇİMLERİNİ İRAN KAZANDI
Al Arab
Irak’ta pazar günü yapılan seçimlerin sonuçlarında hile yapıldığına dair hizipler ve milisler arasında yapılan suçlamalar gizlenmiyor. İran’ın galip gelmesi iki ana sonuçtan kaynaklanıyor; Birincisi, müttefiklerinin parlamentoyu kontrol etmek için yeterli sandalyeye sahip olmaları; İkincisi, daha sonra yeni hükümete el koyma fırsatları sağlayan ittifaklar bulması imkanına sahip olması.
Bu çevreler, bazı siyasi bileşenlerin sonuçlarındaki düşüşün, geçmiş yıllardaki zayıf performansları veya tutarsız ittifaklar kurması ve diğer müttefiklerin çıkarları pahasına liderlerinin kişisel çıkarlarına öncelik vermesiyle açıklandığını ekledi. Irak yasama seçimlerinde önemli bir düşüş kaydettikten sonra, İran’a sadık önde gelen Şii güçler, seçim sonuçlarının “dolandırıcılığını” ve “manipüle edilmesini” kınadı. Haşd Şabi Milislerini temsil eden ve İran yanlısı diğer grupları içeren El-Fetih İttifakı, bir önceki mecliste ikinci güç olduktan sonra yeni parlamentoda önemli bir düşüş kaydetti.
Ancak bu akım, Irak siyaset sahnesinde atlanılamayacak bir oyuncu olmaya devam ediyor. Keskin bir siyasi bölünmenin sahneyi karakterize ettiği ülkede, oyun parlamento koridorlarıyla sınırlı değil. Aksine, silahlı milislerin ittifaklara ulaşmada veya onları geri çekmede etkili bir rolü var. Parlamentodaki temsili çok sınırlı olsa bile milisleri elinde bulunduran koalisyonun çıkarlarını da göz önünde bulundurarak. El Fetih Koalisyonu Başkanı Hadi el-Amiri, “Ne pahasına olursa olsun bu uydurma sonuçları kabul etmiyoruz ve adaylarımızın ve seçmenlerimizin oylarını tüm gücümüzle savunacağız” dedi.
Sadr Hareketinin elde ettiği sonuçların, başbakanın ismini önermede ve özellikle içişleri, maliye ve petrol gibi bütçe bakanlıkları başta olmak üzere hükümet yönetiminin önemli bir yüzdesini elde etmede öncelik vereceğine şüphe yoktur. Kendisini bir Irak ulusal hareketi olarak takdim eden ve yolsuzlukla mücadele talebiyle Irak üzerindeki kontrol mekanizmalarını yenilemeye bahse giren İran tarafından destekleniyor. Uzmanlar, parlamento koltuklarının parçalanmasının net bir çoğunluğun yokluğuna yol açacağına ve bunun da blokları yeni bir başbakan belirlemek için ittifaklar müzakere etmeye zorlayacaklarına inanıyor. Maliki başkanlığındaki Hukuk Devleti Koalisyonu seçimlerde gedik açmayı başardı. Hareketteki bir yetkilinin “Parlamentoda 37 sandalye elde ettiğini” belirtti.
Avrupa Birliği’nin Seçim Sürecini İzleme Misyonu Başkanı Viola von Kramon, İran yanlısı dolandırıcılık suçlamalarıyla ilgili bir soruya cevaben, “Sonuçlara itiraz edilebilir, ancak teknik açıdan ne fark ettik? sürecin sakin ve düzenli olması, seçim günü izlenen sandıkların çoğunda teknik düzeyde herhangi bir aksaklık olmamasıdır.
LÜBNAN VE FİTNE ATEŞİ
Beyrut’ta Tayyune bölgesindeki Şii kitleye ateş açılması sonucu hayatını kaybedenlerin cenaze törenine binlerce kişi katıldı | Fotoğraf: AA
Başyazı / al Halic
Lübnan’daki durum; Beyrut Limanındaki patlama davasında Müfettiş Yargıç Tarık El Bitar’a karşı çok sayıda ‘Hizbullah” ve “Emel Hareketi” destekçisi tarafından düzenlenen bir toplantının aralarında patlak veren şiddetli çatışmalar sırasında çok sayıda ölü ve yaralının olduğu çok tehlikeli ve kanlı bir hal aldı. Bu pervasız saldırının ülkede siyasi krize yol açacağına ve Lübnan’ı yıllarca süren durgunluğun ardından kötü bir çatışmanın eşiğine getirebileceğine şüphe yok.
Lübnan büyük sıkıntı içinde ve bugün var olan sorun düşünüldüğünden daha ciddi. Mesele sınırlarının ötesine geçerse yansımalarını kimse tahmin edemez. Özellikle yerel ve uluslararası kamuoyunu meşgul eden ve Beyrut Limanındaki patlamaya ilişkin soruşturmayla ilgili bir dava bağlamında geldiği için. Süreç Hizbullah’ı ve müttefiki Emel Hareketini, liman patlamasını soruşturmakla görevli müfettişin görevden alınması hızlandırılmazsa, bir aydan daha kısa bir süredir görevde olan Necib Mikati hükümetini baltalamakla tehdit etmeye sevk etti. Sonuçlarını düşünmeden, hükümete daha fazla baskı yapmak için destekçilerini seferber etmeye başvurdular. Bu tutumun birincil sonucu çok sayıda ölü ve yaralının olmasıydı. Beyrut’u ve aslında tüm Lübnan’ı yaymadan ve yakmadan önce çekişmeyi tomurcuk halinde bastırmaya çalışan resmi makamları şok etti.
Bu tür karmaşık krizlerde ve şu ve bu partinin destekçileri arasında silahların yayılmasının ışığında sokağa çıkmak, özellikle geçmiş savaşların trajedilerini gözden kaçırmamış Lübnan’da çok tehlikeli bir kumar. Lübnan krizleri çoğalıyor ve bitmek istemiyor. Mikati hükümetinin doğuşunun ilk günlerine eşlik eden umutlu atmosfer kaybolmuş gibi görünüyor. Hızla baskı ve şantaj altında kaldıktan sonra, reformları hızlandırma ve ülkeyi sorunlardan kurtarmayı başlatma konusunda verdiği sözleri yerine getirmekte tereddütlü ve sıkıntılı görünüyordu. Bugün Lübnanlıların görevi, tarihlerinin sayfalarını çevirmek ve çeşitli ülkelerdeki yakın ve uzak deneyimlerini dikkate almaktır.
