Güzelavrat otu ya da başka bir şey; gıda güvenliği için hallerde ve marketlerde denetim yapılmalı

Okan EVRİM
İstanbul

Giresun, Artvin ve Trabzon'da ıspanak tüketip zehirlenen 12 kişinin hastaneye kaldırılması, Kasım 2019'da yaşananları akıllara getirdi. O tarihte de Marmara'da pek çok kişi ıspanaktan zehirlenme şikayetiyle hastanelere başvurmuş, İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, "zehirlenmeye ıspanaklara karışan yabancı otların neden olduğunu" açıklamıştı.

Son yaşanan zehirlenme vakalarına dair de güzelavrat otu işaret edildi. Giresun İl Sağlık Müdürlüğü, zehirlenmenin ıspanağa karışan güzelavrat otundan kaynaklandığını düşündüklerini söylerken Trabzon İl Sağlık Müdürlüğü de "Ispanak içerisinde halk arasında güzelavrat otu diye bildiğimiz bir yiyecek var. O yiyecek, karıştığı zaman atropin dediğimiz bir zehirlenme türüne benzer birtakım belirtiler verebilmektedir" dedi.

Artvin'de zehirlenenler ıspanağı pazardan aldıklarını söylerken Evrensel'in ulaştığı kaynaklar, Giresun'da zehirlenmeye sebep olan bitkinin yerel bir marketten alındığını aktardı. Zehirlenmeler can kaybıyla sonuçlanmazken Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de "Ürünlerden numune aldık, analizleri yaptık. Ürünle ilgili bir problem yok. Ispanağın yanına yabancı otlar karışıyor. Piyasaya sürülen ürünlere el konulmuş durumda. Tüketicilerimizin ıspanakla ilgili bir şüphesi olmasın" açıklamasında bulundu.

Yeditepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi ve Fitoterapi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Erdem Yeşilada ve Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) Mersin Şubesinin önceki dönem Başkanı Deniz Gürbüz ile yaptığımız görüşmelerde zehirlenmelerin sebepleri neler olabilir, güzelavrat otunu ıspanaktan nasıl ayırt edebiliriz, benzer vakaların önüne geçmek için ne yapılmalı, gönül rahatlığıyla ıspanak tüketebilir miyiz sorularının yanıtlarını aradık.

PROF. DR. ERDEM YEŞİLADA: GÜZELAVRAT OTU ISPANAĞA BENZEMİYOR

Güzelavrat otunun çalı şeklinde odunsu bir bitki olduğunu ve bol bulunmadığını belirten Prof. Dr. Erdem Yeşilada, ıspanağa benzemediğinin de altını çizdi.

Zehirlenmenin kaynağının güzelavrat otu olduğu açıklamalarına ispat gösterilmesi gerektiğini söyleyen Yeşilada, Trabzon İl Sağlık Müdürlüğünün zehirlenenlerde görme şikâyeti yaşadığını belirtip bunu güzelavrat otu zehirlenmesiyle ilişkilendirmesine dair de şunları ifade etti:

"Görme şikayetleri farklı zehirlenmelerde de görülen bir semptom. Zehirlenmelerde göz bebeğinin büyümesi genellikle belirtilerden biridir. Yalnızca buna bakarak ‘Güzelavrat otu konuldu’ diyemezsiniz. Güzelavrat otu ile aynı aileden benzer etkiler gösteren diğer bitkilere bakıyorum. Onlar da ya odunsu saplı ya da kıllı yapraklı. Bunları ıspanak sanıp kim yer?​”

TARIM İLACI VE ANTİFRİZ ŞÜPHESİ

Güzelavrat otundan zehirlenmek için birkaç yaprak tüketilmesi gerektiğini belirten Yeşilada, önceki yıllarda yaşanan benzer olaylardan örnek vererek farklı bir şüphesini dile getirdi:

“Benim geçen senekilerden bildiğim, arkadaşlar Yıldız Teknik Üniversitesinde yaptıkları analizde antifriz buldular. Eskiden ıspanaklar çamuruyla geliyordu, evde yıkamak zorunda kalıyorduk hatırlasınız. Şimdi çamursuz, pırıl pırıl geliyor. Neden, çünkü havuza koyuyorlar. Havuzda buruşmasın, bozulmasın diye içerisine antifriz koyuyorlar, genellikle etilen glikol. Ona bağlı bir zehirlenme olabilir. Ölüm yok zaten. Toksisite çok miktarda olsaydı zaten insanlar ölürdü. Antifriz olarak metanol (metil alkol) da kullanılıyor. Metanol zehirlenmelerinde de görme sorunları olabiliyor. Sahte içkilerden bilirsiniz, onlarda da metanol nedeniyle insanlar ölüyor.”

Yeşilada, ıspanak yaprakları güzel görünsün diye tarım ilacının fazlaca kullanılmış olabileceği ihtimalini de dile getirdi.

"GÜZELAVRAT OTU KOLAYLIKLA AYIRT EDİLEBİLİR, ISPANAĞI İYİCE YIKAYIP KULLANMAK LAZIM"

Prof. Dr. Yeşilada, vatandaşın alması gereken tedbirleri ise şöyle özetledi:

“Eğer güzelavrat otundan şüphe varsa kolaylıkla ayırt edilebilir. Google’dan bakarak bitkiyi tanıyabilirler. Güzelavrat otunun odunlu kısmı olması lazım. Aynı büyüklükte değil ıspanakla. İkincisi de ıspanağı iyi yıkamak önemli. Bulaşık makinesine koyup yıkayanlar var. İyice yıkayıp kullanmak lazım.”

DENİZ GÜRBÜZ: ÜRETİCİYE ZARAR VERİLİYOR

ZMO Mersin Şubesinin önceki dönem Başkanı Deniz Gürbüz ise 2019 yılındaki zehirlenmeler sonrası ıspanak fiyatının dip yaptığını ve devamında zehirlenme yaşanmamasına karşın bu dip fiyattan satılmaya devam edildiğini hatırlattı. Bu nedenle zehirlenmelerin sebebinin ıspanak olup olmadığının net şekilde açıklanması gerektiğini vurgulayıp "Ben de daha yeni ıspanak yedim. Severek tüketiyorum. Ispanak zehirliyor algısı yaratılıp üreticiye zarar veriliyor. Üreticiyi korumak lazım" dedi.

Ispanak üretiminde yüksek miktarda zirai ilaç kullanımı olmadığını belirten Gürbüz, bazı yerlerde yıkama işleminin derelerde yapıldığını, bu nedenle derelere karışan atıkların ıspanağa geçebilme ihtimalinin de bulunduğunu söyledi.

Ispanak üreticilerinin genellikle hibrit tohum kullandığını, bu nedenle içerisine güzelavrat otu gibi tip dışı bitkilerin tohumlarının karışması ihtimalinin çok düşük olduğunu aktaran Gürbüz, ancak standart doğal tohum ekimi yapıldıysa bu karışıklığın yaşanabileceğini belirtti.

Zehirlenmeye sebep olan ürünün izlenebildiğini vurgulayan Gürbüz, "Sorun sınırlı tarlada olabilir. Bu ıspanak şu tarladan çıkmıştır, şu tüccar almıştır, şu markete, şu manava vermiştir… Toplayın, imha edin. Bu durumda ağır cezalar verilsin ki böyle şeyleri kasten yapacak kişilerin önüne geçilsin" diye konuştu.

HALLERDE VE MARKETLERDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Mevcut sistemde üreticilerin ve satıcıların tek tek denetlenmediğini ifade eden Gürbüz, "İlçe Tarım Müdürlüğü, rastgele yerlerden numune alıp incelemeye sokar. Eğer ilaç kalıntısı çıkarsa o üreticiye cezai işlem uygulanır. Yine marketlerden rastgele numune alınır ve denetlenir" dedi.

Gürbüz, ayrıca hallerde laboratuvarlar oluşturulup giren her üründen numune alınıp hızlıca incelenmesini yıllardır belediyelere proje olarak sunlarını ancak bunun hâlâ uygulanmadığını söyledi. "Projeleri sunduk ama nafile. Belediyeler olsun, devlet olsun şu an herkes bütçeden kaçıyor" diyen Gürbüz, hale girmeden sevkiyatlar yapıldığını da hatırlatıp marketlerde denetim yapılması gerektiğini söyledi: "A marketi tonlarca ürünü alıyor, deposuna koyuyor. Bunların denetimini de marketin yapması lazım. 1 liraya alınan şeyi 5 liraya satıyorlarsa kusura bakmasınlar depolarında gıda laboratuvarı kurup, gıda mühendisi alıp bunun analizini hızlıca yapmalılar. Bünyelerinde zorunluluk olarak gıda mühendisi bulunduruyorlar ama hikayeden."

Gıda Mühendisi Bülent Şık: Hallerde ürün kontrolü için analitik laboratuvar kurulmalı

Trabzon'da "güzelavrat" otundan zehirlenen 2 kişi hastaneye kaldırıldı