Almanya göçünün 60. yılında dezavantajlı olmak: Valiz çocukları!

Ali ÇARMAN
Stuttgart

Almanya’ya göçün 60. yılı tartışmaları sürüyor. Şu günlerde dikkatleri çeken gerçeklik, Almanya’nın hangi şehrinde olursanız olun biraz gezindiğinizde kulağınıza gelen Türkçe konuşmalar… Umut deryasına doğru kulaç atanlar görevlerini fazlasıyla yerine getirdiler. Bunun için süreci sadece geçmişin labirentlerinde gezinen nostaljik yaklaşımla değerlendirmek eksik kalır. Bugünün ve geleceğin sorunlarıyla doğrundan bağ kurarak yapılacak bir değerlendirme daha isabetli.

Kuşkusuz, iki, üç ve dördüncü kuşak diye tabir edilen göçmen gençlerin anne ve babaları işçi olarak çalışıp alın terlerini Almanya’nın toprağına döktüler. Hayat koşullarının zorunlu kıldığı değişimle birlikte günümüz gençliğinin eli güçlü; ancak sorunları da dağ gibi.

Toplum ve gençlik öteden beri sosyal bilimlerin konusu oldu. Zira, gençliğin sorunlarının tartışılması aynı zamanda eski ile yeninin çatışmasını akla getiriyor. Toplumdaki mevcut koşullar ve çelişkiler, durmaksızın yeni modeller ortaya çıkarıyor. Olgular gerçek nedenlerinden koparılarak sorunlara yaklaşılmakta; gençlik kayıp kuşak, kimliksiz kuşak, geleceği belirsiz kuşak gibi sıfatlarla tarif edilmekte.

Üzerine çokça konuşulan birinci kuşak görevini fazlasıyla yerine getirdi. Ne acı ki onlar artık yavaş yavaş tarih oluyor. Bu kısa yazıda; aile birleşimi ile Almanya’ya gelenler ve Almanya’da doğan yeni nesilleri ele almaya çalışacağız.

Kısa süreliğine Almanya’ya gelen kadın-erkek işçiler daha sonraları; 1970’lerden itibaren çocuklarını yanlarına aldırmaya başlayarak aile bileşimi sürecine girdiler. Aile bileşimi aynı zamanda bulunan yerde kalıcılaşmanın da güçlü bir habercisi olarak görülmeliydi. Ancak bu basit gerçeklik dahi görülemedi. Üç yaşından 16 yaşına kadar büyüdükleri ortamdan koparılan, okullarını terk etmek zorunda kalan çocuklar Alman yazınına ‘Valiz Çocukları’ diye not düşüldü.

Orta öğrenimde eğitimlerine devam edenler kendilerini birdenbire bambaşka bir ülke ortamında buldular. Üstelik yeni bir dille, Almanca ile, eğitime devam ettiler. Almanya’nın belli başlı şehirlerinde sadece Türkiyeli gençlerin doldurulduğu sınıflarda eğitim görüldü. Hal böyle olunca Türkiyeli işçi çocuklarının başarı düzeyi oldukça düşük seviyelerde kaldı.

“Burjuvazinin, işçi sınıfının eğitilmesinden umacağı pek az, ama korkacağı çok şey vardır” sözü Engels tarafından 1845'lerin İngiltere’si için söylenmiş. Alman-Türkiye hükümetlerinin göçmen işçi çocuklarının eğitim sorunlarına yaklaşımı tam da bu gerçekliği bizlere hatırlatmakta.

Türkiye hükümetleri birinci kuşaktan işçileri döviz makinası olarak görüp bu temelde faydacı yaklaştı. Bu yetmemiş olacak ki, bu kez işçi çocukları üzerinden döviz vurgunu yolları arandı. Zamanın gazeteleri ‘Yeni döviz kaynağımız işçi çocukları’ başlıklı haberler yaptı. Yurt dışındaki işçi çocukları için anavatanda 150 Mark’a yatılı okullar açılacağı duyuruldu. Eğitim parası ve binlerce Mark bedelli askerlik parası ile adeta çifte sömürüye tabii tutulan kuşaklardan söz ediyoruz.

GÖÇMEN GENÇLER BAŞARI YOLUNDA

Yapılan tüm araştırmalara göre göçmen çocuk ve gençler eğitim ve mesleki açıdan Alman yaşıtlarına göre dezavantajlı durumda. Dayatılan zorluklara ve eşitsizliklere rağmen sayısı küçümsenmeyecek kadar göçmen genç ise toplumsal hayatta başarılı bir pratik sergilemekte. Ancak nüfusun büyük bir kesimi hâlâ eğitim ve meslek yerleri bakımından engellere takılmış durumda. Başarının yolunda ilerlemekte ailenin belli ölçüde rolü olsa da asıl olarak devletin göçmen gençler için yeteri kadar koşullar sağlaması belirleyici.

Almanya’da doğan ve Türkçeyi tam konuşamadığı, ana dil olarak Almancayı seçmiş çocukların geriye dönmeyi akıllarından dahi geçirmedikleri dikkate alınarak onlara her türlü yardımın yapılması ve yeteneklerine göre olanak sağlanması bir zorunluluk.

60 yıllık bir pratiğin ve yaşanmışlıkların tartışıldığı şu günlerde gençlik konusu ve sorunları görmezden geliniyor. Birinci kuşağın yaşadıkları (dil sorunu, verilen her işi sessizce yapma, ülkeye dönme hayali) gerilerde kalmıştır. Alman nüfusu içinde göçmen gençlerin yoğunluğu ve dinamizmi aslında büyük bir şanstır.

Ülkede her dört kişiden birinin göçmen olduğu gerçekliğine rağmen toplumda, ortak yaşam konusunda sanki büyük bir sorun varmış gibi herkes entegrasyon/uyumdan söz ediyor. Ayrımcı-dışlayıcı politikalar son bulduğunda, göçmen işçi ve gençlere her alanda hak eşitliği sağlandığında entegrasyon konusunda güçlü bir adım atılmış olur.

YENİ ARAYIŞLARIN DİNAMİĞİ GENÇLİK

Toplumun en temel sorunlarından olan eğitim ve eğitime verilen önem geleceğin ipuçlarını verir. Sorumluluklarının gereklerini yerine getirmek önlerinde dururken, genel olarak gençliği suçlama, etnik ve dini kimlikler üzerine siyaset yapma, göçmen gençlerin suç oranlarının yüksekliğinde söz etmek ancak iki yüzlü burjuva politikacıların işi olabilir.

Mevcut sistemde eğitim alanındaki zorluklar, hükümetlerin zaman zaman başvurdukları kısıtlamalar ile göçmen gençlerin; işçi ve emekçi kökenli olanlarının, karşı karşıya kaldıkları zorluklar katmerleşmekte. Varlıklı olanlar ise her bakımdan daha iyi eğitim görebilmenin, gerekirse özel okullarda, özel dersler alabilme ayrıcalığına fazlasıyla sahipler.

Gelecek kaygısı taşıyan gençlik doğal olarak toplumun en huzursuz, en atılgan ve duyarlı kesimi olarak zaman zaman dikkatleri üzerine çekmekte. Bunun somut örnekleri ırkçılığa ve yabancı düşmanlığa karşı, çevre-iklim koşulları, savaş karşıtı ve son zamanlardaki işçi eylemlerinde görülmekte.

Sonuç olarak 60 yıllık bir tarihi sürece rağmen göçmen gençlerin ve genel olarak bütün gençlerin eğitim, meslek ve işyeri sorunları devam ediyor. Etliye sütlüye dokunmayan 60. yıl kutlamalarının görmek istemediği gerçeklik bu. Bir başka gerçeklik ise, Almanya’da yaşamanın şans olmadığı bir dönemden geçiyor olunsa da hâlâ dünyanın onlarca ülkesinden Almanya’ya bir biçimde göç devam etmekte.

Göç ve göçmenlikten kaynaklanan sorunlar da devam edecek. Bu nedenle göçmen-yerli demeden birlikte hareket edildiğinde çözüm yoluna girilmiş olunur. Yeni arayışların dinamikleri olmanın büyük potansiyelini taşıyan göçmen gençler eninde sonunda bu yolu seçecekler.

Yönetmen Didem Şahin: Kadınlar Almanya’ya gittiklerinde uyum sağlamakta çok zorlanmadı

Mesut Kara

Dış göç ve sinema (4); Almanya Acı Vatan, Gül Hasan, Sarı Mercedes, Sahte Cennete Veda…

60 yılda değişenler ve değişmeyenler