Rusya ve Ukrayna yeniden savaşın eşiğinde mi?

Alexander BAUNOV*
carnegiemoscow.org

Dünya bir kez daha Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açma olasılığını tartışıyor. Ancak bu sefer koşullar olağanüstü.

İlkbaharda, askeri tatbikatlar için Ukrayna sınırlarına yakın bölgelere Rus birliklerinin birikmesi, ABD Başkanı ile Rusya ve Ukrayna liderleri arasında bir dizi iletişimle sona erdi ve ardından bu yaz Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve ABD Başkanı Joe Biden arasında zirve yapıldı. O zamanlar, gerilimdeki bu alevlenmenin, Donbass ihtilafını yeni ABD Başkanının gündemine sağlam bir şekilde yerleştirme ve konuyla ilgili yeni müzakereleri zorlama arzusuna bağlı olduğu açıklanmıştı.

Mevcut tırmanış, bahardakine benzer görünse de karışıma bir dizi yeni koşul eklendi.

Rusya Dışişleri Bakanlığı, Almanya ve Fransa ile Ukrayna konusunda gizli yazışmaları yayımlayarak diplomatik bir tabuyu yıktı. Bundan kısa bir süre sonra Dışişleri Bakanlığında konuşan Putin, “Rusya’ya bu alanda (Batı sınırlarında) güvenliğini sağlayacak ciddi, uzun vadeli garantiler verilmesi” çağrısında bulundu, “Çünkü Rusya yarın orada neler olabileceğini sürekli düşünemez.”

Bu tür garantilerin nasıl bir şekil alacağı net değil, ancak Putin ve Biden arasındaki olası bir başka zirve öncesinde Moskova’nın Pekin’e verilenlere benzer -Çin ile açık bir çatışmaya girmemek ve Çin siyasi sistemini değiştirmeye çalışmamak- güvenceler almak istemesi muhtemel.

Ancak Rusya, bu tür güvencelerin verilmesi yerine Batılı askeri gemilerin Rusya sınırlarına yakın olduğunu ve ABD Kongresine 2024 seçimleri sonrasında Putin yönetimini otomatik olarak gayrimeşru ilan edecek bir karar sunulduğunu gördü.

Görünen o ki Rusya, bir süper gücün diğer bir süper gücün taahhüdünü kazanma konusunda Çin ile aynı güce sahip değil. Yeni bir süper güç olarak Rusya, bunu özellikle tatsız buluyor ve Doğu Ukrayna’da kaynayan çatışma, daha fazla nüfuz kazanmak için kullanılabilir.

BATININ İKİLEMİ

Batı, bu nedenle, Rusya’nın statüsünü yükseltmek, böylece kaynayan bir çatışmanın tehlikeli istismarını ödüllendirmek ya da Moskova’ya istediği taahhütleri vermeyi reddetmek ve böylece çatışmayı hararetli haliyle korumak gibi rahatsız edici bir ikilemle karşı karşıya kalıyor.

Rusya’nın diplomatik yazışmaları yayımlama eylemi ve Putin’in garanti çağrısı iki şekilde yorumlanabilir. Ya Moskova, Kiev’in Donbass ayrılıkçıları sorununa askeri bir çözüm getirmeyi ciddi olarak düşündüğüne dair bilgiye sahip ya da Rusya’nın kendisi Doğu Ukrayna’da bir askeri operasyona hazırlanıyor ve bu aşırı ifadeler gelecekteki eylemlerinden sorumlu olmaktan kurtulma girişimi: “Ne yazık ki, Moskova yaklaşan fırtına konusunda uyardı ve harekete geçme çağrısında bulundu, ancak boşuna.”

Sorun şu ki, uygulanırsa, Ukrayna’nın Donbass’ı zorla geri almasına ilişkin ilk senaryo, anında ikinci senaryoya dönüşecektir: Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi.

Batılı gazeteciler ve politikacılar, kimin başlattığına karar vermek için yeterli zamana ve aslında motivasyona sahip olmayacaklar, çünkü Ukrayna, kaçınılmaz olarak saldırgan olarak belirlenecek olan Rusya’nın aksine uluslararası olarak kendisine ait olarak tanınan bir bölgede hareket edecek.

Rusya, yalnızca Ukrayna’nın attığı adımlara yanıt verse bile, yine de işgalci olarak görülecek. Güç kullanımına verilecek tepkinin ne kadar orantılı olduğunu belirlemek uzun ve zor bir süreç olacak.

OSETYA DENEYİMİ

Kiev’de, Moskova’nın açıklamalarının tonu, Rusya’nın ilk darbeyi vurmaya hazırlandığının ve devam eden düşmanlıkların sorumluluğunu başka yerlere atmaya çalıştığının bir işareti olarak görülüyor. Rusya, Gürcistan’ın 2008’de Rusya’nın müdahalesiyle engellenen Güney Osetya üzerindeki kontrolünü yeniden kazanma girişimini canlı bir şekilde hatırlıyor.

Gürcistan’ın altı gün savaşı olaylarındaki proaktif rolünün şimdi çok daha açık olmasına rağmen (Wikileaks ve Tagliavini raporu sayesinde), bu savaş, donmuş bir çatışmanın bulunduğu yerde de olsa uluslararası olarak bu topraklar Gürcistan’ın bir parçası olarak kabul edildiği için hâlâ geniş çapta Rus saldırganlığı ve işgalinin bir örneği olarak gösteriliyor. Gürcistan’ın o zamanki Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili’nin Güney Osetya’ya yönelik saldırısının hâlâ ayrılıkçılar ve Moskova tarafından kasıtlı bir provokasyondan kaynaklandığı düşünülüyor.

İki tarafın da birbirinin kötü niyetinden şüphelendiği ve askeri harekatın başlaması için her saatin sayıldığı bir durumda, Güney Osetya senaryosu kendiliğinden gelişebilir. Donbass sınır hattında normal çatışmaların ötesine geçen bir çatışma Osetya’daki gibi bir tepkiye yol açabilir: Neden en kötüsünün olmasını bekleyelim?

Eğer böyle bir arzu varsa böyle bir olayı üretmek de zor olmayacaktır.

Batı, Donbass’taki herhangi bir olayı Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne yönelik bir Rus saldırısı ve hatta Rus imparatorluğunun restorasyonu gibi daha geniş bir bağlamda değerlendiriyorsa, Moskova’daki birçok kişi aynı de olayları Kiev yetkililerinin etnik Rusların bütünlüğüne yönelik bir saldırı olarak görüyor.

Putin, Ukrayna tarihiyle ilgili son makalesinde, yüz binlerce Rus’un ortadan kaybolmasını kitle imha silahlarının kullanımına benzeterek, şaşırtıcı derecede sert terimler kullandı.

Bu tür görüşlere sahip bir adamın, böylesine ters bir gidişatı durdurmaya çalışmadan görevinden kolayca istifa etmesi pek mümkün değil. Ya halefleri ne diyecek?

Ne de olsa Ukrayna’ya Minsk anlaşmaları ve gönüllü federalizasyon gibi makul bir seçenek sunulurken, Batı’ya Ukrayna tarafsızlığı teklif edildi. Geriye kalan seçenekler kötü olanlardır.

RUSYA’NIN ENDİŞESİ

Rusya kendi en kötü seçeneğini keşfediyor. Otuz yıl boyunca Rus liderliğinin en büyük korkusu, Ukrayna’nın (ve Belarus’un) NATO’ya katılması ve Batı askeri altyapısının Rusya sınırlarına taşınmasıydı. Şimdi bunun NATO olmadan da, daha gerçek, uzun vadeli ve daha az tahmin edilebilir yollarla olabileceği ortaya çıktı.

Tüm kimliğini Rus olan her şeyi reddetmesi üzerine inşa eden mağdur bir ülkenin, Rusya sınırında müstahkem bir bölgeye dönüşmesi, NATO prosedürleriyle sınırlandırılmış bir ülkeye dönüşmesinden çok daha kolaydır. Bir bloktan herhangi bir güvenlik garantisinin olmaması durumunda, o ülke, korkudan harekete geçerek, yabancı uçak, gemi ve birlikleri karşılamaya ve kendi ordusunu donatmaya her an hazır olacaktır.

Rusya’nın askeri hazırlıkları, gizli yazışmaların yayımlanması ve Putin’in güneybatı kanadı için garanti isteyen çağrısı, Moskova’nın böylesine güçlendirilmiş bir bölgeyle bir arada yaşama tehlikesini fark ettiğini ve kabul etmek istemediğini, ancak bu konuda henüz ne yapacağını bilemediğini gösteriyor.

Şimdilik Moskova ve Kiev, ölçülü ve sorumlu davranışlarıyla insanlığı karşı tarafın dünyayı kolayca sürükleyebileceği küresel bir çatışma tehlikesinden nasıl kurtardıklarını göstererek kendi önemlerini artırmayı tercih ediyorlar.

*Yazı, 1 Aralık tarihinde yayımlanmıştır. Ara başlıklar Evrensel’e aittir.

Çeviri: Evrensel Dış Haberler Servisi

Putin ve Biden salı günü Ukrayna’yı konuşacak

NATO-Rusya geriliminde tansiyon yükseliyor