Neşeye vergi, ölüme terk | İçki ve sigaradaki zamma tekel bayi, bar ve restoran sahipleri de tepkili

Zeliş IRMAK
Özgür GÜLTEKİN
İstanbul

İçki ve sigarada özel tüketim vergisine yüzde 47.40 zam yapan iktidar, milyonlarca yurttaşın hayatını doğrudan etkiledi. Hali hazırda fahiş fiyatlara satılan içki ve sigara fiyatları uçtu. Çok sayıda insanın fahiş fiyatlar nedeniyle yöneldiği kaçak içki can alırken, yeni zamlar bu nedenle can kaybını artıracak. Kimi yurttaşın ise içki ve sigara tüketimi bu yolla devlet tarafından kısıtlandı.

Tüketiciler cephesinden hayati sonuçlar doğuran bu politika, içki ve sigara satan esnafın pandemiden bu yana içine düştüğü ekonomik ve sosyal darboğazı daha da büyüttü. Pandemide içki satışı kısıtlanan küçük işletme sahipleri, fahiş fiyatlar karşısında müşteri çekebilmek için kârdan feragat ettiklerini söylerken, daha önce mekanlarda görülmeyen 20 CL’lik (1 litrenin sadece beşte biri) bira bardakları görülmeye başlandı. İçki tüketilen mekanlarda ‘porsiyonlar’ böylelikle küçüldü.

Esnafın pandemiye rağmen ayakta kalabilen kısmı artık “Biz de batacağız” diyor. Aileleriyle beraber yaklaşık 3 milyon kişinin gelir elde ettiği bu sektörde kitlesel işsizlik kapıda.

ÖTV’YE ZAM YÜZDE 47’Yİ AŞTI

Özel Tüketim Vergisi’ne (ÖTV) yapılan yüzde 47.40 zam, sigara ve içkide ciddi oranda fiyat artışına neden oldu. Tedarikçi firmalara yapılamayan yüklü ödemeler nedeniyle alkol ve sigara stantlarını yarı yarıya boşaldı.

Son ÖTV zammıyla biralarda ÖTV tutarı 2.39 liradan 3.52 liraya; şarapta ÖTV 11.76 liradan 17.34 liraya çıktı. 1 litre rakıdan alınan vergi tutarı da artırıldı. Saf alkolün litre başına vergi tutarı 326.99 liradan 481.9 liraya yükseldi. Yüzde 45 alkol oranına sahip rakının ÖTV matrahı ise 216.89 lira oldu. Bu tutara yüzde 18 KDV de eklenince 1 litre rakının fiyatı da 255.93 lira oldu. Alkollü içecekler ve tütün mamullerinin enflasyon sepetindeki ağırlığı yüzde 4.87 seviyesinde. Bu oranının yüzde 4.56’sını sadece sigara oluşturuyor.

TEK ZORLUK FAHİŞ FİYAT DEĞİL

Artan ÖTV, yaşam tarzına müdahaleye dönüşen koşullar, artan sahte içki tüketiminin yanında gibi esnafın büyük bir sorunu daha var: Pandemi.

Kısıtlamalar nedeniyle günlerce kapalı kalan, 00.00’dan sonra müziği yasaklanan barlar, 2013’ten beri 22.00’den sonra içki satamayan, pan- demide ise içki satışı yasaklanan tekel bayi işletmeleri...

ÖTV’ye yapılan yüklü artışın birçok kişi ve sektör için farklı zorlukları olsa da temel düğüm ekonomik.

"15 YILDA BU KADAR BÜYÜK ZAM GÖRMEDİM"

15 yıllık Tekel Bayi İşletmecisi ve Tekel Bayileri Yardımlaşma Derneği Başkanı Erol Dündar, bu oranlarda bir zammı daha önce hiç görmedi- ğini söylüyor. Vatandaşın alım gücü düştüğü için işlerinin durma noktasına geldiğini belirten Dündar, “Zamdan dolayı yasal ürünlere ulaşamayan vatandaş merdiven altı ürünlere yöneldi ve yönelmeye devam edecek. Sahte içkinin önünü açacak bu zamlar” endişesini paylaşıyor.

Maliyetlerinin arttığını söyleyen Dündar şunları belirtiyor: “SGK primidir, Bağ-Kur’dur, vergidir vb. maliyetler artıyor ama zamlardan dolayı gelirimiz düşüyor. Bu kadar zam özellikle küçük esnafın ipini çekmek anlamına geliyor. Daha şimdiden yüzde 70’e yakın müşteri kaybım var. Bir düşünün, 1 biraya bir kerede 7 lira zam geldi. Asgari ücretle çalışan hangi vatandaş alabilir? Birçok insan rafa bakıp gidiyor.”

ESNAF ÖTV ZAMMININ GERİ ÇEKİLMESİNİ İSTİYOR

Ürünlere yapılan zamların tekel bayi işletmelerinin kârına olumlu bir katkısının olmadığını söyleyen Dündar, “Zam yapıldığında bizim kâr marjımız artmıyor, ciro kaybına uğruyoruz. Tüm kalemleri düşündüğümüzde bizim yüzde 240’lara yakın vergi yükümüz var. Sattığımız 20 tane sigaranın 16 tanesi vergi” diyor.

“Tekel bayileri ve oradan geçinen aileleri yaklaşık hesaplayınca 3 milyon insan ediyor” diyen Dündar, “Ne yapacak bu kadar insan? Esnafın maliyeti artıyor, nereye yansıtacak?” sorularını soruyor ve şunları ekliyor: “Mecburen sattığı üründen karşılayacak. Bir manav ürünün üstüne belki 1 lira koyar ama biz tekellerin öyle bir şansı yok, bizim sattığımız ürünlerin tavsiye edilen satış fiyatı var, üstüne koyamıyoruz. Tekeller bir bir kapatıyor. Tekel olduğumuz için pandemide destek de alamadık. Ürün bazlı kısıtlamalar getirildi. ÖTV artışıyla gelen zamların makul seviyeye geri çekilmesi, insanların içkilere yasal yoldan ulaşmasının sağlanması taleplerimiz arasında.”

YAŞAM TARZINA MÜDAHALE

Dündar, bu kadar yüklü ÖTV’nin yaşam tarzına müdahale olduğunu savunanlardan: “Hem serbest olacak hem en yüksek vergiyi bu ürünlerden alacaksınız ama reklamını yaptırmayacaksınız, tekel camlarının filtreli olmasını isteyeceksiniz... Bunlar yaşam tarzına müdahale elbette. Birçok insan aldığı içkiyi içi görünmeyecek poşetlere koyduruyor, kimisi çantasına koyuyor öyle çıkıyor dükkandan. Mahallelerde tarikat baskısı, cemaat baskısı her şey var.”

"ESNAF BİTİYOR"

Baykuş Pera Bar İşletmecisi Gürsel Yenilmez, “Herkes gibi önce gelen zamlara şaşırdık, bir anda bu kadar yüksek zam beklemiyorduk” diyor ve anlatıyor:

“Genelde işletmeler kâr hesabı yaparken oran 1’e 3’tür. Bir ürünü 1’e alırsınız 3’e satarsınız. Ancak son dönemde artık 1’e 2 oldu. Özellikle küçük işletmelerin kazandığı para artık nerdeyse sadece devlete ve kiraya gidiyor. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin yüzde 95’i borçla yürüyor. Çalışanından kesiyor ya da servis kalitesini düşürüyor”.

Yenilmez, şu soruların akıllara geldiğini anlatıyor: “İnsanların bir alışkanlığı, zevki var ve devlet bundan haksız bir şekilde vergi alıyor. Neden eğlenceden, neşeden bu kadar vergi alınıyor? Petrol şirketlerinden, inşaat şirketlerinden bu kadar vergi alınıyor mu? Bu sorular geliyor aklımıza ama muhatap yok, sorduğumuzla kalıyoruz. Bir işletmeci kendinden önce devleti, mal sahibini, ürün tedarikçisini, fatura ödediği şirketleri mutlu ediyor. Bunların sonunda kalan para bizim mutluluğumuz oluyor. Adil değil bu.”

"EN UCUZUN KALİTELİSİNİ BULMAYA ÇALIŞIYORUZ"

Ekonomik zorluklar bir işletmeci olan Yenilmez’in hayallerini de sınırlandırmış:

“İnsanların ayağı kesiliyor eğlenceden. Farklı ülkelerin içeceklerini satmak istiyordum ama alışık olunmayan bir içkiyi rafıma koysam 5 yılda ancak 2 bardak satabilirim. O zaman ona para harcamayayım deyip almaktan vazgeçiyorum. En ucuzların arasından en kalitelisini sunmaya çalışıyoruz artık.”

Yenilmez de artan zamların sahte içki kullanımını artıracağını düşünüyor: “İşler buraya geldiği için sahte içkiler de çıkacak piyasaya ve onları tüketen insanlar olacak elbette. Bir taraftan insanların içkisinden, neşesinden vergi alıp öbür taraftan insanları göz göre göre ölüme terk ediyorlar.”

Yenilmez, Beyoğlu’nun yaşadığı ekonomik sorunların yeni olmadığını ve tüm bunların aynı zamanda yaşam tarzına müdahale olduğunu da ekliyor: “Beyoğlu’nda zaten dışarıya masa çıkarma yasaklarıyla başlayan süreçle esnafın ekonomik durumu kötüleşmeye başlamıştı. Beyoğlu’ndan insanlar geri çekildi. İnsanlar sosyalleşmez oldu. Ayda bir bile dışarı çıkamaz hale gelindi. Bu yaşam tarzına müdahaledir.”

"BU KADARINI TAHMİN EDEMEDİK"

Beşiktaş Esnaf Dernekleri Başkan Yardımcısı Hasan Durmuş, pandemideki kısıtlamaların esnaf için bugünün habercisi olduğunu savunuyor:

“Bu kadarını tahmin edemedik. 15-16 aya yakın kapalı kaldık. Tam ‘Dükkan açıldı, belimizi doğrulturuz’ derken bir anda bu kadar yüklü zamlar geldi. Yüzlerce kalemim var benim. Her birine yüzde 50’den fazla zam geldi.”

Durmuş, “Esnafın çoğu ‘Bahara çıkarsak bizden iyisi yok’ diyor. Birkaç ay önce 5 bin TL ödediğim elektrik faturasına bu ay 14 bin TL ödedim. 22 personelim var ama belki iki ay sonra 15’e indirmek zorunda kalacağım” diyor.

Durmuş, şu soruları soruyor: “Ülkedeki ekonomik kriz alkole gelen zamla mı düzelecek? Ya da canlı müzik yasağı, 00.00’dan sonra uygulanan hassas alan uygulamalarıyla mı kurtarılacak bu ülke?Yılbaşından sonra işimiz yüzde 50’lere kadar düştü. Ne zaman bitecek bu süreç?”

Sorunun nasıl ve ne şekilde çözüleceğini artık bilemediklerini söyleyen Durmuş, hükümet tarafından seslerinin duyulmadığını belirtiyor: “Kimden ne isteyeceğiz? Ses çıkaralım ama bize kulaklar kapalı."

Sigara ve alkollü içkide ÖTV zammı