Norveç’te Sami Ulusal Gününün resmi tatil olması tartışması

Mahmut ALGÜNERHAN
Oslo

Norveç’te yaşayan Sami halkının ulusal günü olan 6 Şubat’ın resmi tatil günü kabul edilmesi isteniyor.

Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’da yaşayan Samiler, 6 Şubat’ı Sami halkı günü veya Sami ulusal günü olarak kutluyorlar. İlk defa 1993’te kutlanılan bu ulusal günde Samiler, birçok etkinlik düzenliyor. Kofter adını verdikleri ve Sami renkleri kabul edilen kırmızı, yeşil, sarı ve mavi renkli ulusal kıyafetleriyle ulusal günlerini kutluyorlar.

Bu kutlama resmi bir bayram kutlaması değil. Bugün bir “bayrak günü” olarak kabul ediliyor. Norveç’te yeni eğitim müfredatında yer aldığı gibi okullarda ve anaokullarında Sami kültürü ve tarihi hakkında çalışmalar yapılıyor.

Öte yandan bu yıl, Norveç devlet kanalı NRK, veri toplama kurumu olan Norstat aracılığıyla halka “6 Şubat’taki Sami ulusal günü tatil günü olsun mu, olmasın mı?​” sorusunu içeren bir anket yaptı. Ankete katılanların yüzde 37’si evet, yüzde 39’u hayır, yüzde 24 bilmiyorum yönünde görüş belirtti.

MİLLETVEKİLLERİNİN ÖNERİSİ

Sosyalist Sol Parti (SV) Nordland  Milletvekili Christian Torset de, Sami ulusal gününün resmi tatil olması gerektiğini, bunun daha önceki zamanlarda Samilere karşı işlenen adaletsizliği düzeltmek için doğal bir adım olduğunu ve konuyu kendi partisinin gurubunda gündeme getireceğini açıkladı. Torset, “Kral ve hükümetten gelen selamlarla, bayraklarla bugünü kutluyoruz. Sami halkı olarak zulme uğradığımız uzun bir geçmişimiz var. Samiler resmi bir özür aldı ve Sami kültürünü kutlamak için 6 Şubat’ı aldık. Bugünün resmi bayrama dönüşmesi doğal bir meseledir” dedi.  

Çevre ve Yeşiller Partisi de (MDG), 6 Şubat’ı 17 Mayıs (Norveç’in Ulusal Bayramı) ile eşitlemenin zamanının geldiğini belirtti. MDG Milletvekili Une Bastholm, partilerinin de bunu programladığını söyleyerek “Norveç’te Samileri ortak bir kültürel miras olarak tanınması önemli bir işaret. Toplumun çoğunluğunun, Sami kültürünü ve dilini kutlamamızın ve altını çizmemizin önemli olduğunu anlaması gerekli” dedi.

Bastholm, bugün her 4 Sami’den 3’ünün ayrımcılık ve haksızlık yaşadığını söylediğini hatırlatarak “Ayrıca kendi yerli halklarımızı ve onların tarihini daha net bir şekilde belirleyen çok sayıda halk eğitimi var” dedi.

6 Şubat’ın Sami Ulusal Günü olarak kabul edilmesinin üzerinden 30 yıl geçtiğini söyleyen Bastholm, günün aynı zamanda resmi tatil günü olup olmayacağı konusunda uygun bir tartışmanın zamanının geldiğini belirtti. “Samilerin yaşadığı ayrımcılık hakkında daha fazla bilgiye sahibiz. Düzgün bir tartışmanın zamanı geldi. 2017’de Meclis’e girdiğimden beri konu ele alınmadı” dedi.

18 bin öğrencisi ve yaklaşık 3 bin 800 personeli ile Norveç’in üçüncü büyük üniversitesi olan “dünyanın en kuzeyindeki” UiT’deki Öğrenci Parlamentosu da, Sami Ulusal Günü’nü Norveç ulusal günü ile eşitleme kararını kabul etti.

SAMİ MECLİSİ AYNI FİKİRDE DEĞİL

Sami Meclisi Üyesi Eskil Mikkelsen ise “Biz Sami Meclisindekiler, bunun resmi tatil günü  olmasının zorunlu olduğunu düşünmüyoruz. Herkesin kutlamaya katılma fırsatına sahip olmasının daha önemli ve bunun kolaylaştırılması gerekiyor. Birçokları için önemli bir gün. Kutluyoruz ve kim olduğumuzu gösteriyoruz. Sami halkını, kültürünü ve toplum yaşamını ülke genelinde görünür kılıyoruz” dedi.

Mikkelsen, bir gün izin yerine, özellikle ülke genelindeki okullarda ve anaokullarında o günün Sami içeriğiyle doldurulması gerektiğini söyleyerek, “Doğru yolun bu olduğuna inanıyoruz. Ancak Sami kültürünün eğitimin ayrılmaz bir parçası haline gelmesi için, diğer şeylerin yanı sıra Eğitim Yasası’nın kapsadığı düzenlemelere dahil edilmesi gerekir” diye konuştu.

Öte yandan Samilerin en önemli sorunları Ren geyiği yetiştiriciliği, toprak, dil ve kültür, eğitim ve siyasi örgütlenme sorunları. Bu sorunların bazıları halen devam ediyor.

SAMİLERİN HAKLARI

Resmi yerlerde Sami dilini kullanabilme hakkı ve Samice ana dilde eğitim hakkı, Samilerin halk olarak en önemli hakları. Resmi yerlerde anadilini kullanabilmesi, diğer şeylerin yanı sıra, bireyin yasal güvenliği ile de bağlantılı kabul ediliyor.

Samiler yaşadıkları Norveç, İsveç ve Finlandiya ülkeleriyle Kuzey Sami Sözleşmesi imzalayarak, ana dillerini kullanma haklarını güvence altına almış durumdalar.  

Norveç yasalarında, Sami çocuklarının, kendi kültürleri ve kendi ana dilleriyle büyüme haklarını teyit eden uluslararası sözleşmelerde düzenlenmiş hakları bulunuyor. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi, Sami çocukların kendi dillerini, kültürlerini ve dinlerini kullanma hakkını onaylıyor.

NORVEÇ: ASİMİLASYONDAN HAKLARIN TANINMASINA…

Norveç’te, 17. yüzyılın başlarından son dönemlere kadar, Norveç devletinin resmi politikası Sami halkını asimile etmekti. Devlet Samilere, kültürleri ve yaşam tarzları ile kilise, okul ve diğer araçlarla, asimilasyon politikasını uyguladı.

Bugün tam olarak resmi sayıları bilinmeyen, ancak kimi Sami kaynaklarına göre yaklaşık 100 bin olan Samilerin büyük çoğunluğu  Norveç’te yaşıyor.

Norveçli seçkinler daha 1200’li yıllarda Samilere baskı uyguladılar. 1888’den itibaren yalnızca Norveçliler ve İsveçliler, Norveç’te toprak satın alabiliyordu. Bir kişinin Norveççeyi konuşması, Norveççe okuması ve yazması ve Norveççe bir isme sahip olması gerekiyordu. Bu yüzden birçok Sami, isimlerini Norveççe isimlerle değiştirdi ve birçok Sami ailesi kayıtlardan kayboldu.

Samiler haklarını konuşmak için, 6 Şubat 1917’de Elsa Laula Renberg adlı Sami bir kadının inisiyatifiyle Norveç’in Trondheim ilinde ilk ulusal toplantılarını yaptılar. Bundan ötürü Samiler, geleneksel yerleşim bölgeleri Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’da, yerli bir halk olarak, 6 Şubat gününü, ulusal gün olarak kutluyorlar.

Samiler on bir farklı dile sahip ve bunların en büyüğü olan Kuzey Samice. Kuzey Samice dilinde, bu yerli halkın ilk yerleştiği topraklara Sampi olarak adlandırılır.  Ana dillerini konuşamayan, küktürlerini yaşayamayan Samilere karşı Norveç kralı Kral Harald, tarih boyunca Samilere karşı yapılanlar için 1997’de özür diledi.

Norveç, 20 Haziran 1990 tarihli Meclis kararı ile 169 sayılı ILO Sözleşmesini onaylayan ilk ülke olmuş ve 5 Eylül 1991’de yürürlüğe girmişti. Bağımsız devletlerdeki yerli ve kabile halklarına ilişkin 169 Sayılı ILO Sözleşmesi, yerli halkların kültürel gelişmelerine kendileri karar verme, kendi dillerini kullanmayı öğrenme ve kendilerini yetkililer karşısında temsil etmek için kendi kurumlarını kurma haklarına ilişkin açık hükümlere sahip. Sözleşme ayrıca yerli halkların kendi kurumları, kendi yaşam tarzları ve ekonomik kalkınmaları üzerinde kontrol sahibi olma isteklerini ve ihtiyaçlarını tanır. Bu, yerli halkların yaşadıkları ülkeler çerçevesinde kendi kimliklerini, dillerini ve dinlerini koruma ve daha da geliştirme arzusunun tanınmasını getiriyor.

Bildirge, yerli halkların kendi kurumlarını, kültürlerini ve geleneklerini koruma ve güçlendirme hakkına sahip olduklarını, diledikleri ve gerekli olduğunu düşündükleri gibi gelişme hakkına sahip olduklarını vurgular. Bildirge ayrıca yerli halklara karşı ayrımcılığı yasaklamakta ve yerli halkların kendilerini ilgilendiren tüm konulara katılmaları gerektiğini vurguluyor.

Norveç’te 1992’de, 12 Haziran 1987 tarihli Sami Yasası, Norveç’te Sami dilinin kullanımına ilişkin ek hükümler aldı. Kanun, Sami dili ve Norveççe’nin eşit diller olduğunu belirtiyor. Daha tanımlanmış bir ifade ile, Sami, resmi bağlamda Norveççe ile eşittir.

Bugün Sami Meclisi, Sami bayrağı, Samice kendi dillerinde ulusal marşları ve ayrıca Samice eğitim veren yüksek okul bulunuyor. Isak Saba tarafından yazılan ve melodisi Arne Sørlie tarafından bestelenen Sámi Ulusal Marşı ve yine 1986 yılında İsveç’in Åre kentinde düzenlenen Sami Konferansında kabul edilen Norveç, İsveç ve Finlandiya için resmi Sami bayrağı olarak kabul edilen bayrakları bulunuyor. Bayrak Rusya’da da kullanılıyor.

Norveç’teki bugün bağımsız seçilmiş bir organ olarak Sami Meclisi bulunuyor ve bu meclis, Sami halkının ulusal ve uluslararası temsili sözcüsü kabul ediliyor. Tüm ülkeyi kapsayan 7 seçim bölgesi var ve her seçim bölgesine, seçim bölgesindeki kayıtlı üye sayısına göre koltuk tahsis ediliyor. Ülkenin her yerinden toplam 39 temsilci mecliste bulunuyor.

Sami Meclisinin çalışma alanı, Sami halkını ilgilendiren tüm konuları kapsıyor. Siyasi bir organ olarak meclis, Sami halkının özellikle ilgisini çektiğine inandığı konuların kendisi için karar verme hakkına sahip.

Norveç’te 2021’de yapılan seçimde, Sami Meclisi seçimlerinde katılım yüzde 68,6 oldu. Sami Meclisinin seçmen kütüğünde 20 bin 541 kişi kayıtlı. Bunlardan 14 bini 084’ü oy kullandı.

100 yıldır hakları için mücadele eden halk: Samiler