1 Nisan’ın arkasında kim var?

Hakan GÜNGÖR

Bugün Yeni Akit, Sabah, Haber 7 kaynaklı olan ve sosyal medyada yayılan, 1 Nisan şakalarının Müslümanları katletmek için başvurulan bir taktikten kaynaklandığına dair paylaşımlara rastlayabilirsiniz. Bunun bazı dış mihraklarca ortaya atıldığını söyleyenler de olacaktır.

Bu yayınların adını boşuna vermedim, zira daha önce bu konuda böyle yayınlar yapmışlıkları var.  

İddiaları, haçlıların, Endülüs’te Müslümanların elindeki son kaleyi almak için bir taktiğe başvurdukları, bunun da 1 Nisan’a evrildiği yönünde.

Ancak 1 Nisan şakalarının bu olayla en ufak ilgisi yok.

Teyit.org’un konuyla ilgili yazısında belirttiği gibi, böyle bir vaka yok, dahası haçlılarla Endülüs Müslümanları arasındaki son savaşın tarihi 2 Ocak 1492.

Peki, 1 Nisan şakası geleneği nereden geliyor?

Bu soru kulağa bugünün sorusu gibi geliyor değil mi? İşin aslı bunun bilinen ilk soruluş tarihi 1708’e kadar gidiyor. Soru, British Apollo or Curious Amusements or the Ingenious adlı yayına sorulmuştu ve cevap o yıllarda da muğlaktı.

32 MART MÜMKÜN MÜ?

Yine de elimizde bazı ipuçları var.

İnsanların belirli gün ve dönemlerde şakalaşması konusuna Roma’da rastlıyoruz örneğin.

History’de yayımlanan makaleye göre, Roma’da her yıl mart ayının sonunda başlayan süreçte Tanrıça Kibele için törenler düzenleniyordu. İnsanlar kılık değiştiriyor, birbirine şakalar yapıyordu. Bu aslında bir tür festivaldi, üstelik adı “Hilaria” idi, bu kelime, Latincede “neşeli” anlamına geliyordu.

Yine de 1 Nisan’ın doğrudan buradan çıktığını söylemek güç, zira 16. yüzyılda, tam da söz konusu günlerde yaşanan bir gelişme tesadüfi de olsa bu geleneğin vardığı noktayla uyuşuyordu.

Bu kez insanların birbirine şaka yapma sebebi biraz farklıydı.

Söz konusu dönemde Fransa’da Julian takvimden Gregoryen takvime geçildi. Değişiklik şu anlama geliyordu, her yıl mart sonu ve nisan başında kutlanan yeni yıl için tarih 31 Aralık-1 Ocak’a çekilmişti. Ancak bunun da muhalifleri ortaya çıktı, yeni yılı mart sonu, nisan başında kutlamaya devam edenler oldu. Diğerleri ise onlarla dalga geçmeye başladı. “1 Nisan aptalların bayramı/tatili” diyenler oldu.

Bu iki olasılık en yaygın olanlar, yine de insanların neden birbirine tam da bu tarihte şaka yaptığını açıklamak için yeterli olmamış olacak ki tarihi kazılar sürdü ve ortaya bir kitap çıktı.

Geoffrey Chaucer’ın 14. yüzyılda kaleme aldığı “The Canterbury Tales” adlı eserinde bir hikaye vardı. Hikayede horoz, tilki tarafından kandırılıyordu ve olay 32 Mart’ta gerçekleşiyordu. Buradan yazarın “1 Nisan’ın aptalların günü” olduğunu ima ettiği konuşuldu, bunun sadece bir baskı hatası olduğunu öne sürenler de oldu.

BBC’NİN MAKARNA AĞACI

1 Nisan’ın kökenine dair merak sürerken basın da şaka yapmaya başlayınca işin rengi değişti.

Bir yayın gerçek dışı haber yaptığında sorgulamadan buna inanacak olanlar vardı sonuçta (A Haber’in kulakları çınlasın).

İlk örneklerden biri 1878’de New York Daily Graphic gazetesinden geldi.

Gazete okurlarına Thomas Edison’un suyu şaraba, toprağı da yiyeceğe dönüştüren bir makine icat ettiği haberini verdi. Bunun bir şaka olduğunun ortaya çıkmasına kadar gerçekten buna inanan ve meşhur Bilim İnsanı Edison’un sonunda açlığa da çare bulduğunu düşünenler oldu.

Sonrası çorap söküğü gibi geldi, yayın şakaları birbirini izledi. Unutulmazların başında BBC’nin 1957’deki sahte belgeseli geliyor.

Belgeselde makarnaların ağaçta yetiştiği ve o yıl verimliliğin yüksek olduğu belirtiliyordu. Görüntülerde ağaçlardan makarna toplayan insanlar görülüyordu. Bu belgesel öyle bir etki yaptı ki, insanlar makarnanın ağaçta yetiştiğini bilmemelerine şaştı.

BUNLAR MOSSAD VE CIA OYUNU MU?

Hoaxes adlı sitede basında yapılanlar dahil, son derece ilginç “şaka” örnekleri var, merak edenler Mithat Fabian Sözmen’in derlediği ve geçtiğimiz yıl gazetemizde yayımlanan “Tarihteki en iyi 1 Nisan şakaları” yazısına göz atabilir.

Görüldüğü üzere, komplo teorisyenlerinin iddialarının aksine, 1 Nisan konusunda işin arkasında Mossad da CIA da yok. Konu, Endülüs’ün yakınından bile geçmiyor. Romalıların, Fransızların başlattığı, haber kuruluşlarının harladığı, sonrasında ise kimsenin durduramadığı bir gelenek bu.

Dolayısıyla bugün neyin şaka, neyin gerçek olduğuna dair temkinli olmakta fayda var.

Mesela şuradan başlayabiliriz:

Sonuna kadar okuduğunuz bu yazıdaki kişiler, olaylar ve süreçler ya gerçeği yansıtmıyorsa, tamamen hayal ürünüyse ve tüm bu bilgiler tatsız bir “1 Nisan” şakasından ibaretse?

İNSAN UÇMAZ, 1 NİSAN UÇURUR

1 Nisan 1976’da İngiliz Gök Bilimci Patrick Moore, BBC Radio’daki yayında o gün hayatta bir kez görülebilecek bir astronomik olay yaşanacağını duyurdu. Anlattığına göre Plüton ve Jüpiter hizalanacaktı ve bu sayede Dünya’nın yerçekimi azalacaktı. İnsanlar, saat tam 09.47’de sıçrarlarsa havada süzülebileceklerdi.

Aslında Patrick Moore’un derdi, gezegenlerin hizalanmasıyla 1982’de Los Angeles’ın yıkıma uğrayacağına dair bilim dışı teoriyle ve buna inanıverenlerle dalga geçmekti.

Ama malum sözdeki gibi, insan uçmaz, 1 Nisan şakası uçurur misali, anlatıldığına göre radyoya yüzlerce telefon geldi, arayıp “o anı yaşadıklarını” anlatanlar oldu.

ATV VE YENİ ŞAFAK, 1 NİSAN ŞAKASINI GERÇEK SANDI

1 Nisan şakasına karşı komplo teorileri üreten zihniyet, bazı 1 Nisan şakalarını da fazla ciddiye alabiliyor.

Hatırlayanlar olacaktır, Guardian geçtiğimiz yıl 1 Nisan’da yeni bir Süveyş Kanalı açılacağına dair bir “şaka” haberi yazdı. Bunu gerçek sanan Yeni Şafak, “İsrail ve İngiltere, Süveyş’i bypass edecek kanal için harekete geçti” deyip “Savaş erken çıktı” başlığını atıverdi.

Benzer bir olay 2016’da da yaşanmıştı. ATV, Google’ın 1 Nisan’da yaptığı şakayı gerçek sandı. Habere göre yeni bir bisiklet üretilmişti. Bu bisikletin sürücüye ihtiyacı yoktu, uzaktan kumanda edilebiliyordu, üstelik asla devrilmiyordu. Şakayı gerçek sanan ATV, haberi, “Sürücüsüz bisiklet yollarda” diye verdi.