Mikrobiyolog Rodney Rohde anlatıyor: Maymun çiçeği hakkında ne biliyoruz?

Rodney E. ROHDE
Regents, Klinik Laboratuvar Bilimi Profesörü, Texas Eyalet Üniversitesi

Massachusetts sağlık çalışanları ve Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) 18 Mayıs 2022’de, Kanada’ya yakın zamanda seyahat etmiş bir hastanın maymun çiçeği vakası olduğunu doğruladı.

Maymun çiçeği, yeni görülen bir virüs değil. İnsanlarda gözlenen ilk vaka, Kongo Cumhuriyeti’nde, başta çiçek hastalığına sahip olduğu düşünülen bir çocuktan alınan virüs örneğinin izole edilmesi sonucu 1970’lerde tespit edildi. Maymun çiçeğinin yeni bir pandemi yaratması mümkün gözükmese de, kovid-19’un etkisiyle yeni bir pandemiye karşı korku duyulması anlaşılabilir. Nadir görülse de, maymun çiçeği insanlarda ağır seyreden bir hastalığa sebep olabilir. Sağlık çalışanları, artan seyahat oranlarıyla birlikte vaka sayısındaki potansiyel artış hakkında endişeli.

Peki, ortaya çıkan salgında aslında neler yaşanıyor ve tarih bize maymun çiçeği virüsü hakkında neler gösteriyor?

ÇİÇEK HASTALIĞININ KUZENİ

Maymun çiçeği hastalığı, Poxviridae ailesinin Orthopoxvirüs alt familyasına ait olan maymun çiçeği virüsünden kaynaklanıyor. Bu alt familya, çiçek virüsü, sığır çiçeği ve inek çiçeği virüslerini de içeriyor. Maymun çiçeğinin hangi hayvandan yayıldığı tam olarak bilinmese de, Afrika’da bulunan kemirgenlerin yayılımda büyük rol oynadığı düşünülüyor. Maymun çiçeği virüsü, tarihte iki kez doğada serbest yaşayan hayvanların hücrelerinden izole edildi. “Maymun çiçeği” isimi, 1958’de, araştırma için tutulan maymunlar arasında bir salgın çıkması sonucu, hayvanlarda görülen ilk belgelenmiş vaka olması nedeniyle konuldu. Ancak bu virüs maymunlardan insanlara bulaşmıyor, virüsün ana taşıyıcısı da maymunlar değil.

VİRÜSÜN YAYILIMI

İnsanlarda görülen ilk vakadan bu yana maymun çiçeği vakaları birden fazla orta ve batı Afrika ülkesinde görüldü, en fazla vaka Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde gözlendi. Afrika dışındaki vakaların ise uluslararası seyahat ve ihraç edilen hayvanlar yüzünden ortaya çıktığı düşünülüyor.

ABD’de belgelenen ilk vaka Gana’dan ithal edilen hayvanlar dolayısıyla 2003’te Teksas’ta görüldü. Temmuz ve kasım 2021’de ise Maryland’de seyahat kökenli vakalar gözlemlendi.

Maymun çiçeği, çiçek virüsüyle çok yakından ilişkili olduğu için, çiçek aşısı maymun çiçeğine karşı da koruma sağlayabilir. Çiçek hastalığı tamamen yok edildiği için ABD’deki rutin çiçek aşılamalarının hızı azalmış ve durmuştu. Maymun çiçeği vakalarındaki ani artış, rutin aşılamaların azalmasıyla beraber aşısız insan sayısındaki artıştan kaynaklanıyor.

Virüs, enfekte bir insan veya hayvanla direkt temas ve kontamine olmuş yüzeylerle temas aracılığıyla yayılabiliyor.

Genelde, virüs açık yara ya da gözler, burun ve ağız yoluyla yayılan vücut sıvıları aracılığıyla vücuda giriyor. Virüsün insandan insana bulaşı, doğrudan veya dolaylı temas yerine büyük miktarda enfekte damlacıkların solunumu aracılığıyla oluyor. Ancak, insandan insana bulaş sınırlı oranda.

Sağlık çalışanları, virüsün insandan insana bulaşının yeni bir mekanizma aracılığıyla olduğu konusunda endişeli. Enfekte vakaların nasıl ve nerede oluşup yayıldığı hâlâ araştırılıyor.

BELİRTİLER VE SEMPTOMLAR

Virüs vücuda girdikten sonra kan akışı aracılığıyla çoğalıp yayılıyor. Semtpomlar genelde 1-2 hafta sonra ortaya çıkıyor.

Maymun çiçeği, çiçek hastalığına benzer cilt lezyonlarına sebep oluyor ancak genelde çiçek hastalığından daha hafif bir şekilde seyrediyor. Baş ağrısı ve ateş gibi grip semptomları enfeksiyonun başlarında sık görülüyor. 1 ila 10 gün sonrasında ise vücutta kızarıklık ve döküntüler görülmeye başlıyor. Gövde ve kafada ise enfeksiyon dolu kabarcıklar ve su toplaması görülüyor. Semptomlar genelde 2 ila 4 hafta sürüyor. Vücuttaki kabarcık ve döküntüler ise 14 ila 21 gün arasında kabuklanıyor.

Maymun çiçeği virüsü nadir görülse ve ölümcül olmasa da, virüsün spesifik bir versiyonu enfekte olmuş popülasyonun yüzde 10’unu öldürebiliyor. Ancak şu anda sirkülasyonda olan virüs, bu versiyondan değil ve yüzde 1 ölüm oranına sahip.

AŞI VE TEDAVİSİ

Maymun çiçeğinin potansiyel tedavisi şu anda semptomları hafifletmek üzerine kurulu. CDC’ye göre, maymun çiçeğinin tamamen tedavi edilmesi mümkün değil.

Ancak araştırmalar, çiçek aşısının maymun çiçeği enfeksiyonunun semptomlarını hafifletebileceği yönünde. ABD’de, Imvamune ve Imvanex isimli lisanslı aşılar hem çiçek hem de maymun çiçeği hastalığının semptomlarını hafifletmek için kullanılıyor.

CDC, ek bir çiçek aşısının yalnızca maymun çiçeği virüsüne doğrudan maruz kalındığında kullanılmasını öneriyor. Bağışıklığı düşük insanlar ise yüksek risk grubunda yer alıyorlar.

theconversation.com’dan çeviren Senem ADIGÜZEL

Bakan Koca: Türkiye'de 5 maymun çiçeği vakası tespit edildi

New York’ta Maymun Çiçeği nedeniyle acil durum ilan edildi

Sağlık Bakanlığı maymun çiçeği rehberi yayımladı

Rusya'da ilk maymun çiçeği vakası tespit edildi