Acemi bir Anne Elliot portresi: Netflix’ten “İkna”

Elif Sude YILMAZ
İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü

İkna, Jane Austen’ın hayatını kaybetmeden tam altı ay önce tamamladığı son romanı ve kritikler tarafından “en olgun” olarak değerlendirilen eseri. Romanda melankoli, aşk ve pişmanlık duyguları baskın hissedilirken Austen’in Aşk ve Gurur’un baş kahramanı Elizabeth Bennet’ından ve daha nice karakterlerinden alışık olduğumuz satirik mizahı, kadın ana karakterin neredeyse çocuksu denebilecek açık sözlüğü İkna’nın kahramanı Anne Elliot’da pek kendini göstermiyor. Okuyucu, roman boyunca karakteri gelişmekte olan, aşkta acemi bir kadın kahramanın aksine 27 yaşına gelmiş, hatta dönemine göre “evde kalmış” bir kadın olan Anne’in olgunluğuna ve 19 yaşında genç bir kadınken yaptığı hataya ve sonuçlarına dair duyduğu pişmanlığa eşlik ediyor. Austen’ın Anne’i sekiz sene önce hayatının aşkından ayrılmaya ikna edilmiş olmanın pişmanlığını ve terk ettiği adamın aşkının acısını sessizce yaşarken Carrie Cracknell’in 2022 tarihli sinema adaptasyonundaki Anne, üzüntüsünü gerek kendini alkole vererek gerekse akşam yemeği masasında pervasız yorumlar yaparak gayet acemice dışa vuruyor. Cracknell’inuyarlaması romanı okumuş olan izleyiciler tarafından en çok repliklerde yapılan anakroniktik değişikliklerden eleştiri almış durumda. Austen’ın güçlü edebi diline, tarifi olmaz denilen duyguları bile birebire en yakın şekilde tarif edip aktarabildiği satırlarına aşina olan okurlara bu noktada hak veriyorum. 

AUSTEN ZAMANA MEYDAN OKUYOR, FİLM MODERN DÜNYAYA HAPSOLUYOR

Eski eserlerin uyarlanmasında anakronizmeler günümüz kitlesine hitap edebilmek açısından kaçınılmaz olacaktır, aynı şekilde devir fark etmeksizin bir kitabın perdeye aktarılışında da sık sık değişikliklere gidilmesi gerekir. Ancak Cracknell’in İkna’sında bazı repliklere uygulanan modernleştirmelerde sosyal medyanın, özellikle Instagram’ın ve TikTok’un çok kısıtlı bir yaş aralığı tarafından tüketilen köşelerinden çıkmış deyişlere yönelinmiş.

Zaten kitaptaki olgunluğuna ters bir şekilde yanlış yorumlanmış olan Anne Elliot karakterinin bir de hayatının aşkı için “ex” kelimesini kullanarak yarattığı anakronizm, filmin zamansız olmasının da önüne geçiyor. Halbuki zamansız olmak Jane Austen romanlarına atfedilebilecek bir özelliktir, Austen ve döneminin külliyatı hakkında hiçbir şey bilmeyen bir modern okur herhangi bir romanından her dönem zevk alacak ve karakterlerin içerisinde kendinden bir şeyler bulabilecektir. Nitekim 2005 yapımı Aşk ve Gurur uyarlaması zamansızlık konusunda 2022İkna’sının yapamadığını yapmıştır. 

FİLM AUSTEN’DAN DA TARİHTEN DE KOPUK

Maalesef filmde göz ardı edilen tek sorun ana karakterin yanlış okunması değil. Austen’ınromanlarında sıklıkla karşımıza çıkan aristokratik düzendeki sınıfsal çatışmaların ciddiyeti “filmde oldukça hafife alınmış, birkaç sözle yer verilip üstü kapatılmış bir şekilde karşımıza çıkıyor. Austen’ın kendisi ise eserine sosyal sınıfların önemini Sir Walter’ın müsrif yaşamıüzerinden, Walter’ın sosyal öneminin yarısının soyluluktan yarısınınsa toprak varlığından kaynaklandığını göstererek başlıyor. Filmdeki William Elliot’a bağışlanan kendisinden sosyal statü olarak çok daha aşağıda olan Mrs. Clay ile evlenme mutlu sonu, sınıfsal çizgilerinkeskinliğine, bu çizgilerin yol açtığı sorunlara birinci elden şahitlik etmiş ve belli bir noktada bunun bilincine sahip olan Austen’ın kitaplarında kendine yer bulabilecek bir son değildir.

Burada Austen’de yer edinemeyeceğini söylediğimiz konu farklı sosyal statülerdeki insanların evlenemeyeceği değil, tam aksine Austen’ın eserlerinde buna sık sık rastlanır.Rastlayamayacağımız William Elliot gibi bencil ve açgözlü karakterlerin ön yargılarının önüne geçip sınıf ve statüyü aşk için bir kenara bırakmasıdır. Çünkü Austen’de iki insanın birlikteliği için statünün önemsizliği ve saçmalığı daima göz önüne serilir, onun için insanların gerçek değerinin belirleyiciliği karakter özellikleridir. Austen’ın sayfalarında karakterlerin mutlu sona ulaşması iyi bir insan olmakla başlar. Statü kaynaklı sorunların küçültülmesinin yanına ekleyebileceğimiz, yine bir çeşit anakronizme sayılabilecek bir diğer mevzu ise varlıklı ve aristokratik karakterlerin siyah oyuncular tarafından canlandırılması. Bu periyot draması tarihin siyahları meşru bir şekilde köleleştirildiği, akıl almaz ırkçılıklara maruz bıraktığı bir dönemde geçiyorken filmde siyah karakterlerin o zamana göre gerçek dışı olan statülerde olması, film boyunca ırk ve kimliklerinden ötürü maruz kaldıkları herhangi bir ayrımcılıkla karşı karşıyagelmiyor olmaları ve bu yönüyle tarihte yaşanmış önemli bir olgunun göz ardı edilmesi aslındabir problem. Bu gibi gerçekliklere sanat eserlerinde yer verilmesi, en azından hiç yaşanmamış gibi davranılmaması gerçekliklerin ve bize gösterdiklerinin kültürel hafızada yerini koruyabilmesi adına dikkat edilmesi gereken hususlar, İkna (2022) içinse filmin eksiklerinden sadece bir tanesi.