Romanda Estetik Kalkışma-4

Hasan AKARSU

Romanda Estetik Kalkışma’nın dördüncü kitabı da İnsancıl Yayınları’ndan Eleştirmen Sayıl Cengiz Gündoğdu’nun öncülüğünde çıktı. Bu yapıtta, 12 Mart-12 Eylül sonrası (1971-1990) toplumsal değişimin romanlara yansıması incelenir. 77 yazar ve 137 roman, İnsancıl dergisinin 44 yazarı tarafından nesnel bir bakışla değerlendirilir. Yönetici Gündoğdu, yapıta yazdığı sunu yazısında, estetik yaratıların insanın yaratıcı gücünün ürünleri olduğunu belirtir.

Yapıtta yazarlar ve romanları üç bölümde ele alınır: Gerçekçi Romanlar (A. Kadir Konuk-Gün Dirildi, Öner Yağcı-Kardelen, Kemal Bekir- Kanlı Düğün, Kemal Ateş-Bir Başka Şehir, Gürsel Şamiloğlu-Bir Gün Döneriz Elbet, Murat Tuncel-Maviydi Adalet Sarayı, Hatice Eroğlu Akdoğan-Mektup Bizden Selam Söyle, Sevgi Soysal-Şafak, Rahime Henden-Güneş Tutkunları, İrfan Yalçın-Pansiyon Huzur.

Olgusal Romanlar: Füruzan-Kırk Yedi’liler, Oktay Rıfat-Bir Kadının Penceresinden, Ahmet Çelikkol-Suskun Türküler Zamanı, Ayla Kutlu-Hoşça Kal Umut, Feride Çiçekoğlu-Uçurtmayı Vurmasınlar, Salah Birsel-Dört Köşeli Üçgen, Erdal Öz-Yaralısın, Demirtaş Ceyhun-Yağmur Sıcağı, Aysel Özakın-Alnında Mavi Kuşlar, Sevgi Soysal-Yenişehir’de Bir Öğle Vakti.

Star Sisteminin Karşı Gerçekçi Yazarları (Gerçeksiz Yazarlar): Selim İleri-Yaşarken ve Ölürken, Vedat Türkali-Yalancı Tanıklar Kahvesi, Bilge Karasu-Gece, Oya Baydar-Sıcak Külleri Kaldı, Yiğit Bener-Heyulanın Dönüşü, Adalet Ağaoğlu- Bir Düğün Gecesi-Fikrimin İnce Gülü, Orhan Pamuk-Kar, Ahmet Altan-Sudaki İz, M. Cevdet Anday-Gizli Emir, Pınar Kür-Yarın Yarın.   

Bu yazarların romanlarını değerlendiren araştırma ekibi yazarlarını da anmadan geçemeyiz: Zeynep Alpaslan, Nurşen Aydoğan, Güldane Bulut, Neriman Çelik, Recep Çitikbel, Süheyla Ekemen, Nurten Ergen, Sayıl Cengiz Gündoğdu, Sadife İlen, Sevim Kahraman, Aydın Karaküçük, Hüray Kılıç, Sevinç Kırmızıgül, Korkut Köseoğlu, Adnan Öztel, Ergün Özütemiz, Hüseyin Şahin, Tahir Şilkan, Medet Turan, Alper Yavuz, Gülay Yeşilipek, Dursun Yiğit, Fehim Yurdal.

GERÇEKÇİLİĞE KARŞI SAVAŞIMIN İÇYÜZÜ

Sayıl Cengiz Gündoğdu, bu yapıtta Sanatta Star Sistemi yazarlarının gerçeksizliğinin ortaya koyulduğunu, o yazarların Jön Türk devrimine, Kemalist devrime, köy enstitülerine ve sosyalist devrime karşı olduklarını belirtir. 1980 eylülünden sonra faşizmin gölgesinde gerçekçiliğe karşı bir savaşım başlatıldığını anımsatır. Gerçekçi yazarların insana nesnel baktığını ve kapitalist toplumla uyuşmadığını, halk kültürüne önem verdiğini söyler. “Olgusal roman” yazarlarınınsa gerçekçiliğin kıyısında olduklarını, toplumsal gerçekçiliği yansıtamadıklarını, karakterleri canlandıramadıklarını vurgular. Türkiye’de gerçekçiliğe karşı savaşımın 1930’un sonlarında başladığını, 1940 kuşağının susturulduğunu, NATO’ya girdikten sonra da gerçekçiliğe karşı savaşımın hız kazandığını belirtir.

Kitabı hazırlayan araştırma ekibi yazarları, ele aldıkları romanları belli bir sistem içinde inceler: Dil ve anlatım, örge, karakterler, nesnelerin birliği, itki, güdücü örge, çatışma, canlandırma, izlek, toplumsal çözümleme. Romanda bu ögeler yer alırsa gerçekçi bir roman olduğu belirtilir. Yoksa olgusal ve gerçeksiz özellikleri ortaya çıkar. Sözgelimi; Kemal Bekir’in Kanlı Düğün romanını inceleyen Sevim Kahraman, romanın izleğini (ana düşünce)şöyle belirtir: “Devrim koşullarının henüz gelişmediği toplumlarda devrim gerçekleşemez” (s.7). Olgusal romanlar içindeki Feride Çiçekoğlu’nun Uçurtmayı Vurmasınlar romanını inceleyen Dursun Yiğit, romanın izleği için şunu söyler: “Romanda düşünmenin, kitap okumanın bile suç sayıldığı, egemenlerin bu eylemleri yapanları cezalandırdığı, egemenlerin nefretle kitap yaktığı gösterilmiştir…” (s.309). Gerçeksiz romanlar içindeki Vedat Türkali’nin Yalancı Tanıklar Kahvesi romanını inceleyen Tahir Şilkan, toplumsal çözümlemesini şöyle bitirir: “Vedat Türkali’nin Türkiye’nin bu en çalkantılı dönemine tuttuğu aynanın, gerçekleri ‘çarpık’ gösteren bir ayna olduğunu düşünüyorum” (s.337).

Romanda Estetik kalkışma-4 kitabı, İnsancıl dergisi, İnsancıl Atölyesi yazarlarının özveriyle ortaya koyduğu yirmi yıllık yoğun bir çalışmanın ürünüdür. Olgusal ve Gerçeksiz romanlardaki değerlendirmelerin ilgi çekici, düşündürücü olduğunu belirtmeliyiz.

*Romanda Estetik Kalkışma-4/ Editör: Sayıl Cengiz Gündoğdu, inceleme, İnsancıl Yayınları, 1. basım, temmuz 2022, 510 sayfa

Berrin Taş Poetikası’nda insana bakış

‘Dilimde Yılan Isırığı’ şiirler