Edebiyattan sinemaya

Tahir ŞİLKAN

Sinema ve edebiyat birbirini etkileyen, geliştiren, geniş kitlelere ulaşılmasını sağlayan iki sanat dalıdır. Kimine göre üvey kimine göre de öz kardeşlik ilişkisi yaşayan farklı yapıları olan iki sanat dalı. Edebiyatın tarihi binlerce yıl öncesine dayanırken sinemanın tarihi yenidir. Ancak edebiyat artık daha sınırlı bir kesimin ilgisini çekerken sinema çok büyük kitlelere ulaşabilen bir sanat olmuştur. Sinema ortaya çıktığı andan itibaren hem anlatılan hikaye hem de anlatım biçimleri yönünden edebiyattan alabildiğine yararlanmıştır. Süreç içerisinde sinemanın da edebiyatı etkilediği gerçekliği ortaya çıkmıştır. Sinemanın biçimsel anlatımından yararlanarak anlatısını görsel olarak okura yansıtan edebiyatçılar çoğalmıştır.

Edebiyat sinema ilişkisinde en çok tartışılan olgu, ‘sadakat’ olmuştur. Edebiyatın daha başat bir sanat olduğunu savunanlar, sinema uyarlamalarında esere bağlılığı temel alarak sadakatin gerekli olduğunu söylemektedirler. Ancak edebiyat uyarlamalarında tam bir sadakatin gerekli olmadığını, sinemaya uyarlanan metnin farklı olabileceğini savunan yönetmen sayısı çok artmıştır. Hiç şüphesiz sürekli değişen ve gelişen teknolojik gelişmeleri kullanan sinemanın, uzun yıllar önce yazılan edebiyat eserlerini konu aldığı zaman, uyarlanan eserde pek çok değişiklik olmasını doğal karşılamak gerekir. Bence bu konudaki temel ölçüt, yazarın edebiyat eserine yansıyan dünya görüşüne aykırı bir uyarlama olmamasına özen gösterilmesidir.

***

Türk ve dünya edebiyatının ölümsüz pek çok eseri sinemaya uyarlanmıştır. Bunlar içinde edebiyat eserinin tanınırlığını katbekat artıran sinema uyarlamaları olduğu gibi hayal kırıklığı yaratan ve beğenilmeyen uyarlamalar da olmuştur. Eserleri sinemaya uyarlanan yazarlarımızın başında Orhan Kemal gelmektedir. Emekçilerin Yazarı Orhan Kemal’in, Bereketli Topraklar Üzerinde, Eskici ve Oğulları, 72. Koğuş, El Kızı, Sokaklardan Bir Kız, Murtaza, Gurbet Kuşları, Vukuat Var, Kaçak, Tersine Dünya filmleri sinemaya uyarlanmıştır. Bu uyarlamaların en başarılısı geçtiğimiz günlerde yaşamını yitiren Erden Kıral’ın yönetmenliğini yaptığı Bereketli Topraklar Üzerinde olmuştur. 72. Koğuş, Murtaza, Kaçak ve Eskici ve Oğulları eserlerinin de çok başarılı uyarlamaları yapılırken Vukuat Var uyarlaması Orhan Kemal’in eserinde ortaya koyduğu dünya görüşüne taban tabana zıt bir senaryo ile çekilmiştir. Eserde anlatılan Muzaffer Ağa karakteri pek çok olumsuz özelliği olan bir karakterken filmde sevecen, dürüst bir Muzaffer karakteri olması, eserdeki ağalarla köylüler arasındaki temel çelişkilerin toprak sorununun yok sayılması sinema uyarlamasını anlamsızlaştırmıştır.

Yaşar Kemal’in en görkemli romanı İnce Memed’in sinema uyarlaması da romana sadakati olmamasından ayrı çok başarısız yapılmıştır. Ancak, Yer Demir Gök Bakır,  Yılanı Öldürseler, Teneke ve Ağrı Dağı Efsanesi’nin sinema uyarlaması çok başarılıdır. Kemal Tahir’in Karılar Koğuşu uyarlaması çok başarılı olurken Yorgun Savaşçı romanından uyarlanan film 12 Eylül generalleri tarafından yok edilmiştir. Necati Cumalı’nın Susuz Yaz, Ay Doğarken Uyuyamam, Mine, Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli, Suat Derviş’in Fosforlu Cevriye, Muzaffer İzgü’nün Zıkkımın Kökü, Ayla Kutlu’nun Sen de Gitme Triyandifilis, Yılmaz Karakoyunlu’nun Salkım Hanımın Taneleri, Nahit Sırrı Örik’in Abdulhamit Düşerken ve Kıskanmak, Feride Çiçekoğlu’nun Uçurtmayı Vurmasınlar, Aziz Nesin’in Zübük, Gol Kralı, Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz, Ferit Edgü’nün Hakkaride Bir Mevsim, Halide Edip Adıvar’ın Vurun Kahpeye, Rıfat Ilgaz’ın Hababam Sınıfı ve Karartma Geceleri, Tarık Buğra’nın Küçük Ağa, Füruzan’ın Benim Sinemalarım, Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf, Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü, Çalıkuşu ve Değirmen, Yılmaz Güney’in Soba, Pencere Camı ve İki Ekmek İstiyoruz (Duvar) eserlerinin başarılı sinema uyarlamaları yapılmıştır. Bu sinema uyarlamaları, yazarların ve eserlerinin tanınırlığını artırmış aynı zamanda sinemanın gereksinim duyduğu nitelikli hikaye-senaryo gereksinimini de karşılamıştır. 

***

Yabancı edebiyat eserlerinin de çok başarılı sinema uyarlamaları yapılmıştır. Sinema ve edebiyatın birbirini desteklemesine örnek oluşturacak güzellikte ve yetkinlikte eserlerdir. John Steinbeck’in, Gazap Üzümleri, Bitmeyen Kavga ile Fareler ve İnsanlar’ı, Lev Tolstoy’un Savaş ve Barış, Anna Karenina, Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar, Kumarbaz, Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler, Çehov’un Vanya Dayı, Altıncı Koğuş, Gorki’nin Ana, Şolohov’un Durgun Don ve Vatanları İçin Öldüler, Mario Puzo’nun Baba, Umberto Eco’nun Gülün Adı, Charles Dickens’ın Büyük Umutlar, Oliver Twist, David Copperfield, Antikacı Dükkânı, Emile Zola’nın Germinal, Cengiz Aytmatov’un Selvi Boylum Al Yazmalım, Beyaz Gemi, İlk Öğretmen, Kopar Zincirlerini Gülsarı, Ernest Hemingway’ın İhtiyar Adam ve Deniz, Çanlar Kimin İçin Çalıyor, Silahlara Veda, Güneş de Doğar, Klimanjaro’nun Karları, Gabriel Garcia Marquez’in Kolera Günlerinde Aşk, Kırmızı Pazartesi, Yüzyıllık Yalnızlık, Albaya Kimseden Mektup Yok, Balzac’ın Eugenie Grandet, Albay Chabert, Tefeci Göbseck, Langeis Düşesi eserleri sinemaya uyarlanmış ve sinemanın nitelikli senaryo gereksinimini karşıladığı gibi kitapların tanınırlığını ve okunmasını sağlamıştır. Edebiyat sinema ilişkisi birbirini destekleyen, güçlendiren bir içerikte olagelmiştir. Günümüzde de sinemanın anlatacağı nitelikli hikayelere olan gereksinimi, bu ilişkiyi kalıcılaştırmıştır.