İnsanları hasta eden stres mi stresin sebepleri mi?

Aysel Ebru ÖKTEN

Pandemi ile birlikte sınıfsal eşitsizliklerinin hayatta kalma mücadelesinde ne kadar belirleyici olduğunu iliklerimize kadar hissettik. Gelir durumu, çalışma koşulları, konut sahipliği, aile ilişkileri gibi değişkenler daha pek çok yanıyla yaşam ile ölümün sarsıcı karşıtlığında önem kazanmıştı. Sağlıklı olmanın ve hastalığın toplumsal nedenlerini anlamak tam da yaşadığımız hayatın tekil bir hayat olmadığını, insanın çevresi, koşulları ve yaşayış biçiminin hasta olmayı ve sağlıklı kalmayı doğrudan etkilediğini anlamaya çalışmakla gerçekleşmektedir.

William C. Cockerham’ın Ayrıntı Yayınevinden çıkan Sağlığın ve Hastalığın Toplumsal Nedenleri kitabı, sağlıklı ve hasta olmanın toplumsal sebeplerini anlatmakla başlayarak, sağlık sosyolojisinin son yıllarda artan gelişimi ile birlikte, toplumsal değişkenlerin hastalığa yol açma hallerini irdeliyor. Kitap, 10 bölümden oluşurken, toplumsal değişkenlerin yarattığı farklılıkların sağlıklı olmak ve hastalığa yakalanmadaki etkilerini tümüyle konu edinmekte. Ordinaryüs Profesör olan Cockerham, bu kitabı yazarken “Toplumun sizi hasta edebileceği fikrini dile getirdiğini ve bunun nasıl olacağını” bu kitapta tartıştığını vurgulamaktadır.

Özü itibariyle, toplumsal etkenlerden biri olarak yoksulluk, stres, sağlıksız barınma koşulları, önleyici sağlık hizmetlerinden yoksunluk hali, kötü çalışma koşulları insanların hasta olmalarının sebepleri olarak ortaya koyulmaktadır. Fakat literatürde günümüze kadar ulaşmış kaynaklarda stres haricinde diğer toplumsal faktörlerin yeterince ele alınmadığı görülmüştür. Kitap, ortaya koyduğu bu toplumsallık halleri ile literatüre yeni bir soluk kazandırmak istemiştir. Kitabın amacı, toplumun sağlık üzerindeki etkisini gösteren kanıtları incelemek iken, asıl vurgusunun toplumsal etkenlerin hastalığa maruz kalma derecesini, bağışıklık sisteminin zayıflamasını, hastalık sürecini ve sonucu etkilediğini ortaya koymak üzere olduğunu anlatmaktadır. Koronavirüse dair bir başlık ayıran yazar, koronavirüs salgınının “sosyal mesafe” ve “evde kal” önlemlerinin hastalığın toplumsal etkilerden kaynaklandığının önemli örneklerinden biri olduğunu ifade etmektedir. Sınıfsal durumun insanların alışkanlıklarını ve hastalığa maruz kalma riskini doğrudan belirleyeni olduğunu ifade eden yazar, yüksek gelir, iyi eğitim, iyi beslenme, yüksek yaşam standardı, iş fırsatları, diğer sağlıklı yaşam pratiklerine fırsat veren toplumsal faktörlerin biyolojik riskleri tersine çevirdiğini savunmaktadır. Toplumsal faktörler sınıfsal değişkenlere göre bir neden sonuç ilişkisi yaratmaktadır. Toplumsal faktörler, hastalıklara ve sakatlıklara yol açacağı gibi, hastalıkların önlenmesine ve sağlığın korunmasına da katkı sağlamaktadır.

SINIF VE SAĞLIK: ARADAKİ İLİŞKİYİ AÇIKLAMAK

Toplumsal sınıf ya da sosyoekonomik statünün, sağlıklı olmanın, hastalığın ve uzun bir yaşamın en güçlü öngörüsü olduğunu ortaya koyan yazar, “Tıbbi olmayan faktörler arasında sağlığa en çok etki eden faktörünün sosyoekonomik statü” olduğunun kanıtının çok net bir biçimde açıklandığını ifade etmektedir. Bunun kanıtı olan evrensel ölüm oranları hiyerarşik olarak sınıfsal konumuna göre düşmekte veya yükselmektedir (Beckfield,2004: vd.). Sınıfsal konumun diğer değişkenlerle olan ilişkisine bağlı olarak değişen sağlık ve ölüm hiyerarşileri olduğunu vurgulayan yazar, yaş, toplumsal cinsiyet ve ırk gibi sosyodemografik değişkenlerin sınıfsal konum ile artmakta olduğunu ifade etmiştir. Kitap, tüm bölümleri itibarıyla, okuyucuyu sağlığın ve hastalığın yalnızca bireye dair olduğu yanılgısından kurtararak, toplumsal gerçekliğin ve birey toplum arası etkileşimin hastalık ve sağlık kurgusunda temel esası oluşturduğunu kanıtlarla ortaya koymaktadır. Pandeminin tüm insanlığı “sınıfsal konum” üzerine yeniden düşündürmeye başladığı bu çağda, kitap, sağlıklı olmak ve hastalıklardan kaçabilmenin toplumsal olduğu gerçeğini bir an olsun aklımızdan çıkarmamamızı önermekte.