‘Halkın Kurtuluşu’ dijital arşiv çalışması sona doğru yaklaşıyor

Ekim KILIÇ
New York

Bilgisayar mühendisi olan ve gazetemizde arşivinde bulundurduğu Erdal Eren Ağıtı’nı seslendiren Hindistanlı gençlerin kaydı üzerine röportaj yaptığımız Ferudun Top (67) bir araya getirdiği gönüllü ekiple beraber 3 yıldır Halkın Kurtuluşu, Özgürlük gazetesi, Parti Bayrağı dergisi, Halkın Kurtuluşu Yolunda Gençlik gibi yayınlardan oluşan oldukça kapsamlı bir dijital arşiv üzerinde çalışıyor. Ellerinde bulunan çeşitli dergilerin sayılarının yüzde 40’ını arşivleştirdiklerini söyleyen Top, söyleşimizde arşiv çalışmasının bir fikir olarak ilk nasıl ortaya çıktığını, kapsamını ve hedeflerini anlattı.

Öncelikle kısaca kendinizi tanıtır mısınız? Bizlere daha önce Hindistanlı gençlerin Danimarka’da düzenlenen 6. Uluslararası Antifaşist Antiemperyalist Gençlik Kampı’nda seslendirdiği Erdal Eren marşının hikayesini anlatmıştınız…

Bilgisayar mühendisi olarak çalışıyorum. Ve artık emeklilik aşamasına geliyorum. İstanbul Teknik Üniversitesinde başlayan öğrenim çalışmalarım, arada bir ağır sanayide, üniversitede ve finans ve sigorta sektörlerinde bilgisayar sistemleri ile ilgili çalışmalarla sürdü. Öğrenimim boyunca sosyalist sistem, sosyal devrim konuları ve felsefesi ilgimi çekti. İlgili yayınları okudum. Konferansları ve toplantıları izlemeye geldim. Tabii bu süreç içinde eşimin katkıları çok önemli boyutta. Erdal Eren Ağıtı bu süreç içinde, onu yazan ve besteleyen arkadaşlarla yakın ilişkimiz sonucu bizde kaldı. Erdal Eren Ağıtı’nı ilk kez ailece tanıdığımız onu orijinal olarak seslendiren Hintli kadın arkadaşın, Alok Mishra’nın sesinden dinledim. Hintçe olduğu için sözlerini anlamıyordum. Fakat ağıt çok etkileyiciydi. Arkadaştan İngilizceye çevirmesini istedim. Oradan Türkçeye çevirdim. 1979’da Kuzey Amerika’da tanıştığımız o Hintli dostlarla halen haberleşip görüşüyoruz.

‘GEÇMİŞ ANLATIMLARINDA SORUNLAR GÖRÜYORDUM’

THKO ile başlayan hareketin tarihine ilişkin dijital bir arşiv çalışmasına öncülük ediyorsunuz. Dijital arşiv çalışması fikri nasıl ortaya çıktı? Ne zaman ve nasıl başladınız?

Zaman zaman katıldığımız toplantı ve konferanslar, çeşitli yayınları izleme olanağı sağladı. Dünyanın dört bir yanından insanlarla benzer sorunlar, benzer çözümler üzerinde çalıştık, okuduk ve toplumsal olayları gözlemledik. Bu süreç içinde yayınlar birikmeye başladı. Zaman zaman üniversitelerde yüksek lisans ve doktora seviyesindeki çalışmalarda THKO ve sonrası siyasetin gelişmesi üzerine genellikle yüzeysel değerlendirmelere rastladım. Bunlar biraz önce sözü geçen üçüncü nesilden gençler ve belirli bir üretim içinde geçmişi akademik seviyede değerlendirmeye çalışıyorlar. Ve tıpkı 1970’lerdeki kaynak izleme sıkıntılarına benzer ve o zamanki 50 yıllık geçmişin değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların, 1970’i takip eden 50 yıllık dönem içinde de geçerli olduğunu, eldeki belgelerin bir araya getirilerek bir kaynak oluşturulup, araştırmacıların kullanımına sunulmasının gerekli olduğunu düşünüyorduk. 2019 yılı sonlarında mevcut olan yayınlarla nasıl bir yapı oluşturabileceğimiz ve eksikleri nasıl tamamlayabileceğimiz halen belirsizdi. Kuzey Amerika’da doktora seviyesinde araştırma yapan bir akademisyen arkadaşın heyecanlı şevklendirmesiyle bu işi yapabilmenin yollarını aramaya başladık. Konu aslında çoğunlukla teknik, yani bilgisayar program ve veri tabanı tasarımı sorunuydu. Fakat mevcut yayınların nasıl bir yol izlenerek bilgisayar ortamına taşınmasının daha sonraki gelişmelere de nasıl açık olmasını sağlayacağını bilmiyorduk. Ayrıca, yayınların henüz mevcut olan miktarının üzerinde çalışmak dahi yıldırıcı ve göz korkutucuydu. En azından bir ya da iki kişinin çalışması ile bilgisayar becerilerinin ve optik karakter tarama teknolojisi yardımıyla bile bunu başarmanın uzun yıllar sürebileceğini düşünüyorduk. Fakat elde edeceğimiz sonuç paha biçilmez değerdeydi ve bu bize çalışma gücü ve sabrı veriyordu. Birkaç ay çeşitli denemeler yapmakla geçti. Yapılacak işleri basitleştirmek, seri hale getirmek, ortalama bir bilgisayar kullanıcısının rahatça başarabileceği kısımlara ayırmak, ve bu kısımları birleştirmek fikri, bu denemelerin ve uygulamaların içinde zamanla gelişti. Önce bilgisayar dosyası temelinde bir veri tabanı tasarladık. Aslında bu ilk tasarım sonucunda ekranda gördüğümüz sonuçlar, yayınlardaki haber, yazı ve makalelerin, bilgisayar ekranında sanki canlanmış gibi olması şevkimizi ve çalışma azmimizi daha da arttırdı. Ve arşiv sisteminin yapısını bugünkü yapıya doğru hızlanarak geliştirdik.

10 BİN SAYFAYI AŞAN YAZI VE MAKALE VAR

Arşiv niteliği ve kapsamı hakkında neler söylersiniz?

Arşiv sistemi, içinde Halkın Kurtuluşu gazetesi ve yayınları, Parti Bayrağı, Özgürlük gazetesi, Devrimin Sesi, Devrimci Sendika Muhalefeti ve yayınları, Halkın Kurtuluşu Yolunda Gençlik, Devrim Yolunda Gençlik dergilerine ait 10 bin sayfayı aşan, 4-5 bin haber, yazı ve makaleyi barındırmaktadır. Ve henüz aktarma sürecinin ise yarısına yaklaşmış bulunuyoruz. Halkın Kurtuluşu gazetesi ve Parti Bayrağı dergilerinin Kuzey Amerika’daki örgütlerde arşivlenmiş olan sayılarından yola çıkarak, dünya çapında birçok arkadaşın katkılarıyla bu yayınların bütününü derlemek mümkün oldu. İnternet ortamında yayımlanan gazete ve dergilerin yapıları incelenecek olursa, onların ‘başlık’, ‘varsa bir fotoğraf’, ve ‘yazı gövdesi’nden oluştuğunu görürüz. İşte bu özellikle, haber, yazı ve makaleler, ait oldukları yayın adı, sayısı, sayfası ile başlık, varsa fotoğrafı, ve yazı gövdesi ile taranıyor. Ve veri tabanına kaydediliyor. Veri tabanında düzeltiliyor ve düzenleniyor. Düzenleme işlemi bittikten sonra, bir kez daha doğruluk incelemesinden geçerek veri tabanında kilitleniyor. Bunun anlamı artık o haber, yazı ve makale son şeklini almıştır.

‘AYHAN SERDAR, HALKIN KURTULUŞU ARŞİVİ’ DİYE ANILMALI

Arşivi bir araya getirirken nasıl bir yol izlediniz?

Başlangıçta erişimimizde olan Halkın Kurtuluşu’nun 60 civarında sayısıydı. Bu sayılara burada 1970’de kurulmuş olan CPC-ML (Kanada Komünist Partisi - Marksist-Leninist) arşivlerinde eriştik. Partideki arkadaşlar bu yayınların kendi yöntemleri ile elektronik olarak arşivlendiğini, fiziksel kopyaları, yani kağıt şeklinde yayınları ne yapacakları konusunda düşündüklerini söylediler. Bir anda, “Bize verin,” deyince, 3 büyük koli kutusunda getirdiler. Bunlar 1976-1980 yılları arasında Türkiye’den CPC-ML’e iletilen Halkın Kurtuluşu ağırlıklı yayınlardı. İçlerinde Almanya’da yayınlanan bazı Roter Morgen (Kızıl Şafak) sayıları, afişler ve bildiriler vardı. Tarihsel bir hazine bulmuş gibi olduk. Ancak o sıralarda henüz arşiv fikri oluşmamıştı. Bunun için aradan 2-3 yıl geçmesi gerekti. Bu arada, önceden beri beraberliğimiz süren, görüştüğümüz arkadaşlarla zaman zaman olan toplantılarda, erişimimizde 60 kadar Halkın Kurtuluşu gazetesi olduğunu, onların erişimlerinde olan olup olmadığını, bu belgeleri nasıl değerlendirebileceğimizi sorduk. Arşiv fikrine benzer bir çalışmanın çok iyi olacağını belirttiler. Bu çalışma içinde olan bir arkadaşı, bu sürecin hemen başında rahatsızlığı nedeniyle kaybetmemiz, süreci biraz yavaşlattı. Aslında belki de fikrin ilk düşüneni bu arkadaş grubumuzdu. Biz de bağımsız olarak benzer şeyleri düşünüyorduk. Bu çalışmayı yürüten arkadaşımızı kaybetmemiz bizi derinden üzdü. (Ayhan Serdar’ı yitirdik! - Evrensel) Zaman zaman, arşivin Halkın Kurtuluşu kısmı aslında bu arkadaşın adıyla ‘Ayhan Serdar, Halkın Kurtuluşu Arşivi’ olarak anılmalı diye düşünüyorum. Belki ileride bu gerçekleşebilir. Daha sonra, ABD’deki arkadaşlarımız aracılığı ile İngiltere ve Almanya’daki arkadaşlarla birleştik. O sırada arşiv çalışması emekleme dönemindeydi ve halen denemelerle didiniyor, arşivin tasarımı için daha etkin bir yol bulmaya çalışıyorduk. Üç kıtadan arkadaşlar bir araya gelince, Halkın Kurtuluşu’nun hepsi olmasa da çoğunluk sayılarını bulabileceğimiz sonucuna vardık. Çalışmanın bu şekilde genişlemesi arşiv tasarımının hızla ilerlemesini sağladı. Çünkü 1-2 hafta içinde eldeki 60 sayıya ek diğer bazı sayılar fotoğraflanmaya başladı. Tam o sırada, fotoğraflama standardını ve yöntemini tutturmuştuk. Ve her hafta 3’er 5’er sayı şeklinde eksik gazete sayıları elektronik yolla arşiv sistemine gelmeye başladı. Arşiv sisteminin veri tabanı tasarımı ve fotoğrafların işlenmesinin yapılacağı ‘Optik Çalışma’ ve ‘Yazı İşleri’ programlanması bazı sorunları olmasına rağmen çalışır şekle getirildi. Zaman içinde bu arşivin işliklerini kullanan arkadaşların öneri ve geri dönüşleri ile arşiv sistemi şimdiki hemen hemen sorunsuz çalışma seviyesine geldi. Üç kıtadan arkadaşlar birlikte çalışmaya, yayın sağlamaya ve sağlanan gazete sayılarını işlemeye başladık. Avrupa’daki arkadaşlar Parti Bayrağı’nın bütün sayılarının PDF şeklinde mevcut olduğunu haber verdiler ve arşive gönderdiler. Gazete üzerinde çalışmalar sürerken Parti Bayrağı üzerinde de çalışmaya başladık. Parti Bayrağı halihazırda bilgisayara aktarılmış olduğu için, onların arşiv veri tabanına aktarılması göreceli olarak kolay oldu. Fotoğraflama yapmamız gerekmiyordu. Ancak veri tabanına aktarılacak sayfalar fotoğraf şeklindeydi. İnternet üzerinde optik tarama uygulamalarını kullanarak hızla bu sayıları yazıya çevirip veri tabanına aktardık. Bu arada, internet üzerinden çeşitli kitaplıklardan Halkın Kurtuluşu Yayınları, Devrimci Sendika Muhalefeti ve Yayınları gibi yayınlara da ulaştık. Yayınlarda kullanılan kaynakların PDF kopyalarını bulduk. Ve arşiv şu andaki şekliyle 10 civarında yayının toplandığı seviyeye geldi. 

MÜCADELENİN GELİŞİMİNİN DİYALEKTİĞİNİ BELGELEYECEK

Peki hedefleriniz? Bu çalışmayla başarmak istediğiniz nedir? İnsanlık tarihine ilişkin yaklaşımınızın da ne olduğunu duymak isteriz.

Öncelikli olarak şu an itibarıyla erişimimizde olan kağıt şeklinde günümüze kadar korunmuş yayınların bilgisayar ve internet ortamına taşınarak içeriği kaybolmadan kayıt altına alınmasını hedefliyoruz. Bu başarıldıktan sonra, muhakkak ki akademik çevreler dışında geniş kitlelerin ilgi alanına gireceğini düşünüyoruz. Çeşitli siyasi örgütlenmelerin, bireylerin, geçmişin deneyimlerinden faydalanması olanaklı olacak. Tarihsel bir dönemin mücadelesi ve bu mücadelenin günümüzdeki yansımaları, başarı ve hatalarıyla görülebilecektir. Arşiv, belirli bir siyasi oluşumun tarihini tam ve hemen hemen eksiksiz olarak bu yayınlar üzerinden yansıtacaktır. Bu kitlelerin sorunlarına çözüm bulma yolunda, tarihsel gelişimi görmelerini sağlayacaktır. Mücadelenin onlarca yıllık (hatta yüzlerce yıllık) gelişiminin diyalektiğini belgeleyecektir. Bir anlamda arkeolojik, antropolojik, tarihsel bir çalışmadır ve geçmişin belgesidir. Yapılabilecek saptırmaların, faydacı akımların sesini kısacak, gerçeklerin, gelişimin yolunu, tarihsel dönemlerini birleştirecektir. Bu anlamda arşiv tarihsel bir çalışmadır, ve tıpkı içeriğinin içindeki yazılarda belirtildiği gibi kolektif çalışmanın bir sonucudur; kendisinin oluşması gibi, tarihi olağanüstü kişilerin değil, kitlelerin kolektif hareketlerinin yarattığını gösteren belgelerin topluluğudur. İnsanlık tarihi sınıf mücadelelerinin tarihidir. İnsanlık tarihi boyunca iki toplumsal evreden geçip günümüze gelmiştir: Sınıfsız toplum ve sınıflı toplum. İnsanlık kültürel, teknolojik, ekonomik gelişme ile sınıflı toplum içinde birçok mücadeleler ve altüst oluşlarla, yeninin eskiyi alt ederek klanlar, firavunlar, krallıklar, imparatorluklar, ulus devletler, uluslararası sermaye sisteminden geçerek sosyalizme doğru ilerlemektedir. Her bir evresi, aslında giderek kısalan, fakat binlerce, yüzlerce yıl süren sınıflı toplum, sınıf çelişkileri ortadan kalktığında, insanlık altın çağını yaşayacaktır. Bütün bu binlerce yıllık süreç içinde, geçmişin deneyimlerinden yararlanarak, hata ve zaaflarını bilerek bunlardan arınarak gelişen mücadelelerin gelişimi, tarihi paha biçilmez değerdedir. Umuyorum, arşiv çalışmasının sunduğu içerik bu zincirleme değerlere katkıda bulunacaktır.

‘KATKIDA BULUNACAK ARKADAŞLAR ARIYORUZ’

Son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mı?

Veri tabanı ve internet programlama, yedekleme konularında arşiv çalışmasına katkıda bulunabilecek arkadaşlar aranıyor. İnternet programlama dili PHP ve Java Script, veri tabanı mySQL, SQL ve internet alanı yönetimi, yedekleme konularında deneyimi olan, internet ve veri tabanı programlama konularına ilgi duyan arkadaşlar arsivcalismasi7680@gmail.com e-posta adresine öz geçmişleri ile başvurabilirler. Katkı sağlayacak arkadaşların eksikleri online eğitim ile tamamlanacaktır. Başvuruların tümüne yanıt verilecektir.”

Hindistanlı gençlerin seslendirdiği Erdal Eren marşının hikayesi

Ayhan Serdar'ı yitirdik!