Milyarlar millet bahçesi projelerine yuvarlandı

Nazife YAŞAR
İstanbul

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın 2018’de “Gider yuvarlanırsınız” dediği millet bahçeleri, milyarlarca lirayı yuttu. Milyonlarca lira müteahhitlere aktarılırken “Bu şehre ihanet ettik” diyen muktedir, betona boğduğu yurttaşlara nefes mi aldırmak istiyordu? Ya da birilerine nefes olacak ‘projeler’ mi hedefliyordu?

“Amaç elbette halkın yatıp yuvarlanacağı alanlar oluşturmak değildi” diyor TMMOB Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) İstanbul Şube Başkanı Selahattin Beyaz:

“Her boş alanı inşaat alanı olarak gören iktidar, kentleri beton yığınlarına çevirdi. Hem buna çözüm bulan hem de daha çevreci bir iktidar görünümü oluşturarak bu durumu fırsata çevirmek ve yeni bir rant alanı oluşturmak için 'millet bahçeleri' projelerini ortaya attı. Kalkınmayı ve rant projelerini sadece inşaata dayalı öngören iktidar, böylece millet bahçeleri sayfasını açıyordu.”

Peki bahsedilen rant ne kadar, gelin bakalım: Zamların, enflasyonun milletin belini büktüğü bir zamanda TOKİ'nin sadece 2022 yılında millet bahçeleri için harcadığı tutar 5 milyar lirayı aştı. 81 ilde yapılacağı müjdesi verilen bahçelerden en son Mardin Kızıltepe ve İstanbul Üsküdar Millet Bahçesi için toplam 208 milyon liralık sözleşme imzalandı.

Ya, 2022 yılında sözleşmesi imzalanan diğer millet bahçeleri ve tutarları? İşte onlardan bazıları:

• İstanbul Atatürk Havalimanı: 2 milyar 174 milyon TL
• İstanbul Kumbaba: 130 milyon TL
• İstanbul Rumelihisarı: 149 milyon 320 bin TL
• Tokat: 53 milyon 25 bin TL
• Ankara Keçiören: 92 milyon 929 bin TL
• Konya Ilgın: 57.5 milyon TL
• Kayseri Melikgazi 2. Etap: 108 milyon 890 bin TL
• Rize İyidere: 43 milyon 777 bin TL
• Ağrı Murat Nehri: 205 milyon TL
• Bitlis: 94 milyon 123 bin TL
• Malatya Yeşilyurt: 83 milyon 258 bin TL.

KONUT ÜRETİMİ İVME KAYBETTİ, GELSİN MİLLET BAHÇELERİ

Millet bahçeleri projesinin gündeme geldiği dönem, ne hikmetse TOKİ’nin konut üretiminde ivme kaybettiği 2018 yılı. Konut sektöründeki tıkanıklık millet bahçelerine döşenen yeşilliklerin arasına saklanan idari binalarla, kıraathanelerle, kafelerle, lokantalarla, camilerle mi aşılacaktı? Peki, “zenginlere ucuz kredi müjdesi”nin aynı yılın mayıs ayında açıklanması bir tesadüf müydü?

2018’deki krizle, dövize bağlı malzeme fiyatlarındaki artışın inşaat sektörünü oldukça etkilediğini söyleyen Selahattin Beyaz, yeni yapılan konutlar yerine 2. el konutlara ilginin arttığını söylüyor. Şöyle bir veriyle de destekliyor: “2013-2018 yılları arasında 1. el konut ile 2. el konut satış oranları eşitken 2018 yılından sonra 2. el konut satış oranları yüzde 70’lere tırmandı.”

"MİLLET BAHÇELERİ LÜSK RESTORANLARIN ALANI OLACAK"

Şehirler betona boğulmuşken millet bahçesi yapılan yerlerde huzursuz sesler yükseliyor.

Mesela İstanbul Aydos Ormanlarına yapılan millet bahçesi çok tepki çekmişti. Nasıl çekmesin? Ağaç kesilerek ormanın içine millet bahçesi yapıldı.

Bu nasıl mantıktır; Selahattin Beyaz cevaplasın:

“Millet bahçeleri projelerinde ihale kapsamında ‘Millet bahçesi ve millet bahçesine ait sosyal donatılar inşaatları ile altyapı ve çevre düzenlemesi yapım işi’ bulunuyor. İhale kapsamındaki sosyal donatılar, alanda yapılacak inşaat işlerini belirliyor. Dolayısıyla millet bahçeleri sadece yeşil alanları değil aynı zamanda beton yürüme yollarını, idari binaları, yardımcı tesisleri, kıraathaneleri, kafeler, lokanta, cami veya ibadethane gibi yapıları kapsıyor. Bu nedenle ağaç kesmek veya doğal alanları yok etmek proje kapsamında iktidarın kabul ettiği bir yaklaşım. Milet bahçelerinin zaman içinde doğal alanlar olmaktan çıkıp lüks restoranların, eğlence mekanlarının konuşlandığı alanlara dönüşeceği anlaşılıyor. Millet bahçelerine yerel idareler kafe, lokanta gibi yapılar ekleyerek dönüşümü hızlandırmakta.”

BETON BAHÇESİ

milletbahceleri.gov.tr sitesinde “Millet bahçesinin uygulamasında beton değil toprak ve yeşilin ağırlıkta olması sağlanmalıdır. Bu nedenle hazırlanacak projelerde yapılaşma koşulları, millet bahçesinin yakın çevresi, arazi özellikleri ile doğal ve kültürel özellikleri de dikkate alınarak imar planı ile belirlenecektir” deniliyor.

Deniliyor denmesine de olan, tarifteki gibi mi? Biten ya da devam etmekte olan millet bahçeleri projelerine baktığımızda büyük çoğunluğu “beton bahçesine” dönüşmüş durumda.

Selahattin Beyaz’dan dinleyelim:

“Millet bahçelerinin maliyetlerini artıran ana unsur inşaat işleri. İnşaat alanlarının toplam alanın yüzde 2’si ile 68’i arasında değiştiği ihale dosyalarından anlaşılıyor. Millet bahçelerinin halkın ’yuvarlanacağı’ huzur alanları yerine ticaret alanları veya yapı alanlarına dönüşerek rant merkezleri olacağı çok açık.”

SADECE KASIM AYI İÇİN 15 ADET MİLLET BAHÇESİ İHALESİ AÇILDI

Elektronik Kamu Alım Platformunda (EKAP) en çok Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının millet bahçeleri ihale ilanları yayımlanıyor. Sadece kasım ayı için 15 adet millet bahçesi yapım ihalesi açılmış. Bunun anlamını, “Özellikle 2023 yılındaki seçim öncesi bu ihaleleri bir an önce yaparak bir seçim propaganda aracı olarak kullanmak, ayrıca yandaş sermayeye iş aktarmak” olarak yorumluyor ÇMO İstanbul Şube Başkanı Selahattin Beyaz. Yandaşın nasıl korunduğunu da şöyle anlatıyor:

“Nitekim bu ihalelerden en büyük payı iktidara yakın firmalar almıştır. Ankara ve İstanbul’daki iki millet bahçesi yapım işi, 'doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması' maddesine uydurularak pazarlık usulüyle aynı firmaya verilmiş. Milet bahçeleri için hedeflenen alanın 81 milyon metre kare olduğu düşünüldüğünde, ihalelerin her ay daha da artarak devam edeceği anlaşılmaktadır.”

MİLLET BAHÇELERİNİN MALİYETİ 10 MİLYAR DOLARI BULABİLİR

Millet bahçelerine TOKİ tarafından yapılan harcama, TBMM'nin 2022 yılı bütçesini bile aştı. Şimdiye kadar toplam ne kadar para harcandı?

Bunları tespit etmek veya bilebilmek mümkün değil. İş tamamlandıktan sonra fiyat farkları ile yapım bütçesi ortaya çıkacak. 2020-2022 yıllarında yapılan ihalelerde fiyat farkı ödemelerinin ihale bedelinin 2-3 katı olduğu biliniyor. İhale tekliflerinde, millet bahçesi birim metre kare alan maliyetinin projedeki inşaat alanına bağlı olarak 60 ile 128 dolar arasında değiştiği görülüyor. Bu hesaba göre, 81 milyon metre karelik millet bahçesi bütçesinin 4.8 milyar dolar ile 10.40 milyar dolar arasında olacağını tahmin edebiliriz.

BÜTÜN KONTROL MERKEZDE

Millet bahçesi projesi merkezden yerele dayatılan bir proje mi oldu?

Millet bahçeleri konusunda merkezi dayatmadan söz edilebilir. Bunun nedeni, projelerin ve ihalelerin  “TC Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı” tarafından yapılmasından kaynaklanıyor. Yerellerin projeye müdahale yetkisi tamamen ellerinden alınmış, görüşleri bile alınmamış, alınmıyor. Bu dayatmanın nedeni, elbette projelerin bütçe büyüklükleri ve bu projelerin kontrolünün iktidar tarafından yapılmak istenmesi. Millet bahçelerinin açıklanmasından hemen sonra proje ihaleleri yapılmaya başlandı. İhalelerde 60 gün gibi kısa projelendirme süresi belirlendi. İhale yöntemi ise itirazlar oluşmaması için açık ihale yerine pazarlık usulü ile yapıldı. Bütün kontrolün TOKİ ile merkezi yönetimde, yani İktidarda olması için özellikle planlamalar yapıldı.