Bant genişliği daraltması nedir, VPN çare midir?
Evrensel gazetesi bilgi teknolojileri yazarı İsmail Gökhan Bayram yanıtladı: Bant genişliği daraltması uygulamaları sosyal medya vb. şirketleri değil kullanıcıları cezalandıran bir uygulamadır.
Fotoğraf: Pixabay
Zeliş IRMAK
İstanbul
13 Kasım Pazar günü İstanbul Taksim’de bombalı saldırı meydana geldi, 6 kişi hayatını kaybetti, 81 kişiyse yaralandı.
Ancak bombalı saldırının hemen ardından RTÜK, yayın yasağı kararı aldı. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ise bant daraltmasına gidildiğini duyurdu.
BTK kararının ardından Twitter, Instagram, Facebook, YouTube ve bazı Telegram sunucularına Türkiye’den erişim kısıtlandı.
Peki, doğru bilgi ve haber almanın böylesi kritik olduğu saatlerde alınan bant daraltma kararı nedir? Bant daraltmanın ardından kullanıcıların başvurduğu VPN yöntemi nedir?
Evrensel gazetesi bilgi teknolojileri yazarı İsmail Gökhan Bayram, bant daraltmayla ilgili merak edilenleri cevapladı.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun uyguladığı bant daraltma nedir?
Neredeyse tüm Internet trafiği küçük paketler halindeki verilerin iki cihaz arasında kayıpsız bir şekilde karşılıklı iletilmesine dayanır. Basit bir web sitesi ziyareti sırasında dahi cihazınız ile web sitesinin sunucuları arasında karşılıklı çok miktarda paket alışverişi gerçekleşir. Tekil kullanıcıların cihazlarından çıkan ya da cihazlara dönen bütün bu paketler yolculukları sırasında internetin ana yolları ve kavşaklarından geçer. Bu yol ve kavşaklarda kontrol noktalarına sahip olan internet servis sağlayıcılar ya da internet altyapısından sorumlu devlet kurumları paketleri çeşitli yöntemlerle analiz ederek seçili bazı hedeflere giden ya da hedeflerden gelen paketleri anlık olarak belirli bir miktarı geçemeyecek şekilde düzenleyebilir. Kavşakta bir site ile olan toplam trafik talebinin koyulan sınırı geçmesi halinde söz konusu site ile paket alışverişinin ortalama hızı yavaşlar. Siteye talep arttıkça giderek artan sayıda kullanıcı siteye erişememeye ya da oldukça yavaş erişmeye başlar. Siteyi ya da sunucuyu tümüyle erişilemez kılmadan yapılan bu kullanımı zorlaştırma şekline bant genişliği daraltması denir.
Hangi durumlarda uygulanır, karar nereden verilir?
Bant genişliği daraltması uygulamaları ilk olarak çeşitli ülkelerde servis sağlayıcıların bu ve benzeri metotlarla internet trafiğini şekillendirmeye ve torrent gibi peer-to-peer trafiği engellemeye çalışmasıyla gündeme gelmiştir. ABD, Kanada ve Avrupa Birliği’nde servis sağlayıcıların internet trafiğine kendi çıkarları için bu tipteki müdahaleleri çeşitli soruşturmaların konusu olmuştur.
Türkiye’de bant genişliği daraltması uygulaması, Elektronik Haberleşme Kanunu ve internet yayınlarını düzenleyen 5651 sayılı kanuna Türkiye’de yerleşik olmayan internet servisleri ve sitelerin çeşitli fiillerine bir yaptırım uygulayabilmek adına cezalandırma aracı olarak eklenmiştir. Ancak Taksim’de yaşanan bombalı saldırının ardından uygulanan bant genişliği daraltması söz konusu maddelerdeki durumların hiçbirine uymamakta. Son bant genişliği daraltması uygulamasının yasal temeli Elektronik Haberleşme Kanunu’nun Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun yetkilerini tanımlayan 60. maddesine 2016’da OHAL sürecinde KHK ile yapılan eklemeye dayandırılmakta. Söz konusu ek madde Anayasa’nın iletişim özgürlüğü ve gizliliğini düzenleyen 22. Maddesinde sayılan “millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması” sebeplerine atıfta bulunarak bu sebeplere bağlı ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhurbaşkanlığına “alınması gereken tedbirleri belirleme” yetkisi verirken BTK’ya da bu tedbirleri servis sağlayıcılara bildirme görevini veriyor. Bu niteliği tanımlanmamış tedbir kararlarını servis sağlayıcıların iki saat içinde uygulaması idarenin ise kararı 24 saat içinde hâkim onayına sunması gerekiyor. Bu maddede alınabilecek tedbirlerin sınırlarının belirli olmaması ve uygulamanın 24 saati bulmadığı hallerde hâkim onayı gerekliliğinin efektif olarak ortadan kalkması durumu yasal açıdan denetlenebilirlikten de büyük ölçekte uzaklaştırıyor.
Bu uygulama kullanıcıları mağdur eden bir uygulama mı? Bant daraltma uygulaması yapılmadan önce gün saat belirtilmeli midir?
Genel olarak bant genişliği daraltması uygulamaları sosyal medya vb. şirketleri değil kullanıcıları cezalandıran bir uygulamadır. Bilgi edinmenin hayati önem taşıyabileceği zamanlarda böyle pratiklere başvurulması özellikle sorunludur. Üstelik “dezenformasyonu engellemek” iddiasıyla yapılan bu tip uygulamaların dezenformasyonu engellemediği aksine daha az görünür kanallardan çoğunlukla da “bastırılmaya çalışılan doğru bilgi” kılığına girerek güçlü bir yayılma ve ikna alanı bulduğu yeterince gözlemlenmiş bir olgudur. Bu bağlamda bant genişliği daraltması şartlarının belirlenmesi gereken değil tümüyle karşı çıkılması gereken bir uygulamadır.
VPN nedir, bant daraltma uygulaması sırasında VPN kullanmak doğru mudur?
Sanal özel ağlar (VPN) internet trafiğinizi şifreli bir şekilde yeniden paketleyerek kendi sunucuları üzerinden geçiren servislerdir. Bir VPN’e bağlı iken internet trafiğiniz sadece cihazınız ile VPN sunucusu arasında görünür. VPN sunucusu talep ettiğiniz sitelerin verilerini alarak size kendisi yönlendirir. Trafiğin şifreli bir şekilde yeniden paketlemesi derin paket analizi gibi yöntemlerle trafiğinizin kısıtlanmasının önüne geçerken gözüken trafiğinizin VPN servisinin sunucusuyla olması da IP adresi tabanlı engellemelerin önüne geçer. Mevcut bant genişliği daraltmaları VPN servislerini de kapsamadığı sürece VPN kullananlar bu daraltmalardan etkilenmeyecektir. Ancak VPN kullanmak, hele ki de ücretsiz VPN servisleri risksiz değildir. VPN servisini sağlayan firmalar trafiğinizi görebilmektedir. Bu verilerin ticari olarak kullanılmayacağının ya da yasal talepler karşısında teslim edilmeyeceğinin garantisini çoğu VPN servisi için vermek güç. Bu bağlamda ucuz ya da ücretsiz VPN’lerdense Tor Tarayıcı ve Android ve iOS’ta Tor altyapısını bir VPN gibi kullanabilmenizi sağlayan Orbot uygulaması güvenilirliği bilinmeyen VPN servislerine tercih edilmelidir. Teknik açıdan yatkın kullanıcılar ise aylık birkaç dolar ödeyecekleri bir web sunucusunda kendi VPN servislerini zorlanmadan kurabilir.
