Uzun bir yolculuğun kısa kesiti: Yeni Dünya gazetesi

Ramis SAĞLAM
İzmir

İşçi sınıfının politik olarak tarih sahnesine çıktığı ilk dönemden bu yana en etkili örgütlenme araçlarından biri düzenli yayınlar oldu. Bu araç doğal olarak Türkiye işçi sınıfını örgütlemek için yola çıkan Türkiyeli komünistler için de farklı değildi. Bunun en önemli örneklerinden biri de Türkiye Komünist Fırkasının (Partisi) Kurucusu Mustafa Suphi’nin zor koşullar altındaki çabaları olsa gerek. Sinop’tan kaçmak zorunda kaldıktan sonra dilini ve yaşamını bildiği Paris yerine Bakü’ye gitmeyi tercih eden Mustafa Suphi, yeni ve çetin bir yolculuğa ilk adımını attı.  

Ülke ve dünya gündemini yakından takip eden Mustafa Suphi, Bakü’de çeşitli gazetelerde makaleler yazarak örgütlenme çabalarını sürdürür. Suphi, 27 Temmuz 1914 tarihli İkbal gazetesindeki “Türkiye’nin Esenliği” başlıklı makalesinde, “Büyük bir savaşın yakın olduğunu, Türkiye’nin bu savaşta taraf olmamasını ve barışı mümkün olduğu kadar uzatmasının tek çıkış yolu olduğunu” yazarak yaklaşan savaşa karşı alınması gereken tutuma dikkat çekiyordu. 

Birinci Paylaşım Savaşı başladığında Bakü’de olan Mustafa Suphi’nin, Çarlık polisinin “İç düşman” kabul ettiği yabancılara uyguladığı uygulamayla karşı karşıya kalması da uzun sürmedi. Suphi’nin sürgündeki ilk durağı Kaluga olurken, ikinci durağı ise Ural’daki toplama kampı oldu. Liberal bir aydın olarak başladığı zorlu yolculuğunun yaklaşık 4 yılını geçireceği kamplar Suphi’nin, siyasal gelişimini ve Marksizm’i öğrendiği birer okul haline gelir.  

Suphi’nin örgütlenme aracı olarak gördüğü, Stalin ve Vahidov’un destek verdiği “Yeni Dünya” gazetesinin ilk sayısının üzerinde ise 27 Nisan 1918 tarihi görünür. Yeni Dünya gazetesinin ilk sayısının alt başlığı ise “Merkez Müslüman Sosyalistler Komitesi’nin Türkçe Naşir-i Efkârı” olur.  

Emel Akal ve Mustafa Çulhaz’ın hazırladığı “Yeni Dünya gazetesi”nin Bakü’de yayımlanan yedi sayısı Sosyal Tarih Yayınları tarafından geçtiğimiz ekim ayında okurların ilgisine sunuldu. Yeni Dünya gazetesinin Moskova’da yayımlanan tüm sayılarını; Kırım’da yayımlanan sayılardan yedi tanesini ve Bakü’de yayımlanan üç gazeteden bazı seçme yazıları Mete Tunçay ”Mustafa Suphi’nin Yeni Dünya”sı adıyla 1995 yılında yayımlayarak araştırmacıların hizmetine sunmuştu. 

Yeni Dünya gazetesinin haziran-temmuz 1920 yılında yayımlanan yedi sayısını Bakü’den getiren Dr. Emel Akal, okurla buluşma yolculuğunu da başlatmış oldu. Kitabı yayına hazırlayan Akal ile yaptığım görüşmede, henüz “Türkiye Komünist Fırkası” kurulmadan önce, “Türkiye İştirakiyun Teşkilatı” adıyla çalışan Türkiyeli komünistlerin gündemlerini, meselelere yaklaşımını öğrenmiş olduklarını aktardı.  

Akal, 1997 yılında doktora tezini yazmaya başladığında, ruhu, aklı hep 1917-1921 yılları arasında, Sovyetler Birliği, Moskova ve Bakü’de dolaşır. Öyle ki sonunda Bakü’yü görmek bile kendisinde “saplantı” haline gelmiştir. 2003 yılında ancak Bakü’ye gidebildiğini söyleyen Akal, tabii ki yolculuğun daha başındadır. Bakü’de ”Yeni Dünya” ve başka kaynakları alabilmek için doğru Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Arşiv İdaresi’ne gider. Fakat Sovyetler’den 1991’de kopan Azerbaycan’ın arşiv idaresi çalışanlarından yeterli ilgiyi göremez. Arşiv memuru Yeni Dünya gazetesinin sadece yedi sayısının fotokopilerini Akal’a verir. Mete Tunçay’ın da 1997 yılında aynı yedi sayıyı gördüğünü ve yazdığını aktaran Akal, bu nedenle Bakü arşivlerinde diğer sayılarının olmadığı kanısı kendisinde hasıl olur.  

Akal, Mustafa Suphi’yi “kuşatanlar” isimli yeni bir çalışmaya başlamış bile. Çalışma Suphi’nin Moskova’ya ilk kimle gittiği, Moskova’dan Kırım’a kimle göçtüğü, Kırım’dan, Taşkent’te geçişi, Bakü’ye kimlerle geri döndüğünü içeren geniş bir çalışma olacağına dair ipuçları verdi. Şimdiden merakla bu makaleyi bekliyorum.  

Kitabın Transkripsiyonu/çevrim yazısının Dr. Mustafa Çulfaz tarafından yapıldığını belirten Akal, Mustafa Suphi’nin her sayıda bir başyazı yazdığını, Naciye ve Nebahat yoldaşlar tarafından kadınların kurtuluşuna ait yazılar kaleme aldıklarını özellikle ifade ediyor. Ayrıca kitapta Türkiye İştirakiyun Teşkilatı üyeleri için açılan Parti Okulunun eğitim programı, İstanbul’daki işçi ve amele cemiyetleri hakkında bilgiler de veren yazıları ve daha pek çoğu, araştırmacıların ve okurların ilgisine sunulmuş durumda.  

Mustafa Suphi gittiği her yerde kararlılıkla Yeni Dünya gazetesinin 67 sayısını yayımlarken, Haziran 1919’da Moskova’dan Odesa’ya kaçmak zorunda kaldığı yıllarda gazeteyi çıkardığı yönünde henüz bir bilgi yok. Fakat elimizde 28 Ocak 1921 tarihinde katledilmeden yaklaşık yedi ay önce 8 Temmuz 1920 tarihli Yeni Dünya gazetesindeki “Tarihi Vazife” başlıklı makalesinin özel bir öneme sahip olduğunu düşünüyorum. 

Yeni Dünya’nın yayımlanmasının üzerinden geçen 104 yılın ardından, değişen koşullara rağmen komünistlerin işçi sınıfını örgütleme çabası devam ediyor. Sovyetler Birliği Komünist Partisinin (SBKP) yayın organı Pravda 5 Mayıs 1912 yılında başladığı yayın hayatına 1991 yılında son verirken, Türkiye’de 1995 yılında yayın hayatına başlayan günlük işçi basını Evrensel gazetesi, “yeni dünya” kurma yolunda yayın hayatına devam ediyor. 

Son satırları yine Yeni Dünya gazetesinin 28 Haziran 1920 tarihli antedinin altındaki satırlara bırakarak yazıya son vereyim; “Mazlum Türkiye’yi ölümden kurtaracak ancak kızıl inkılâbıdır. Kahrolsun buna karşı duran kara kuvvetler.”