Son 6 ayda işten atmalar arttı
İşten atmaların en çok yaşandığı iş kollarının başında metal ve tekstil geliyor. Antep ve Malatya’da işten atılan işçilerin sayısı on binlerle ifade ediliyor.
Fotoğraf: Evrensel
Hilal TOK
İstanbul
Çeşitli nedenlerle işten atılan işçilerin sayısı hızla artıyor. 8 milyona dayanan işsiz sayısı son 6 ayda toplu işten atmalarla katlanarak büyümeye devam ediyor. Büyük firmalar yüksek kâr oranlarına rağmen toplu işten atma yoluna giderken ise “küçülme” bahanesini kullanıyor. Bunun yanı sıra işçilerin sendikalaşma mücadelesi karşısında da toplu işten atmalara şahit olduğumuz son aylarda, ayrıca “gönüllü” çıkışa zorlanan işçiler de azımsanmayacak düzeyde. İşten atmaların en çok yaşandığı iş kollarının başında metal ve tekstil gelirken Antep ve Malatya’da işten atılan işçilerin sayısı on binlerle ifade ediliyor.
ANTEP’TE ON BİNLERLE İFADE EDİLİYOR
BİRTEK-SEN’in son 6 ayda yaptığı açıklamalara göre Antep’te tekstil (halı-iplik) iş kolunda 30 binin üzerinde işçi işten atıldı. Merinos, Gülsan, Kartal Tekstil gibi İstanbul Sanayi Odasının Türkiye’deki en büyük 500 şirket listesinde (İSO 500) yer alan firmalar toplu işten atmalar listesinde başı çekiyor.
Daha önce sendikalaşma mücadelesiyle gündeme gelen Urfa’daki Özak Tekstil’de işten atılan işçilerin sayısı 300’ü aştı. Urfa genelinde Karahan, Zümrüt gibi tekstil firmalarındaki işten atmalar da eklendiğinde sayı bini aşmış durumda.
Malatya’da da tablo farklı değil. 2 binden fazla işçinin işsiz kaldığı Malatya’da en büyük işten atmalar ise 1300 işçinin işsiz kaldığı Baykan Denim Tekstil’de yaşandı. Baykan Denim İSO 500’de önceki yıla göre 5 sıra yükselen ve büyüyen bir tekstil firması. Yıllık 225 milyon dolarlık ihracatı ile övünen firmanın işten atma gerekçesi ise küçülme.
2010 yılından bu yana devlet teşvikiyle “İstihdam yaratıyoruz” denilerek tekstil kentine dönüştürülen şehirlerden biri olan Batman’da, ayrıca Ağrı’da faaliyet gösteren ve sendikalaşma faaliyeti yürütülen Yeşim Tekstil’de işten atmaların sayısı yüzlerle ifade ediliyor.
TRAKYA’DA İŞTEN ATMALAR 10 BİNİ AŞTI
Özellikle tekstil, metal ve petrokimya iş kolunda işten atmaların sürdüğü Trakya’da da son 6 ay içinde işten atılan işçilerin sayısının 10 bini aştığı bölgedeki işçiler tarafından dile getiriliyor. Sonbahar başından beri 1200 B/S/H işçisi, 800 Arçelik işçisi, 600 sözleşmeli, 550 kadrolu olmak üzere 1150 işçi Polimer Kauçuk işçisi, 70 işçi Termo Teknik işçisi, 100 Promer Tekstil işçisi, 70 Bahariye Halı işçisi, 150 Universal Tekstil işçisi, 80 Taner Triko işçisi ve 70 Günteks işçisi işsiz kaldı.
DENİZLİ VE İZMİR’DE EN AZ 5 BİN İŞÇİ İŞTEN ATILDI
Denizli’de eylül 2022’den beri en az 4 bin işçi işten çıkarıldı. Başta mermer ve tekstil sektöründe yaşanan işten atmalar şu şekilde: Menderes Tekstil’den 700, Gama Tekstil’den 200, Doksan Dokuma’dan 150, Gökhan Tekstil’den 150, Hürsan’dan 200, Aslı Tekstil’den 50, Bozbaylar’dan 50 işçinin çıkışı verildi. Ayrıca DN Mermer’den 100, SİRMERSAN’dan 50, Bozbaylar’dan 50, Gama Traverten’den 50, Başaranlar’dan da 50 işçi işten atıldı.
Küçülme bahanesiyle işten atmaların kimi örnekleri de İzmir’de yaşandı. Kemalpaşa’da organize sanayi bölgesinde kurulu bulunan yaklaşık 1000 işçinin çalıştığı Ege Seramik fabrikasında 300’e yakın işçi küçülme bahanesiyle işten çıkarıldı. İzmir Çiğli, Bornova Pınarbaşı ve Gaziemir’deki 3 binin üzerinde işçinin çalıştığı CMS Jant ve Makine AŞ’de yine küçülme bahanesiyle ekim ayında 68 işçi işten atıldı. DYO Boya’da da küçülme bahanesiyle işçi atıldı. 18’i Çiğli, 8’i Gebze fabrikasından olmak üzere iki fabrikada toplamda 26 işçi işten atıldı.
KÜÇÜLME BAHANESİ ANKARA’DAKİ İŞÇİNİN KARŞISINA DA ÇIKTI
Ankara Sincan OSB’de faaliyet yürüten Bozankaya’da aralık sonuna doğru 50 işçi küçülme gerekçesiyle işten çıkarıldı. Son 6 ayda ise Erkunt Traktör’de 20, Mikropor’da 6 işçi sendikalaşma nedeniyle işten çıkarıldı. Aralık başında Kabel’de 100’den fazla işçi işten çıkarılırken, Arçelik’te de 300 civarı sözleşmelinin işine son verildi. Arçelik’te geçtiğimiz hafta 7 işçi de küçülme gerekçesiyle işten çıkarıldı. Tüm bunların yanında, Mitaş’tan 20, Akkurt Sanayi’deki Güleçler Çorap’tan 120, Samur Halı’dan da 85 işçi işten çıkarıldı. Bartın’da bulunan ve TEKSİF’in örgütlü olduğu Rimaks’ta da 147 işçi küçülme gerekçesiyle işten çıkarıldı.
İŞTEN ATMAYAN ‘GÖNÜLLÜ’ ÇIKIŞA ZORLUYOR
İşten çıkarmaların bir yöntemi de “gönüllü” çıkışların önünü açmak oldu. Eskişehir’de bulunan Arçelik’in yan sanayi fabrikalarında işçilere işten atmaların olacağı duyurusu yapıldıktan sonra, işçiler kıdem tazminatlarından olmamak için “gönüllü” denilen çıkışı kabul etmek zorunda kaldı. Bursa’da da temmuz ayında Oyak Renault’da 238 kişinin işten çıkarıldığı belirtildi. Konuya ilişkin açıklama yapan Türk Metal “Fabrika isteğe bağlı çıkışları açtı” dedi. BOSCH’ta da “gönüllü” çıkışlarla 100’e yakın işçi işten ayrıldı. İstanbul’da bulunan ve 5 bin işçinin çalıştığı Mercedes’te de işçilerin eylül ayında ek zam talebiyle yaptıkları yemekhane eyleminin ardından işten çıkışların önü açıldı. Böylelikle 180 işçi Mercedes’te kıdem tazminatlarını alarak işi bıraktı. 2022’nin ocak ayında 500 işçinin işine son verildiği İstanbul Tuzla’daki Oppo’da da son 6 ay içinde 300 işçiye gönüllü çıkış dayatıldı.
SENDİKALAŞAN İŞÇİLER KAPI ÖNÜNE KOYULDU
2022’nin son 6 ayında işçinin sendikalı olması da işten atılmasına neden oldu. Türk Hava Yollarında 5M isimli taşeron şirket bünyesinde çalışan işçiler Öz Taşıma-İş’e üye oldu. Yetki başvurusunda bulunulmasının ardından 10 işçi işten atıldı. İzmir Torbalı’da faaliyet gösteren Betonstar fabrikasında da Birleşik Metal-İş’e üye olan 21 işçi işten atıldı. Yine kasım ayında Zonguldak Çaycuma Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunan Nersoy Tekstil’de, Öz İplik-İş’e üye olan 25 işçi işten atıldı. İşten atılan kadın işçiler düşük ücret, ağır çalışma koşulları, baskı ve tacizlere karşı sendikalaştıklarını söylemişti. Ekim ayında Bursa’da Türk Metal’in çoğunluğu sağladığı Orakçı Makine’de 11 işçi işten atıldı. Yaklaşık 200 işçinin çalıştığı firmada yine işçilerin sendikalaşması işten atma bahanesi oldu. Aralık ayında Gebze Güzeller Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunan Çin menşeli telefon üreticisi Vivo V Tech’te Türk Metal’e üye olan 17 işçi işten atıldı. İstanbul’daki Ambarlı Limanında Marport firmasının taşeronu Karhan Gümrük’te çalışan 70 işçi sendikalaştıkları için işten atıldı. İzmir Philip Morris (Marlboro) fabrikasında faaliyet gösteren Euroserve’de DİSK/Gıda-İş’e üye olan 13 işçi işten çıkarıldı. Eskişehir’deki Yasin Çakır un fabrikasında, Gıda-İş üyesi 22 işçi sendikal faaliyet nedeniyle işten çıkarıldı. İstanbul Dudullu OSB’de Omega Motor’da Türk Metal’e üye olan 18 işçi işten çıkarıldı.
GEREKÇESİZ İŞTEN ATMALAR
2022 yılında işten atma gerekçesi sunmayan firmalar da oldu. Eylül ayında Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyet yürüten cam fabrikası YorGlass’ta 1 yılını doldurmayan 7 işçi gerekçe bildirilmeden işten atıldı. Federal Mogul Kuruçeşme ve Arslanbey fabrikalarında da 20 işçi tazminatsız işten atıldı. Yine atılan işçilere işten atılma gerekçesi sunulmadı.
İŞÇİLER AHLAK KURALLARINA AYKIRI DAVRANIŞLA DAMGALANARAK İŞTEN ATILDI
Patronlar İş Kanunu’nun 25. maddesini kullanarak da birçok işçiyi işten attı. İşçiyi; hırsızlık, ahlaksızlık, gasp, taciz gibi suçlarla damgalayan bu madde patrona haklı fesih hakkı tanıyor. Patronlar bu kodu kullanarak işten attıkları işçilerin tazminatlarını da ödemedi. Düzce’deki Mas-Daf’da Birleşik Metal-İş’e üye olan işçiler fabrikada çoğunluğu sağladı ancak patron işçilerin hakkını tanımayarak yetkiye itiraz etti. İşçiler bu süre içerisinde üretimi devam ettirirken, fabrikayı terk etmeme eylemine başladı. Ardından bu eyleme katılan 100 işçi ‘Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymadıkları’ gerekçesiyle tazminatsız işten çıkarıldı. İzmir’in Kemalpaşa ilçesinde bulunan Özsüt fabrikasında da Tekgıda-İş’e üye olan 16 işçi, aynı kodla, Kod 25 ile tazminatsız bir şekilde işten atıldı.
2 KİŞİDEN 1’İ İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALAMADI
CHP Adana Milletvekili Burhanettin Bulut dün yaptığı açıklamada, 2022 yılında en az 1 milyon 709 bin kişinin işini kaybettiğini söyledi. İşsiz kalanların sayısının 2021 yılına göre 169 bin kişi arttığını kaydeden Bulut, 2022 yılında iki kişiden birinin işsizlik maaşından yararlanamadığını ifade etti.
TEKSTİL İŞ KOLUNDAKİ SENDİKALAR NE DİYOR?
İşten atmaların en yoğun olduğu tekstil sektörüne ilişkin makro göstergeler ivme kaybına işaret etse de Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, tekstil ve ham maddeleri sektörü, 2022 yılında 10 milyar 359 milyon dolarlık ihracatla tüm zamanların en yüksek yıllık ihracatına imza attı. Tekstildeki daralma bahane edilerek on binlerce işçi son aylarda kapıya konulurken iş kolunda faaliyet gösteren sendikalardan Hak-İş’e bağlı Öz İplik-İş, Türk-İş’e bağlı TEKSİF ve DERİTEKS, bağımsız BİRTEK SEN’in görüşlerini aldık. DİSK/Tekstil ise görüş vermek istemedi.
ÖZ İPLİK-İŞ: KONFEDERASYONLAR TEPKİ VERMELİ
Öz İplik-İş Sendikası Genel Başkanı Rafi Ay: Son üç ayda özellikle konfeksiyon alanında en az 30 bin işçi işten çıkarıldı. Gerçekten sektörde bir daralma var. İşverenler önce bize ücretsiz izin talebiyle geldi, biz bunu kesinlikle kabul etmedik. EYT söylentisi de süreci hızlandırdı. Önümüz flu. Kapatan firmalar da var. Bir an önce işten çıkarma yasağı gelmeli. Firmalar zordaysa işçilerin zor duruma gelmemesi için kısa çalışma ödenekleri devreye koyulmalı. Biz konfederasyona iletiyoruz bu durumu. Sadece tekstil sektörü değil bütün sektörlerde işten atmalar var. Bu tepki konfederasyonlar bazında gündeme gelmeli.
TEKSİF: ŞU AN SÜRECİ TAKİP EDİYORUZ
TEKSİF Genel Teşkilatlandırma ve Eğitim Sekreteri Ersin Çelik: Bizim olduğumuz yerlerde şu ana kadar toplu çıkarmalar olmadı. Küçük çaplı olan birkaç yerde arkadaşlarımız anlaşarak bütün haklarını aldı. Bizim amacımız öncelikle zorda olan işveren olsun, işçi olsun bu zorluğu atlatabilecek çalışmalar ama henüz net olarak da belirlemedik bu çalışmaları. Şu an süreci takip ediyoruz. Ama örgütlü olduğumuz yerler olmasa bile sendikasız yerlerde çıkışlar duyuyoruz.
DERİTEKS: AYNI İŞ DAHA AZ İŞÇİYLE YAPILIYOR
DERİTEKS Genel Başkanı Makum Alagöz: Ülkemizde en çok istihdamın ve en düşük ücretlerin olduğu tekstil iş kolunda ana tedarikçiler dışında kalan küçük fason firmalar ekonomik gelişmelerden daha fazla etkileniyor. Belirlenen yeni asgari ücret sonrası birçok işyerinde aralık ayında yoğunlaşan işten çıkarmalar oldu. Yeni asgari ücret sonrası birçok firma maliyetleri işçiden kısma yoluna gitti. Aynı işi daha az işçi ile yapmaya yönelik bir eğilim gözlemliyoruz. Bu hem emek üzerindeki iş yükünün artırılması hem de üretim baskısının artırılması demek. Bu ne yazık ki işyerinde iş kazası riskini de artırıyor. Sektörde başlayan işten çıkarmalar diğer çalışanların da bir talepte bulunmasını engelliyor. Bütün bunların üstesinden gelebilmek için işçilerin sendikalaşmaları önemli bir yerde duruyor.
"İŞTEN ATMALAR PATRON FIRSATÇILIĞI"
BİRTEK-SEN Genel Başkanı Mehmet Türkmen: Kriz ve daralmaya rağmen tekstil sektöründe 2022’nin son aylarında ihracatta büyüme yaşandı. Patronlar her durumu fırsata çevirebiliyor. Asgari ücret zammı ve ek zammın tartışıldığı bir süreçte bu işçi kıyımını ücretleri düşük tutmak ve zam talebini bastırmak için de kullanıyorlar. Öte yandan on binlerce işçinin kıdem tazminatı eksik ödenirken, ihbar tazminatları ise ödenmedi. Bu koşullarda işçiler uzun süre beş parasız kalmayı da göze alamıyor. Toplu işten atmaların olduğu fabrikalarda şimdi yeniden işçi alımı yapılıyor.
Bizim imkanlarımız çok sınırlı olmasına rağmen işten atmalara karşı mücadele ediyoruz. Basın açıklamaları, toplantılar, bildiri dağıtımlarının yanı sıra işten atmaların yasaklanması, kıdem tazminatlarının gasbedilmesinin önüne geçilmesi için yasal düzenleme yapılması talebiyle bir kampanya başlattık. Ayrıca işten atılan işçilerin İşsizlik Fonundan yararlanma şartlarının işçi lehine kolaylaştırılmasını ve patronlar tarafından kullanılmamasını talep ettik. Çünkü işçilerin dava açmasını engellemek için çoğunlukla işçilere istifa belgeleri imzalatıyorlar.
Bazı iş yerlerinde maalesef bazı sendikaların patronlarla iş birliği yaptığına şahit oluyoruz. Örneğin, Urfa’daki Öz İplik-İş’in örgütlü olduğu Özak Tekstil’de iki ay içinde yüzlerce işçi işten atıldı ve tazminatlarının yüzde 40-50’si gibi bir miktarı verildi. Sendikanın temsilcileri patronla birlikte işçileri alıp ara bulucuya götürerek bu dayatmayı kabul ettirdi. Malatya’daki Baykan Denim’de uzun süredir TEKSİF ve Öz İplik-İş yetki için mahkemelik. TEKSİF yetkilisinin işten atmalara ilişkin işçilere verdiği cevap ‘Biz şimdi henüz orada örgütlü değiliz’ şeklinde. İşçi kıyımı ve hak gasplarının bir nedeni de iş kolunda örgütlü olan, yetkili olan bu sendikaların bürokratik, sarı anlayışları. Bu anlayışın değişmesi ve buna karşı işçilerin yönettiği, işçilerin karar aldığı bir sendikal birliğe ihtiyaç var.