Savaşın kârı silah ve enerji tekellerine

Yücel ÖZDEMİR
Köln

Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’ya saldırmasıyla başlayan savaş birinci yılını doldurmak üzere. Bu bir yıl içinde kesin sayısı bilinmemekle birlikte binlerce Ukraynalı hayatını kaybederken, milyonlarcası ülkesini terk etmek zorunda kaldı. Kentler, kasabalar, köyler yerle bir edildi, katliamlar yapıldı.

Savaş nedeniyle ABD’nin başını çektiği Batılı emperyalist ülkelerin Rusya’ya yönelik hayata geçirdiği ilk yaptırımların başında petrol ve doğal gaz ithalatının durdurulması geldi. Başta Almanya olmak üzere birçok Avrupa ülkesi aşamalı olarak Rusya’dan doğal gaz ve petrol alımını azalttı. Gelinen aşamada Rusya’dan, özellikle Avrupa ülkelerine doğal gaz ve petrol akışı nerdeyse durma aşamasına gelmiş bulunuyor.

Bu tablo doğal olarak en fazla Batılı özel enerji tekellerinin işine yaradı. Bu nedenle Batılı petrol tekelleri arka arkaya “rekor kârlar” açıklamaya başladılar.

EXXON MOBIL VE SHELL’DEN REKOR KÂR AÇIKLAMALARI

Dünyanın ikinci büyük petrol tekeli olan ABD’li ExxonMobil, 2022’de rekor kâr yaptığını dünyaya duyuruldu. Açıklamaya göre şirket 2021’e göre kârını yüzde 157 artırarak, 59 milyar dolar net kâr elde etti. Bu tekelin saatte ortalama 6,7 milyon dolar kâr yaptığı anlamına geliyor. Exxon Mobil en son 2008 yılında, 45 milyar dolar ile rekor kâr açıklamıştı.

ABD’li diğer petrol tekeli Chevron da bu yılın nisan-haziran ayları arasında 11,4 milyar dolar net kâr ilan etti. Bir yıl önce aynı dönemde elde edilen kâr 3 milyar dolardı. Böylece her iki ABD’li tekelin 2022’deki net kârının 200 milyar doları geçeceği tahmin ediliyor.

İngiltere merkezli Shell tekeli de aynı şekilde 2022’de rekor kâr yaptığını duyurdu. Tekel tarafından yapılan açıklamada 2022’de net kârın 39,87 milyar dolar olduğu duyuruldu. Böylece 2021’e göre karını ikiye katlayan Shell, savaştan en fazla yararlanan enerji tekellerinden biri oldu.

TOTAL, BP, REPSOL…

Diğer enerji tekelleri henüz yıllık kârlarını açıklamasalar da benzer bir tablo onlar için de söz konusu. Çünkü bu geçen yılın ilk yarısına dair açıklanan veriler bunun habercisi. Fransız Total geçen yılın ikinci çeyreğinde net 5,7 milyar dolar kâr yaptığını açıklamıştı. Bu miktar 2021’de 2,2 milyar dolardı. Tekelin yıl içinde yaptığı toplam kârın 20 milyar doların üzerinde olacağı söylenebilir. Dolayısıyla yüzde 122’lik bir artış anlamına geliyor.

İngiliz BP ise 2022’nin ikinci çeyreğinde 9,3 milyar dolar kâr açıklamıştı. Bu miktar 2021’in ikinci çeyreğinde ise 3,1 milyar dolardı. Dolayısıyla kârını üçe katladı.

İspanyol Rapsol tekeli ise geçen yılın ilk yarısında kârını ikiye katlayarak, 2,5 milyar dolara, Avusturya tekeli OMV de 2,9 milyar dolara (2021’de 1,6) çıkardıklarını duyurmuştu.

KÂRLAR NASIL KATLANIYOR?

Bunun nedenlerinin başında elbette, Rusya’dan petrol ve doğal gaz alınımının durdurulmasının daha fazla satış yapmalarını sağlaması geliyor. Özellikle Almanya, savaştan sonra Batılı petrol tekellerinin en önemli yeni müşterilerinden birisi haline geldi. Almanya, savaştan önce ihtiyaç duyduğu doğal gaz ve petrolün büyük bir bölümünü Rusya’dan alıyordu.

Bunun yanı sıra arz talep dengesini ileri süren tekeller, kısa sürede daha önce ucuza aldıkları petrolü birkaç katı fiyatla piyasaya sürdüler. Halkın pahalıya aldığı benzin, dizel tekellerin cebine kâr olarak döndü. Almanya ve Fransa gibi ülkelerde halka yardım adı altında devlet tarafından verilen yakıt desteği de dolaylı olarak tekellerin kasasına aktı.

Petrol tekellerinin bu haksız rekor kârlarından rahatsız farklı kesimler, “aşırı kâr vergisi” konulmasını talep ettiler. Bazı istisnalar dışında bu konuda somut adım atan ülke ise yok.

En çok kâr yapan ABD’li tekellere karşı içeride artan baskıyı yatıştırmaya çalışan Başkan Joe Biden, en son petrol tekellerini ülkede yatırım yapmaya çağırmakla yetindi.

Ciddi bir toplumsal hareket ortaya çıkmadığı takdirde Batılı ülkelerin hükümetlerin enerji tekellerinin rekor kârlarına dokunmaya niyeti olmadığı görülüyor.

SİLAH TEKELLERİNİN İŞTAHI DA KABARDI

Benzer bir tablo silah tekelleri için de geçerli. Birçok silah tekeli henüz 2022’ye dair verileri açıklamazken, Alman silah tekeli Rheinmetall ise geçtiğimiz yıl rekor düzeyde kâr yaptığını duyurdu. Yönetim Kurulu Başkanı Armin Papperger yaptığı açıklamada 2022’de 30 milyar avro kâr yaptıklarını, bu yıl de hedeflerinin 40 milyar kâr olduğunu söyledi. Ukrayna savaşı ve Almanya’nın askeri harcamalarını artırma kararı bu kârın nedenlerinin başında geliyor.

Hükümetin en son Ukrayna’ya Leopard 2 tanklarını göndermeye karar vermesi de Rheinmetall’in iştahını kabartıyor. Zira Rheinmetall, Krauss-Maffei Wegmann (KMW) tarafından üretilen Leopard 2’leri için atılan top mermilerini üretiyor. Almanya, Brezilya, Yunanistan, İngiltere, Singapur, Macaristan ve ABD’de yaklaşık 4 bin çalışanı bulunan, Ukrayna için başka savaş teknolojileri de üreten şirket, Leopard 2 için Rheinmetall tarafından üretilen 120 mm toplar “ne kadar çok atılırsa o kadar çok kazanmanın” hesabını yapıyor.

Dünya genelinde de Ukrayna savaşından önce artan silah satışı 2021’de yaklaşık 600 milyar dolara ulaşmıştı. Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsü SIPRI’ye göre silah satışları, 2015-2021 yılları arasında yüzde 19 arttı.

Silah satışında da ABD’li tekeller başı çekiyor. En büyük 100 silah üreticisinden 40’ı ABD merkezli olup, küresel silah satışlarının yüzde 51’ini gerçekleştiriyor. 2021’de toplamda 299 milyar avroluk satış yaptılar. ABD’nin en büyük ve en fazla kazanan silah tekelleri Lockheed Martin, Raytheon Technologies, Boeing, Northrop Grumman ve General Dynamics.

Avrupa’daki silah tekelleri de bu süreçte ortalamanın üzerinde bir oranda büyüdü. İlk 100’de yer alan 27 Avrupalı şirket 123 milyar dolarlık silah satışı gerçekleştirerek ilk 100’ün toplamında yüzde 20,8’lik bir paya sahip oldu.

Sıralamada Almanya’dan dört şirket var: Rheinmetall, Thyssen-Krupp, Hensoldt, Diehl. Ancak Alman silah üreticilerinden bazıları Trans-Avrupalı gruplara dahil olduğu için gerçekte Alman silah satışları daha büyük: Örneğin 15. sırada yer alan Airbus’un ortakları Almanya, Fransa ve İspanya. Güdümlü silahlar ve füzeler grubu MBDA’nin ortakları ise Airbus, BAE System (İngiltere), Leonardo (İtalya). Krauss-Maffei-Wegmann (KMW) ile Fransız tank üreticisi Nexter’in ortak girişimi olan Avrupa’nın en büyük tank grubu KNDS, 100 milyar avroluk bir anlaşmayla yeni nesil tank üretecek. Airbus Industrie ise Fransız uçak şirketi Dassault ile birlikte geleceğin hava kuvvetlerinin “kertenkelesi” olarak öngörülen Future Combat Air System’in (FCAS) ana üreticisi.

Fatura halka, kâr şirketlere: Shell, tarihinin en yüksek kârını açıkladı