Deprem sonrası psikolojik destekte herkesin yapabileceği birkaç öneri 

Osman KAHVECİ 

İleri Nörolojik Bilimler Lisansüstü Programı 

Çapa Tıp Fakültesi 

Zor ve yıpratıcı günlerden geçiyoruz. İçinde bulunduğumuz derin telaş ortamında nelere maruz kaldığımızı idrak

edebilmek, ruh halimizde ve bedenimizde kendini gösteren çeşitli belirtileri tanıyabilmek çok da kolay olamayabiliyor. Bu süreci atlatma konusunda hem bize hem de sevdiklerimize yardımcı olabilecek birkaç psikolojik bilgi ve tavsiyeyi paylaşmanın önemli olduğu kanaatindeyiz.  

Dünyada savaşlar, kazalar, yangınlar gibi doğal afetler, gerekli önemler alınmadığı müddetçe bireyde ve toplumda acı veren olaylar olarak etki bırakmaya devam etmektedir. İnsanlar evlerini, ailelerini, sevdiklerini kaybetmekte, kişilerden ve yaşamlarından ayrı düşmektedir. Genel olarak toplum bu tür olaylardan etkilenirken her bireyin etkilenme biçimi farklılık gösterebilmektedir. Afet sonrasında olaya anlam verememe, şaşkınlık halinin normalden sapması ve güvensizlik hali en sık yaşanan belirtiler arasında ilk basamaklarda sayılabilir. Travma sonrası verilen tepkiler aslında normal olmayan durumlara karşı verilen normal tepkiler olarak tanımlanıp, psikolojik ve fizyolojik belirtilerin “sağlıklı tepkiler” olduğunu söyleyebiliriz. Ancak aşırı korku ve kaygı durumlarının kişiden kişiye değişebileceğini göz ardı etmemeliyiz. Bu tepkilerin doğası; kişinin yaşı, fiziksek sağlığı, önceden geçirdiği travmalar, hâlihazırda devam eden ruhsal bozukluklar ve ötekinden aldığı destek bağlamında farklılaşmaya oldukça açıktır. Bazı bireylerde afet sonrası fazladan yardıma ihtiyaç duyulması bu ve benzeri faktörlerle ilişkilendirilebilir. 

“PİY” NEDİR, NASIL UYGULANIR? 

Psikolojik ilk yardım (PİY), acı halinde bulunan veya desteğe, yardıma ihtiyaç duyan bireye sunulan insani ve kişinin o anda şartlarını destekleyici müdahaledir. Sphere’nin sınıflandırmasına göre ise “Kişileri zorlamayan pratik bakım ve destek sağlamak, ihtiyaç ve kaygılarını belirlemek, temel ihtiyaçlarını karşılamalarında yardımcı olmak, rahatlayıp sakinleşmeleri sağlamak, gelecekteki olası zararlardan korumak.” Çünkü PİY, uzun dönemli iyileşmede en yararlı faktörleri içermektedir ve en önemlisi kişileri konuşmaya zorlamadan sadece dinleyebilmektir. PİY sadece profesyonellerin yapabileceği bir şey olmadığından ve detaylı analiz içermediğinden afet sonrasında tüm halka bu konuda sorumluluk bilinci aşılanması elzemdir. PİY yakın zamanda (bu zaman farklı durumlarda farklı şekilde akut olarak tanımlanır, örneğin trafik kazası için ilk birkaç saatken deprem gibi afetlerde aylara uzayabilir) ciddi bir durumla yüzleşmiş, kaba tabirle çocuk ve yetişkinlere uygulanabilir. Ancak elbette kriz anında bulunmuş her birey bu yardıma ihtiyaç duymayabilir. Bu durumda yardım istemeyenler zorlanmamalı, fakat istediklerinde ulaşabilecekleri pozisyonda olduğunuzdan da haberdar olmalıdırlar. Bunun tersine, PİY’in tek başına yeterli gelmediği ve kişinin ileri düzeyde desteğe ihtiyaç duyduğu koşullar asla akıldan çıkarılmamalı ve gerekli kişilerle iletişim sağlanıp kişi en uygun kaynağa yönlendirilmelidir. İleri düzey destek şartlarını; acil medikal bakıma ihtiyaç, kendine ve/veya çocuklarına bakamayacak düzeyde üzgün olma hali, kendine ve/veya başkalarına zarar verme potansiyeli olarak sıralayabiliriz. 

İZLE-DİNLE-BAĞ KUR! 

Afet bölgeleri gibi travmatik olayın sürekli içinde bulunulduğu anlarda PİY uygulanabilmesi için afetzede, görece güvenli bir alana alınmalı, en azından görebileceği alan enkazlardan uzak tutulmalı varsa boşluğa doğru yöneltilmelidir. Özetle PİY için yapmamız gerekenleri dürüst ve güvenilir olmak, insanları o an yardım istemeseler dahi ileride istediklerinde yardıma ulaşabilecekleri konusunda bilgilendirmek, mahremiyete saygı göstermek, kişinin kültürüne, yaşına ve cinsiyetine uygun davranmak olarak sıralayabiliriz. Yapmamamız gerekenler ise yerine getiremeyeceğimiz sözler vermek, yanlış bilgiler aktarmak, kişileri yardım almaya zorlamak, ısrarcı olmak, kişinin anlattıklarını başkalarıyla paylaşmak, eylemleri ve duyguları yönünden kişileri yargılamak, önyargılı ve anlayışsız olmak biçiminde açıklayabiliriz. Temel ilkeler içinse “İzle-Dinle-Bağ Kur” üçlüsü açıklayıcı olabilir. İzle: Güvenliği kontrol edin. Acil temel ihtiyaçları kontrol edin. Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin ve yönlendirin. Dinle: Desteğe ihtiyacı olabilecek insanlara yaklaşın. İnsanların ihtiyaç ve kaygılarını sorun. İnsanları dinleyin ve sakinleşmelerine yardımcı olun. Bağ kur için ise insanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardım edin. Problemleriyle baş etmelerine yardım edin. Bilgi verin. İnsanların sevdikleriyle bağlantı kurmasına ve sosyal destek sağlanmasına yardım edin. Umudu ve dayanışmayı büyütün.