8 Soruda, 2023 seçimlerine dair merak edilenler
Cumhurbaşkanı ve 28. dönem milletvekillerinin seçileceği 2023 seçimlerine dair merak edilen sorular ve yanıtları...
Fotoğraf: DHA
Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerin 14 Mayıs'ta yapılmasına dair cumhurbaşkanı kararı ile Yüksek Seçim Kurulu (YSK) kararları Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında yayımlandı.
Bu kararın ardından, seçim sürecinin nasıl işleyeceği, seçim yasasındaki değişikliklerin uygulanıp uygulanmayacağı gibi konular tartışılmaya başlandı.
Erdoğan’ın tartışmalı adaylığı, baraj hesapları ve milletvekili dağılımları…
Cumhurbaşkanı ve 28. dönem milletvekillerinin seçileceği 2023 seçimlerine dair merak edilenleri derledik.
1- Seçimin yenilenmesi kararı nasıl alınıyor?
Anayasa'nın 116. maddesine göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebiliyor. Cumhurbaşkanı da seçimlerin yenilenmesi kararı alma yetkisine sahip. Ancak 2 durum arasında bazı farklar var.
Meclis’in seçimlerin yenilenmesi kararı alması için beşte üç çoğunluğa yani 360 milletvekilinin oyuna ihtiyaç var. AKP, MHP ve BBP'den oluşan Cumhur İttifakı vekillerinin toplam sayısı 335, seçim kararı için 24 vekilin daha oyuna ihtiyaç var. Altılı masayı oluşturan Millet İttifakı ise 10. toplantıları sonrasında yazılı bir açıklama yapmış ve 6 Nisan sonrasına sarkacak bir erken seçimi desteklemeyeceklerini vurgulamıştı. Açıklamada "Geçen sene bir siyasi mühendislik çabası olarak devreye sokulan seçim sistemi ile yapılacak hiçbir erken seçime destek vermeyeceğiz. 2018 seçimlerinde geçerli olan sistemle gerçekleşecek -yani 6 Nisan’dan önce yapılacak- bir erken seçime ise destek vermeye hazırız" ifadeleri yer almıştı.
Meclis’in seçimlerin yenilenmesi kararı alması mümkün olmadığı için Erdoğan, seçimlerin yenilenmesi için karar aldı ve bu karar Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
2- Erdoğanın adaylığı Anayasa'ya uygun mu?
Herkesin bildiği üzere, Erdoğan 3. kez aday olmakta ısrarcı. Ancak Anayasa'nın 101. maddesi cumhurbaşkanının görev süresinin 5 yıl olduğunu ve bir kimsenin en fazla 2 defa Cumhurbaşkanı seçilebileceğini söylüyor. Söz konusu maddede, "Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir" deniliyor. Yeni Seçim Kanunu'nun 3. maddesi de "Bir kimse en fazla 2 defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Ancak Cumhurbaşkanı'nın 2. döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilir" diyor.
İktidar temsilcileri ise 2017’de hükümet sistemi değiştiği için Erdoğan'ın ilk defa 2014’te değil, 2018’de seçildiğini, dolayısıyla 2023 seçimlerindeki adaylığının da üçüncü değil ikinci adaylığı olduğunu iddia ediyor.
Mevcut durumda, seçimlerin yenilenmesi kararını Meclis değil de Erdoğan aldığı için, muhalefet partileri Erdoğan'ın adaylığının Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Yüksek Seçim Kurulu'na gidebilir. Erdoğan’ın adaylığına itiraz için iç hukuktaki tek merci olan YSK kararına karşı ise gidilebilecek bir İç ya da dış merci yok.
3- Seçim süreci nasıl işleyecek?
YSK, Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Seçimi için takvimi belirleyip seçimin başlangıç tarihini duyuracak. YSK, iki seçim için tek takvim hazırlayacak. Seçimin iş ve işlemlerini yürütecek YSK'de seçimle ilgili tüm süreçler bu takvime göre işleyecek.
4- 14 Mayıs’taki seçim hangi yasaya göre yapılacak?
Seçim Kanunu’ndaki değişiklik geçen yıl 6 Nisan’da yasalaştı. Değişikliğin geçerli olması için, yasalaştıktan sonra en az 1 yıl geçmesi gerekiyor. Ancak, seçimin ne zaman başladığı konusunda bir tartışma var. 5819 Sayılı Seçim Kanunu’nun 6. Maddesi, seçim sürecinin sandık gününden 60 gün önce başladığını işaret ediyor.
14 Mayıs’ta yapılacak seçimin 60 gün öncesi, 6 Nisan’dan önceye, yani 14 Mart’a denk geliyor. Hukukçular bu durumda yeni seçim kanununun 14 Mayıs’ta yapılacak seçimlerde geçerli olamayacağını belirtiyor.
Ancak iktidar temsilcileri, seçimin başlangıcının sandıkların kurulduğu gün, yani 14 Mayıs olduğunu, bu nedenle de yeni seçim yasasının uygulanabilecğini iddia ediyorlar.
5- Seçime giren siyasi partilerin baraj hesaplaması nasıl yapılacak?
Siyasi partilerin milletvekili çıkarabilmesi için ya tek başına ülke seçim barajını geçmesi ya da bir ittifak içerisinde yer alması ve bu ittifakın toplam oyunun geçerli oylara göre belirlenmiş ülke barajını geçmesi gerekecek.
Seçim yasasında değişiklik yapan 7393 sayılı Kanunun 2. maddesine göre, ittifakta yer alan partilerin ayrı ayrı yüzde 7'yi geçmesi gerekmiyor. İttifakın aldığı oy toplamı genel baraj olan yüzde 7'yi geçtiğinde ittifak içindeki tüm partiler barajı geçmiş sayılacak.
6- Milletvekili dağılımı nasıl yapılacak?
2018 Genel Seçimleri öncesi çıkarılan yasa ile partiler arasındaki ittifak mümkün kılınmıştı. Bu düzenleme ile seçim çevrelerinde alınan toplam oy, öncelikle ittifak partilerine dağıtılmış, ikinci aşamada ise ittifak partileri, ittifakın aldığı toplam oy üzerinden d’Hondt sistemine göre milletvekillerini paylaşmıştı. Ancak geçtiğimiz sene Cumhur İttifakı’nın teklifiyle yasalaşan yeni seçim kanununda bu konuda bir değişiklik yapıldı.
Artık ittifakı oluşturan partilerin çıkaracağı milletvekili sayısı, bir önceki şeçimde olduğu gibi önce ittifakın, sonrasında partilerin aldığı oya göre dağıtılmayacak.
Milletvekilleri; her partinin seçim bölgesinde kendi elde ettiği oy sayısı esas alınarak, d’Hondt uygulamasıyla belirlenecek.
7- d’Hondt sistemi nedir?
Türkiye’de 1965 Millet Meclisi genel seçimi ile 1966 Millet Meclisi ara seçimi dışında 1961’den bu yana bütün milletvekili genel ve ara seçimlerinde d'Hondt sistemi uygulandı. d'Hondt sistemine göre, bir seçim çevresinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e ve daha fazlasına aritmetik şekilde bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. Elde edilen paylar, parti farkı gözetmeksizin, büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.
Örnek bir hesaplamaya göre, 7 milletvekili çıkaracak bir seçim bölgesinde A partisi 60 bin, B partisi 25 bin, C partisi 14 bin, D partisi ise 10 bin oy almış olsun. Her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir.
A partisine birinci olduğu için bir milletvekili verilir. A partisinin oyu ikiye bölünür (60000/2=30000). A partisinin oyu hâlâ en çok olduğu için A partisinin oyu bu sefer üçe bölünür. (60000/3=20000)
Bu işlemden sonra en çok oy B partisinde olduğu için B’ye bir milletvekili verilir ve oyu ikiye bölünür. (25000/2=12500) Kalan sayılar arasında en büyük A olduğu için bir milletvekili daha verilir ve A’nın oyu bu defa dörde bölünür. (60000/4=15000)
Ortaya çıkan sayılar arasında en büyük oy yine A’nın olduğundan yine bir milletvekili verilir ve bu kez de oyları beşe bölünür (60000/5=12000). Bu işlemden sonra en büyük oy C’ye aittir ve C’nin hanesine bir milletvekili eklenir; C’nin oyları ikiye bölünür (14000/2=7000). Bu yedinci ve son işlem sonucunda en büyük sayı B’ye ait olduğu için son milletvekilliğini B partisi alır.
Sonuç olarak, bu bölgeden A partisi dört, B partisi iki, C Partisi de bir milletvekili çıkarırken D partisi hiç milletvekili çıkaramaz.
İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim çevrelerinde milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim çevresinde almış olduğu oy oranına göre, yukarıdaki şekilde dağıtılarak hesaplanacak.
8- İlk turda Cumhurbaşkanı seçilemezse ne olacak?
14 Mayıs’ta yapılacak ilk turda Cumhurbaşkanlığı için çoğunluk sağlanamazsa, yani hiçbir aday oyların yüzde 50'sinden 1 fazlasını alamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü seçmenler bir kez daha sandık başına gidecek. 28 Mayıs’ta yapılacak ikinci tur seçime, ilk oylamada en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilecek.
