İrlanda halkı bir kez daha pazarlıkların arasında

Arif BEKTAŞ
Londra

Bir yıldan uzun süre hükümetsiz kalan Kuzey İrlanda, Londra’daki Westminster Parlamentosu’nun uzaktan yönettiği bir ülke haline geldi. Bunun sebebi, 5 Mayıs 2022 tarihinde yapılan seçimlerde ilk kez ulusalcıların (Sinn Fein) en fazla sandalyeyi elde etmesinin ardından sağcı ve İngiltere yanlısı DUP’nin hükümet kurmayı engellemesi.

DUP NEDEN ENGEL OLUYOR?

Demokratik Birlik Partisi (DUP), Avrupa Birliği’nden ayrılma (Brexit) yanlısı bir kampanya yürütmüş olmasına karşın, Avrupa Birliği ile Birleşik Krallık arasında imzalanan Brexit anlaşmasını hiç onaylamadı, bazı şartlar öne sürdü. Bu şartların başında, İrlanda adasının güneyindeki İrlanda Cumhuriyeti ile sınır kontrolünü hayata geçirmek istemesi geliyor.

Ünlü “Kutsal Cuma Anlaşması”na göre Kuzey İrlanda’da her zaman koalisyon iktidarı olmak zorunda. “Güç Paylaşımı” olarak da bilinen anlaşma gereği, sağcı ve İngiliz işgalini savunan birlikçilerle ulusalcılar arasında hükümet paylaşılacaktı. Birinci partinin yerel parlamentonun başbakanı, ikinci partinin ise başbakan yardımcısı görevine gelmesi gerekiyor.

Kutsal Cuma Anlaşması'nın hayata geçirildiği 10 Nisan 1998 tarihinden bu yana birinci parti olan DUP, ilk kez ikinci parti durumuna düştü ve anlaşmanın “Güç Paylaşımı”na uymadı. Anlaşmaya göre böyle bir hakkı da var. DUP, başbakan yardımcısı, diğer adıyla birinci bakan yardımcısı tayin etmediği için hükümet kurulamıyor. Buna gerekçe olarak, Brexit anlaşmasındaki sınır kontrol yöntemlerine olan itirazını gösteriyor.

KUZEY İRLANDA, AB İLE BİRLEŞİK KRALLIK ARASINA SIKIŞTI

İrlanda halkı, yaklaşık bir asır önce İngiliz işgaliyle ikiye bölünmüş olmasına rağmen, ilişkilerini diri tutmayı başardı. Ticaretten kültüre, politikadan üretime kadar halk diyaloğunu hiç kaybetmedi. Bu yüzden Brexit anlaşmasında sınır iki İrlanda arasında değil, aslında Britanya ile İrlanda adası arasındaki İrlanda Denizi’nde çizildi. Yani, Birleşik Krallık’ın 4 ülkesinden biri olmasına rağmen neredeyse “özel bir muamele” gören Kuzey İrlanda, AB içinde kalmış gibi oldu.

DUP, bu duruma itiraz ederek seçim öncesi “Güç Paylaşımı” iktidarından çekilmişti. O zamandan bu yana hükümet kurulamıyor.

RİSHİ SUNAK DEVREYE GİRDİ

Bu tartışmaların ardından Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak ile AB Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen arasında yapılan görüşmede bir anlaşma sağlandığı açıklandı.

Buna göre, daha önce Boris Johnson tarafından yapılan anlaşma devre dışı kalmış oldu. Yeni anlaşmayla, Britanya adası ile Kuzey İrlanda arasındaki ticari ilişkiler ağırlıklı olarak Brexit önceki haline getirilirken, bu yüzden kurulamayan Kuzey İrlanda Bölgesel hükümetinin kurulması da hedefleniyor.

Son genel seçimde birinci parti olan Sinn Fein, yapılan anlaşmadan memnun olduklarını açıklarken birlikçi DUP tereddütle yaklaştı.

Kutsal Cuma Anlaşması’na göre en çok milletvekili çıkaran iki partinin hükümeti kurması gerekiyor. İkinci büyük parti olan DUP, geçtiğimiz yıl yapılan seçimlerden sonra koalisyon hükümetinde yer almamış ve yaklaşık 9 aydır hükümet kurulamamıştı.

Bütün çabaların ve AB ile Birleşik Krallık arasındaki yeniden görüşme trafiğinin sebebi Kuzey İrlanda hükümetini kurmak olduğu bilinmesine rağmen, Sunak bu konuda yorum yapmadı.

DUP ile Birleşik Krallık arasında da yeniden görüşmeler olacak.

DUP hükümette yer almayı kabul ederse Sinn Fein, Birinci Bakanlık görevini yapacak. Bu da ilk kez bir ulusalcı ve Birleşik İrlanda’yı savunan bir partinin Kuzey İrlanda’da iktidar olması anlamına geliyor.

NE OLMUŞTU?

5 Mayıs 2022’de yapılan genel seçimlerde Sinn Fein 27 ve DUP ise 25 milletvekili çıkarmıştı.

DUP hükümet kurmaya yanaşmayınca, Kutsal Cuma Anlaşması'na göre 6 ay beklendi. 6 ay sonunda hükümet hâlâ kurulmadığı için Westminster Parlamentosu’nda özel bir yasa çıkarılarak, Kuzey İrlanda hükümetinin kurulabilmesi için süre uzatıldı.

Buna rağmen hükümet kurulamadı ve mayısta tekrar seçime gidilmesi söz konusu olacak.

Sinn Fein lideri Michelle O’Neill, İrlanda halkının geleceğiyle oynamanın hiç kimsenin hakkı olmadığını belirterek bir an önce birinci bakan olma yetkisini alması için DUP’nin birinci bakan yardımcısını belirlemesini istedi.