Afet antropolojisi bakış açısıyla 6 Şubat depremleri

Şebnem Zeynep TAŞTAN

Berkay GÖK

Hacettepe Üniversitesi

6 Şubat depremlerinin üzerinden 4 ayı aşkın bir süre geçmişken felaketin sonuçlarının toplumsal yanlarını ele almak, antropoloji bakış açısıyla neleri konuşabileceğimizi görmek için Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Ekibi olarak bir etkinlik düzenledik ve size gözlemlerimizi aktarmak istiyoruz. Katılımın büyük çoğunluğunun Antropoloji Bölümü öğrencilerinden oluştuğu  etkinlik, uzun sürse de katılımcıların son oturuma kadar etkinliği terk etmeden dikkatle takip ettiği verimli geçen bir etkinlikti. Etkinliğimiz Hacettepe Üniversitesi Öğretim Görevlisi Ali Metin Büyükkarakaya’nın “Afet Antropolojisine Giriş’’ bölümü ile başladı. Bu bölümde afet antropolojisiyle depremzedelerin ‘’şok’’ durumunun atlatılmasına yönelik çalışmalar yürütülebileceği ve ilerleme kaydedilebileceği, bunun yanı sıra Anadolu’daki kültürel çeşitlilik göz önüne alındığında çeşitli kimlik çalışmaları yapılabileceği üzerinde duruldu.

Etkinliğin ikinci kısmındaysa sıra arkadaşımız olan Nebahat Durmuş, lisans tezi çalışması kapsamında topladığı bilgileri sunumuna taşıyarak ‘‘Felaket Kurbanlarının Kimliklendirilmesi’’  başlığını ele aldı. Kimliklendirmenin ne olduğunu açıklayarak felaketlerin kaça ayrıldığına ve yöntemlerine kısaca değindi. Konuşmasından çıkan sonuç afetlerin toplumsal, bireysel, psikolojik birçok anlamda büyük tahribata yol açtığıydı. Bu konuya Türkiye’de sadece kimliklendirmeyle değil afet çalışmaları bağlamında da daha fazla dikkat çekilmesi gerektiğini söyleyerek iki ay sonra mezun olacak bir antropolog olarak bilimsel anlamda buralara dair üretim yapmayı bir vazife olarak gördüğünü belirterek bitirdi.

‘‘AFETLER VE ADALETİN TEMSİLLERİ’’

Son kısımda yüksek lisans öğrencisi olan Olgaç Över’in ‘’Afetler ve Adaletin Temsilleri’’ başlıklı konu üzerine yaptığı sunumda, toplumun adalet arayışı ve linç kültürü öne çıkan başlıklardan oldu. Sonunda Frazer’in ‘’günah keçisi’’ kavramı odağında temellendirdiği Katmantu’daki ‘’Outhanath’‘ adlı ritüel örneği ve Polinezya tongalarındaki küçük ölçekli toplumun suç sonrası travma,  şiddet ve ritüelize etme işlevini, 6 Şubat depreminden sonra yaşanan yağma olayları bahanesiyle halka kesilen cezaların toplumsal ilişkisine yer vererek aktardı. Toplumda çeşitli yönlerden ‘’günah keçisi’’ psikolojisinin hâkim olabildiği ya da toplumun bunu uygulamaya itildiğini belirtti. Yağma ve linç kültürünün altında yatan sebeplere de değinerek aslında işkencenin yağmadan daha ağır suç sayıldığı koşullarda deprem bölgesindeki Suriyeli göçmenler gibi toplumun sosyo-ekonomik olarak düşük kesimlerine yönelik linçin sebeplerini; popülist siyasi kışkırtmalar, tepkinin muhalif kanallara doğru şekilde kanalize olamaması, hukuk arayışının karmaşık, uzun ve güvencesiz oluşu olarak özetledi. Asıl suçluların ise yargılanmıyor oluşunu iktidar gücünün varlığına bağlayarak hukuk camiası tarafından adı lanetle anılan Nazi Almanyası hukukçularından Carl Schmitt’in ‘’Egemen olağanüstü hâle karar verendir’’ sözüyle vurguladı. Son olarak da Hrant Dink’in ‘’Ruh Hâlimin Güvercin Tedirginliği’’ dizelerlerindeki güvercin metaforuna yer vererek toplumlarda afet anlarında adalet ve hukuk temsilini Hrant Dink üzerinden ironik bir vurgu yaparak bitirdi.

Sonuç olarak bir deprem ülkesi olarak Türkiye’de olası afetlere karşı kimliklendirmeyi en hızlı şekilde nasıl etkin kılabiliriz, sosyo-ekonomik düzeylere bağlı adaletin temsili gibi afetin çeşitli toplumsal boyutları üzerinde antropolojinin birikiminin nasıl kullanabiliriz gibi meseleleri tartıştığımız; antropolojinin yaraların bir nebze de olsa nasıl sarılacağını dert edinen bir disiplin olduğuna dikkat çektiğimiz verimli bir etkinlik gerçekleştirdik ve gelecekte de devamının gelmesini umuyoruz.