‘Orman yangınıyla asıl mücadele karadan yürütülen mücadeledir’

Cihan ÇELİK

İstanbul

Yaz ayları yaklaşırken orman yangınları tehdidi de büyüyor. Türkiye'de yaklaşık 23 milyon hektar ormanlık alan bulunuyor. Bunun büyük bölümü yangına hassas bölgelerde yer alıyor. Ormancılar Derneğinin 2023 tarihli "Orman yangınları" raporuna göre ormanlarda yıllık ortalama 2000-3000 adet orman yangını gerçekleşirken bu yangınlardan yıllık ortalama 8-10 bin hektar ormanlık alan etkileniyor. 2021'deki orman yangınlarında kaybettiğimiz ormanlık alan sayısı ise 400 bin hektarı geçti. Türkiye Ormancılar Derneği Marmara Şube Başkanı Sezai Kaya ile Türkiye’de orman yangınları ile ilgili konuştuk. Kaya, havadan çok yerden müdahalenin ve önleyici tedbirlerin önemine vurgu yaptı.

"ASIL NEDEN YASAL DÜZENLEMELERLE ORMANLARIN PARÇALARA AYRILMASI"

Orman yangınlarının nedenleri neler?

Son 20 yıl blok halinde iktidarın güdümünde olduğu için özellikle ele aldığımız bir süreç. Yanan alan sayısı giderek artmakta. 2021'deki orman yangınıyla yanan alan 140 bin hektarı aştı. ‘Orman yangını çıkmaz’ demek işin doğasına aykırı. Ancak önleyebilme ve yönetebilme kabiliyetiniz varsa yangını en az zararla önlemeniz mümkündür. Tüm istatistiki veriler Türkiye'de orman yangınlarının yüzde 90'ının insan kaynaklı olduğunu bize gösteriyor. Bunun içinde kasıt, ihmal ve kaza var. Bir de nedeni bilinmeyen, doğal nedenler var. Bunun da yüzde 10 gibi bir oranı vardır.

Orman yangınlarını tetikleyen yasal düzenlemeler var; orman yasasının izin ve tahsislerle ilgili kısmıyla maden, enerji, turizm şirketlerine ormanlar açılarak, parçalanıyor. 5 yıl önce 100 bin parça olan orman sayısı bugün 150 bin parçaya ayrılmış durumda. Bunun anlamı şu; bu tahsislerle açılan yollar, ormanları çok parçalı bir yapıya dönüştürdü. Bu alana yatırım faaliyeti olarak hem iş makinesi hem insan sokuluyor. İnsanı soktuğunuz yerde yangınların nedeninin bilinmemesine yönelik söylemlerin de altının boş olduğu görülüyor. Örneğin enerji nakil hatlarından çıkan yangınlara nedeni bilinmeyen yangın diyorsunuz. Çünkü bunun nedeni bilindiğinde, sözleşmelerin yerine getirilip getirilmediği, bu işi alanın sözleşme gereği yapması gerekenleri yapıp yapmadığı sorgulanmaya kadar gidecek ve dünya kadar prosedür devreye girecek. Böylece orman yangınlarının nedeni, yasal düzenlemelerin ormanları binlerce parçaya ayırması ve burada denetimin giderek azalmasından kaynaklanıyor.

"ORMANLARIN KAPATILMASI İÇİN İLLA YANGIN OLMASI GEREKMİYOR"

Yangın sezonunda yasada da yer alan ormanların kapatılması yöntemini görüyoruz. Bu yöntemin uygulaması karşımıza nasıl çıkıyor?

Bu önemli bir uygulama. Yalnızca kamuoyunda tepki çoğaldığında bu tür uygulamaları bazı yerlerde yapmaya çalışıyorlar. Ayrıca yangını önlemeye yönelik harcama yangının çıkmamasına dönük olmalı. Bunun maliyeti çok daha az çok, daha etkili. Eğitim, kamu idarelerinin organizasyonu, personel ve eğitimi konusundaki hazırlıklarınız aslında temel önlemlerdir.

Sıcak aylara geldik, ormanların kapatılması valiliklerin yetkisinde. İlla orada orman yangınları olması gerekmiyor. Sıcaklıkların, iklim değişimin yıllık verileri var zaten. Buna göre belli bir yörede belli zaman aralığında ormana giriş kapatıldığını ve denetleneceğini açıklamaları lazım.

Her haziran ayı sonunda bir orman yangınları için bir bütçe açıklanıyor. Bu bütçe ve organizasyon yeterli mi?

Orman yangınları çıktığında sıklıkla helikopter ve uçak varlığı gündeme geliyor. Ekipmanların çoğaltılması, uçak alınması önlem. Ancak orman yangını çıktığında uçağın etkisi belli bir aşamadan sonra sınırlıdır. İlk anda yangını söndürme konusundaki süreniz ve müdahaleniz önemlidir. 2023'e ilişkin uçak ve helikopter kiralamasında 2021'e göre bir artış var. Bu yeterli değil, bununla birlikte karadan mücadele verecek işçiler de lazım.

"EN AZ BEŞ BİN İŞÇİ ALINMALI, ORMAN TAHSİSLERİNE SINIRLAMA GETİRİLMELİ"

Peki orman yangınları nasıl önlenebilir, devletin buradaki sorumlulukları neler?

İnsan nedenli çıkan yangınları önlemek için alacağınız tedbirler de doğal olarak insan odaklı bir yaklaşımla olmalı. Türkiye'de bu önlemler gerektiği kadar alınmıyor. Öncelikli olarak orman işçisini, yangın işçisini eğitmeniz, ekipmanlarınız donanımlı ve yeteli olması gerekir. Şu anda OGM'nin elinde kağıt üstünde yaklaşık 20 bine yakın işçi görünüyor. Ancak bu sayının hepsi yangın işçisi olmuyor. Zaman zaman sözleşmeli işçi alımı yapıyorlar. Ama bunların alınmasının ötesinde yangına dönük bu çalışmalarda bu insanlara iş verebilecek ve bu yönetimi yapabilecek kadrolara ve eğitime ihtiyaç var. Bununla birlikte kurumlar arası organizasyona ihtiyaç var. Elinizdeki gücü yönlendirebileceğiniz plana ihtiyaç var. En az beş bin işçi daha alınması gerekir.

Yangının ilk çıktığında donanımlı arazözlerle müdahale etmelisiniz. Suyu olan, arkasında çeşitli ekipmanları olan bu arazözün en az beş kişi tarafından görevli olmalı. Ancak bundan önceki yangınlarda bu arazözlere 3 kişi bile bulamadılar. Arazöz şoförünün hem aracı kullandığı hem su tuttuğu yerlere çok rastlandı. Bu açığın kapanması lazım.

Ormanlar maden işletmeleri, tesislerle parçalanıyor ve oradaki insanlara müdahale ve denetleme yapmıyorlar. Bu tahsislere sınırlama getirilmeli ve ormanların parçalanması engellenmeli.