150 bin işçinin gerçeği: Metalde sömürü 15 yılda yüzde 500’den yüzde 800’e çıktı

Uğur ZENGİN

Türkiye’nin en büyük patron örgütü Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) ile Türk-İş’e bağlı Türk Metal, DİSK’e bağlı Birleşik Metal-İş ve Hak-İş’e bağlı Özçelik-İş Sendikaları arasında sürdürülecek olan grup toplu iş sözleşmesi süreci fabrikalarda başladı.

Sözleşme, 150 binden fazla metal işçisini ve onların ailelerini doğrudan, başta sendikalı işçiler olmak üzere işçi sınıfının bütün kesimlerini dolaylı olarak etkiliyor. Türkiye işçi sınıfı için bu denli önem arz eden ve önceki dönem “yüzyılın sözleşmesi” olarak lanse edilen MESS Grup Toplu İş Sözleşmesine bağlı olarak çalışan on binlerce işçi, asgari ücrete yakalandı.

Bir yanda metal sektöründe bir yandan olağanüstü kârlılık ve üretim artışı yaşanırken, 2010 yılında ortalama bir işçinin ikramiye hariç ücreti asgari ücretin yüzde 91 üzerinde iken, bugün itibarıyla asgari ücretin yalnızca yüzde 18 üzerinde.

MESS Grup Toplu İş Sözleşmesi 2023-2025 dönemini ele alacağımız bu dizide artan kârlılık ve emek sömürüsü, ücret-kâr ilişkisini ortaya koymaya çalıştık. Sömürünün boyutlarını somut verilerle ele aldığımız bu dizide ayrıca sözleşme görüşmeleri öncesinde kritik bir soru sorduk: “İşçilerin ücretleri 2022 yılında tam 3 katına (yüzde 200) çıksaydı ne olurdu?​”

SÖMÜRÜ NEREDEN NEREYE…

Gazetemizden Hilal Tok’a konuşan bir işçi, “Yüzde 300 talep hayal geliyor. Susuyorlar, buradan dışarı çıkmamış ki işçi. Sanıyor ki buradan başka hayat yok. İşçi, rapunzel gibi prensini bekliyor sanki. Uyanmak istemiyor. ‘Buranın gücü biziz, sahibi biziz’ gözüyle bakmıyor. ‘Bir kahraman gelsin kurtarsın’ diye bekliyorlar” diyordu.

Bir hesap yapalım.

Grup toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işyerlerinde çalışan işçilerin 2022 yılında aldığı (12 aylık ortalama) brüt saat ücreti 34 lira 27 kuruştu. Saat ücreti 300 ile çarparak ikramiye dahil brüt ücrete ulaşalım: 10 bin 281 lira.

Buna yüzde 22.50 olan işveren payını (Brüt ücrete ek olarak yansıtılan SGK ve vergi payları) da ekleyelim: 12 bin 594 lira.

İkramiye dahil brüt maaş ve işveren payı toplamını şirket brüt kârlarına oranlayalım ve üretimde yaratılan değerin işçiler ve sermaye arasında nasıl pay edildiğini bulalım. Oran yüzde 1 ise sömürü oranı yüzde 100’dür. Yani işçilerin ürettiği 2 birim değerin 1 birimi işçiler arasında paylaşılmış, 1 birimi ise patrona kalmıştır.

Hazırladığımız bu tablo, sömürüyü açık biçimde ifade etse de bu tabloyu çeşitli şekillerde okuyalım:

1. Arçelik’te sömürü oranı yüzde 722, Sarkuysan’da yüzde 895’dir. Sömürü oranı her şirket için ayrı ayrı görülebilir.
2. Arçelik’te patronun bir yıllık kârı, işçilerin 7.22 yıllık ücretini ödemeye yeter. Sarkuysan’da bu süre 8.95 yıldır.
3. Arçelik’te bir işçi çalışma süresinin 1 saatini kendi ücreti karşılığı, 7.22 saatini ise patrona ücretsiz çalışmaktadır. Yani bir ayda 225 saat çalışan bir işçi, 225 saatin 197.6 saatini patron için karşılıksız çalışarak geçirmektedir.
4. İşçinin üretimden aldığı pay ise sadece 27.4 saate tekabül etmektedir. MESS Grup Toplu İş Sözleşmesinde bulunan ve ele aldığımız 14 şirketin sömürü oranı yüzde 796’dır!

GEÇMİŞE GİDELİM KATMERLENEN SÖMÜRÜYÜ GÖRELİM

Söz konusu veriler, her şirket için ayrı ayrı hesaplanabilir; günümüzdeki oranlar bulunabilir. Ancak biz bununla yetinmeyelim ve tam 15 yıl öncesine gidelim. Yıl 2007… Birleşik Metal-İş tarafından aynı yöntemle hazırlanmış sömürü oranları ile aynı şirketler için geçerli 2022 yılı sömürü oranlarını kıyaslayalım.

Çarpıcı gerçek karşımızda: Sömürü 15 yılda yüzde 500’den, yüzde 800’e çıkmış!

• 1 saat kendine, 5 saat patrona çalışmadan; 1 saat kendine 8 saat patrona çalışmaya! Yani işçiler 225 saatin 187.5 saatinde patrona karşılıksız çalışırken, bu zaman 200 saate çıkmıştır.
• 1 yıllık kâr ile 5 yıllık ücret ödemekten, 1 yıllık kâr ile 8 yıllık ücret ödemeye!

İŞÇİLER YÜZDE 200 ZAM ALSA FABRİKA BATAR, İŞÇİ KURTULUR MU?

Patronların rüyası gerçek olmuş görünüyor. Daha yoğun, daha çok üretim, daha çok sömürü ve daha çok kâr.

Rakamları şimdilik kenara koyalım ve Evrensel’e konuşan işçiye dönelim. “Yüzde 300 talep hayal geliyor” diyordu, “Susuyorlar, buradan dışarı çıkmamış ki işçi. Sanıyor ki buradan başka hayat yok. İşçi, rapunzel gibi prensini bekliyor sanki. Uyanmak istemiyor.”

‘Reel sektörün gerçekleri’ de, ‘ücret zamlarına dayanamayacak şirketler’, ‘Ücretlerin enflasyonu pompalayacağı iddiası da’ bir kenara dursun, işçilerin hayal bile ettiği etmekten imtina ettiği bir ücret zammının fazlasını biz kendi ellerimizle verelim. İşçi, “Yüzde 300 talep hayal geliyor” diyordu, biz iki yıl için yüzde 300 değil, bir yıl için yüzde 200 zam verelim, işçilerin 2022 yılı ücretlerini tam 3 katına artıralım.

İşçilerin 2022 yılı saat ücretini 102.81 liraya çıkaralım. İşveren payını da eklediğimizde brüt ücret 37 bin 782 liraya yükseldi. Artırdığımız işçi giderlerini şirketlerin brüt kârından düşelim ve sonuca birlikte bakalım:

Sonuç: Zamla birlikte 3 kat artan ücretler, 49.3 milyar liralık brüt kâr ve yüzde 232 sömürü oranı. Türkçesini tekrarlayalım:

Patronun bir yıllık kârı, işçilerin ücreti 3 kat artmış olmasına rağmen 2.32 yıllık ücretini ödemeye yeter. Patronlar bir işçi çalışma süresinin 1 saatini kendi ücreti karşılığı, 2.32 saatini ise patrona bedava çalışmaktadır. Sömürü oranı yüzde 232’ye düşürülmüşken dahi 49.4 milyar liralık devasa kâr şirketlerin kasasına girmektedir.

Peki daha önemlisi yüzde 200 zam işçileri kurtarmaya yetiyor mu? Bugün, MESS üyesi işyerlerinde ortalama ücret alan bir işçinin yüzde 200 zam aldığını varsayalım. Brüt saat ücreti ortalama 69 liradan yaklaşık 210 liraya yükselecektir. Aylık brüt ücret 47 bin 250 liraya çıkacak, eline geçecek net aylık ücret ise ortalama 29 bin lira seviyesinde olacaktır. Bu ücret dahi Türk-İş’in açıkladığı 37 bin 974 lira olan yoksulluk sınırının yaklaşık 9 bin lira altındadır. MESS’in uyguladığı düşük ücret politikası öylesine ağır ki, işçilerin hayal etmediği zam oranı elde edilse dahi işçiler yoksulluk sınırına erişemiyor.

ASGARİ ÜCRET-MESS ORTALAMA ÜCRET MAKASI YÜZDE 90’DAN YÜZDE 18’E GERİLEDİ

Ortalama ücret alan bir metal işçisinin ücreti, asgari ücretle karşılaştırıldığında metal işçisinin ücretinin asgari ücret karşısında sürekli gerilediği ortaya çıkıyor. 31 Ağustos 2010 yılında ortalama bir işçinin ikramiye hariç ücreti asgari ücretin yüzde 91 üzerinde iken, bugün itibarıyla asgari ücretin yalnızca yüzde 18 üzerinde.

Eğer 2010’daki asgari ücret-MESS sözleşme ortalama ücreti makası korunsaydı dahi, işçilerin brüt saat ücreti bugün 113,85 lira olacaktı. Bu da işçilerin ücretlerinin yüzde 62.8 daha yüksek olması anlamına geliyor.

İŞE YENİ GİREN İŞÇİ, ASGARİ ÜCRETTEN SADECE YÜZDE 8 FAZLA ALIYOR

MESS Toplu İş Sözleşmesinin uygulandığı bir fabrikada işe giren işçi ise asgari ücretten yalnızca yüzde 8 daha fazla ücret alıyor. 2023’ün ikinci yarısında geçerli olacak asgari ücret brüt 13 bin 414 lira, net 11 bin 402 lira olarak açıkladı. Asgari ücretli bir işçinin saat ücreti brüt 59,62 lira olurken, MESS grup sözleşmesi kapsamında olan iş yerlerinde ise temmuz ayı itibarıyla işe yeni giren işçilerin ücreti asgari ücretin sadece yüzde 8 fazlasına denk geliyor. Toplu sözleşmede belirlenen ‘asgari ücretin yüzde 8 fazlası’ uygulamasına göre temmuz ayı itibarıyla işe yeni girecek olan bir metal işçisinin saat ücreti brüt 64.38 lira olurken; metal fabrikalarında kıdemi 10 yıla kadar olan pek çok işçinin saat ücreti bu rakamın altında kaldı. Bu durumda olan işçilerin saat ücretleri brüt 64.38 lira seviyesine çekildi.

ÜCRET-DIŞI GELİRLER YILDAN YILA EKONOMİDEN DAHA ÇOK PAY ALDI

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan Tüketici Fiyat Endeks sayılarının 2015 sonrası 12 aylık ortalamaları (yüzde değişimler olarak) ilk sütunda yer alıyor. İkinci sütun, ücret-dışı gelirlerin net milli gelirdeki payını (yüzdeler olarak) içeriyor. Buna göre ücretli işçilerin ekonomiden aldığı pay yıldan yıla azalırken, 2019 yılının ardından ücret dışı gelirlerin ekonomiden aldığı payın artış ivmesi artıyor.

EN BÜYÜK ŞİRKETLER YÜZDE 139 KÂR ARTIRDI, ÜCRETLER RESMİ ENFLASYONA DAHİ GERİSİNDE KALDI

• Türkiye ekonomisinin yüzde 11 büyüdüğü 2021 yılında, sanayi yüzde 16.6 oranında büyüdü.
• Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu üretimden satışlarını 2021’de yüzde 73.8 artırarak 2 trilyon lira barajını geçti.
• 2021’de geçilen 2 trilyon liralık üretimden satış payının yarısını en büyük 50 şirket kaptı. 50 şirket 2 trilyon liralık satışın 1 trilyon 30 milyar liralık bölümünü gerçekleştirdi.
• En büyük 50 şirket 2021’de ihracatını yüzde 34 artırarak 85.8 milyar dolara çıkardı.
• En büyük 500 şirketin 2021’de faaliyet kârı yüzde 139 oranında artarak 143 milyar liradan 342 milyar liraya çıktı. Böylece faaliyet kârlılığı 4 puan artışla yüzde 14.8’e yükseldi.
• Faaliyet kârının yüzde 139 arttığı, resmi enflasyonun yüzde 36 olarak gerçekleştiği 2021 yılında en büyük 500 şirket için çalışan işçilerin ücretleri yüzde 33.4 arttı. İşçiler resmi enflasyona ezildi.
• Türkiye’nin en kârlı üç sektöründen ikisi ana metal-makine imalat sanayii ve otomotiv oldu. Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin yaptığı satışların yüzde 41.8’i bu iki sektörden geldi.
• MESS grup toplu iş sözleşmesi kapsamında bulunan Ford, 67.3 milyar liralık satışla Türkiye’nin en büyük ikinci sanayi kuruluşu olurken, İskenderun Demir Çelik Türkiye’nin en büyük 5. sanayi kuruluşu oldu. Yine MESS sözleşmesi kapsamındaki Arçelik 35.7 milyar liralık üretimden satışla en büyük 8. şirket, Tofaş 26.5 milyar liralık üretimden satışla en büyük 10. sanayi kuruluşu oldu.

Renault işçileri TİS sürecini ek zam eylemiyle başlattı

İSDEMİR’de yüzde 25’lik zam tepki çekti

Kendi hayatımıza biz karar verelim