Gemi sökümdeki denetim eksiklikleri çevre ve halk sağlığını olumsuz etkiliyor

Ramis SAĞLAM
İzmir

Hollanda açıklarında yandıktan sonra limana çekilen Fremantle Highway isimli geminin Türkiye’ye gönderilebileceğine ilişkin basına yansıyan haberlerin ardından gözler tekrar Aliağa Gemi söküm tesislerine çevrildi. 

Geminin içinde bulunan ve yangın sonrası hurdaya çıkan araçların boşaltılması, akaryakıt ve yangın söndürme sularının tahliyesinin ardından “hasar tespit” raporlarına göre geminin tamir edilmesi ya da hurdaya çıkarılması yönünde karar alınması bekleniyor. 

Fremantle Highway’ın hurdaya ayrılması halinde gemi söküm işlemlerinin Hollanda’da yapılamayacağı, Türkiye, Hindistan ve Pakistan gibi gemi söküm maliyetlerinin düşük olduğu ülkelere gönderilebileceği belirtiliyor.  

Eylül 2022’de Aliağa’daki gemi söküm tesisleriyle ilgili rapor yayımlayan Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) İzmir Şubesi’nin Teknik Sorumlusu Çevre Mühendisi Selma Akdoğan ve Tehlikeli Gemi Sökümü Önleme Girişimi Sözcüsü Kimya Mühendisi Ertuğrul Barka ile gemi söküm tesislerinde yaşananları konuştuk.  

“ÇEVRE VE HALK SAĞLIĞI TEHDİT EDİLİYOR” 

AB ülkelerinde uygulanan çevresel riski en az ve kontrollü olan yöntem kurunun havuz yöntemi olduğunu belirten Akdoğan, ülkemizde ise baştankara yöntemi olarak adlandırılan geminin kıyıdaki betona çekildiği, gel-git genliğinin az olduğu alanlarda yapılan ve maliyeti daha düşük olan söküm işlemi tercih edildiğini söyledi.  

Alınmayan izinler, eksik raporlar, tehlikeli madde envanterleri, söküm planları, atık yönetim planları olmaksızın yapılan söküm işlemlerinin tehlikeyi artırdığını ifade eden Akdoğan, “Uygunsuz çalışma koşulları, işçi sağlığı ve güvenliğine yönelik alınmayan önlemler, alınmayan çevresel önlemler maliyetleri düşürürken sektör büyümeye devam ediyor. Denetimdeki eksikliklerle birlikte çevre ve halk sağlığı riskleri ve yaşamsal maliyetleri artıyor” dedi. 

“GEMİLERİN İSİMLERİ DEĞİŞİYOR SORUN DEĞİŞMİYOR” 

Söküm için getirilen gemilerin isimleri ve özellikleri değişse de gemilerin ülkeye giriş ve söküm süreçlerindeki usulsüzlüklerin değişmediğini söyleyen Akdoğan, izin ve raporlardaki eksiklikler, uygunsuz çalışma şartları, yetersiz denetim ve alınmayan çevresel önlemler ile birlikte sorunun büyümeye devam ettiğini belirtti.

ÇMO İzmir Şubesi olarak 16 Eylül 2022 tarihinde yayımladıkları “Gemi Söküm Faaliyetleri Ön Değerlendirme Raporun” üzerinden geçen süreyi değerlendiren Akdoğan, “Ne yazık ki o tarihten bugüne yaşanan örnek ve iddialar sürecin iyileştirilmesi yerine daha kötüye gittiği iş güvenliği, çevre ve yaşam maliyetlerinin ağırlaştığını göstermektedir” diye konuştu.  

“ÇEVRESEL SORUNDAN AYRI DEĞİL”  

Gemi söküm sürecinin tekil gemiler üzerinden değil, söküm faaliyetleri ile birlikte tekrarlanan usulsüzlükler üzerinden değerlendirilmesi gerektiğini vurgulayan Akdoğan, ulusal mevzuatımızdaki eksiklikler, denetim eksiklikleri, atık ithalatı ve Aliağa bölgesinin mevcut çevresel sorunları ile birlikte ele alınması gerektiğine işaret etti. 

Akdoğan, “ÇMO İzmir Şubesi olarak, kamusal sorumlulukları doğrultusunda yasa ve mevzuatımızın bize verdiği görev ve sorumluluk kapsamında ülkemizin tehlikeli atık çöplüğü haline gelmemesi için çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Denizlerimizin kirlenmemesi, çevre ve yaşam hakkının korunması adına çalışmalarımızı kamuoyuyla paylaşmaya devam edeceğiz” dedi.

“SÖKÜLECEK HER GEMİ TEHLİKELİ ATIKTIR” 

İlkel yöntemlerle sökülecek her geminin tehlikeli atık içerdiğini belirten Tehlikeli Gemi Sökümü Önleme Girişimi Sözcüsü Kimya Mühendisi Ertuğrul Barka, Hollanda açıklarında günlerce yanan Fremantle Highway adlı geminin neden Hollanda’da değil de Aliağa’da sökülmek istenmesi düşündürücü olduğunu söyledi. 

Çin’in kendi gemileri dışındaki gemilerin sökümüne ülkesini kapattığını söyleyen Barka, “Son yirmi yılında Türk bandralı çalışmamış gemiler dışında ithal edilerek gemi sökümü yapılmamalıdır. Gemiler mutlaka havuzlarda sökülmelidir. Havuz sökümü dışında yapılan sökümler her türlü kirliliği beraberinde getirir” dedi.  

GEMİ SÖKÜM İÇİN SORU ÖNERGESİ 

CHP İzmir Milletvekili Tuncay Özkan da Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki tarafından yazılı olarak yanıtlanması için 28 Temmuz 2023’te Meclise soru önergesi verdi. 

Soru önergesinde Kuitö ve Ethane gemilerinde hukuki süreç devam ederken gemi söküm işlemleri tamamlandığını belirten Özkan, verilen mücadele sonucu Noe São Paulo gemisine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen izinlerin kaldırıldığını ve geminin Brezilya Çevre Bakanlığı tarafından geri çağrıldığını hatırlattı. 

Özkan, SLOUG adlı geminin durumuna ilişkin bakanlığın yanıtlaması için aşağıdaki soruları sordu; 

Tehlikeli Envanter Raporu hazırlanmış mıdır? Hazırlanmış ise bu rapor hangi tehlikeli maddeleri içermektedir?  Bu maddelerin yönetimi nasıl planlanmıştır? Geminin ön notifikasyon onayı var mıdır? Varsa bu onayın tarihi nedir?  Geminin gas free belgesi var mıdır? Varsa belgenin tarihi nedir? Gemiye ilişkin, Liman Başkanlığı tarafından söküm izni verilmiş midir? Söküm işlemlerine başlanmış mıdır? Gemiye ilişkin hangi ölçümler yapılmıştır? Gemide ham petrol bulunduğu iddia edilmektedir. Buna ilişkin hangi analizler yapılmıştır? Yapıldı ise analiz sonuçları nedir? Ham petrol bulunduğu iddiaları doğru ise bunun miktarı nedir? Temizlik aşamaları nasıl yürütülecektir? Hangi önlemler alınacaktır? İşçi sağlığı ve güvenliğine ilişkin ne gibi önlemler alınacaktır? Tespit edilen ve gemiden temizlenen maddeler nasıl depolanacaktır? Tesisin bu maddeleri geçici depolamaya ilişkin izni var mıdır?