Afrika’da gerilim yükseliyor: Gabon’da darbe girişimi
Gabon’da bir grup asker yönetimi ele geçirdiklerini duyurdu. Fransa ve AB’den darbecilere tepki gelirken Çin "istikrarın korunması" çağırısı yaptı, Rusya da "Endişeliyiz" dedi.
Fotoğraf: AA
Afrika’da bir askeri darbe girişimi daha. Bu kez yaklaşık 2,4 milyon nüfuslu Orta Afrika ülkesi Gabon’da bir grup subay ulusal televizyona çıkarak “mevcut rejime son verdiklerini” ve resmi sonuçlara göre Devlet Başkanı Ali Bongo Ondimba’nın kazandığı seçimi iptal ettiklerini duyurdu. Açıklama sırasında Gabon’un başkenti Libreville’de silah sesleri yükseldi.
Petrol zengini ülkede geçtiğimiz cumartesi günü seçimler gerçekleşmişti. Darbe açıklaması, Gabon Seçim Merkezi, Ali Bongo’nun oyların yüzde 64,27’sini alarak üçüncü kez devlet başkanlığı seçimini kazandığını ilan etmesinin hemen ardından geldi. Bongo, 14 yıldır iktidarda bulunuyordu. Ali Bongo’dan önce 41 yıl boyunca babası Omar Bongo ülkeyi yönetmişti. Bongo iktidarı Batı ile müttefikliği ile tanınsa da ülke son yıllarda Çin ile iş birliğini de geliştirmişti.
CUNTANIN ADI: RESTORASYON KOMİTESİ
Gabon’daki darbe duyurusu, bir düzine ordu albayı, Cumhuriyet Muhafızları üyeleri ve düzenli askerlerden oluşan bir grubu temsilen bir subay tarafından okundu. Oylama sonuçlarının iptal edildiğini duyuran subay, “cumhuriyetin tüm kurumlarının” feshedildiğini de söyledi.
Gabon 24 televizyon kanalına konuşan darbeci subay, “Bugün ülke ciddi bir kurumsal, siyasi, ekonomik ve sosyal krizden geçiyor” dedi. Son seçimlerin “Gabon halkı tarafından çok umut edilen şeffaf, güvenilir ve kapsayıcı bir oylama için gerekli koşulları karşılamadığını” söyledi. “Mevcut rejime son vererek barışı savunmaya karar verdik” diyen subay, “Geçiş ve Kurumların Restorasyonu Komitesi” adına konuştuğunu da sözlerine ekleyerek, “Bu amaçla, 26 Ağustos 2023 genel seçimleri ve sonuçlar iptal edilmiştir” ifadelerini kullandı.
Öte yandan El Cezire’nin haberine göre darbeci subaylar, “Gabon’un ulusal ve uluslararası topluma karşı taahhütlerine” saygı gösterecekleri taahhüdü verdiler.
Ekran görüntüsü, Gabon 24 kanalının yayınından alınmıştır.
DEVLET BAŞKANI EV HAPSİNDE, OĞLU TUTUKLANDI
Bu arada askerler, Devlet Başkanı Ali Bongo’nun ev hapsinde olduğunu ve oğullarından birinin “vatana ihanet” suçundan tutuklandığını açıkladı. Televizyonda okunan açıklamada, “Bongo ev hapsinde, ailesi ve doktorları tarafından kuşatılmış durumda” denildi.
El Cezire’den Nicolas Haque, başkent Libreville sokaklarında yoğun güvenlik güçlerinin bulunduğunu söyleyerek, “Başkanlık muhafızları başkanlık sarayının kontrolünü ele geçirmiş görünüyor ve Ulusal Meclis ve Senato çevresindeki kilit noktaları ele geçirmiş durumdalar” dedi.
SEÇİMLERDE SAHTEKARLIK SUÇLAMASI YAPILMIŞTI
Seçim kurulunun yayımladığı sonuçlara göre Gabon’da, Ali Bongo’nun ana rakibi Albert Ondo Ossa oyların yüzde 30,77’sini kazandı. Ondo Ossa, cumartesi günü sandıklar kapanmadan önce Bongo’yu “sahtekarlıkla” suçlamış ve seçimin gerçek galibinin kendisi olduğunu iddia etmişti.
Seçim devam ederken, Bongo hükümeti “yanlış haberlerin” yayılmasını ve olası şiddet olaylarını önlemek için sokağa çıkma yasağı ve ülke çapında internet kesintisi uyguladı.
Pazartesi günü Ondo Ossa’nın kampanya yöneticisi Mike Jocktane, Bongo’ya “kan dökülmeden” iktidarı devretmesi çağrısında bulundu ve sayımın Ondo Ossa’yı açıkça önde gösterdiğinde ısrar etti.
FRANSA’DAN BONGO’YA DESTEK
Darbe açıklamasına uluslararası tepkiler gecikmedi.
Fransa Başbakanı Elisabeth Borne, yaptığı açıklamada “Gabon’daki durumu yakından takip ediyoruz” dedi. Fransa Hükümet Sözcüsü Olivier Veran ise daha net pozisyon aldı. Veran, Paris’in Gabon’daki darbeyi kınadığını ve Gabon’daki seçim sonuçlarına saygı gösterilmesini istediğini söyledi.
Fransa Savunma Bakanlığının internet sitesine göre Paris, bir kısmı başkent Libreville’de olmak üzere 370 askerinin daimi olarak görev yaptığı Gabon da dahil olmak üzere eski sömürge topraklarının çoğunda askeri varlığını sürdürüyor.
Gabon aynı zamanda, dünyada bilinen uranyum kaynaklarına sahip 5'inci ülke. Fransa’nın 1960’ta Cezayir çöllerinde test ettiği nükleer bombalar için gerekli uranyum da Gabon’dan sağlandığı biliniyor.
FRANSIZ ŞİRKETLERİNDEN AÇIKLAMA
Birçok Afrika ülkesinde olduğu gibi Fransa, bu eski sömürgesinin kaynaklarını da bugün şirketleri aracılığıyla sömürüyor. Ülkede Fransız petrol ve maden şirketleri bulunuyor.
OPEC üyesi olan Gabon, günde yaklaşık 181 bin varil ham petrol üretimiyle Sahraaltı Afrika’daki sekizinci en büyük petrol üreticisi konumunda.
Ülke petrollerini çıkaran şirket ise Fransız enerji tekeli Total. Darbe ilanı üzerine açıklama yapan Total, çalışanların ve operasyonların güvenliğinin “ana öncelik” olduğunu söyledi. Şirket, 45 benzin istasyonuyla ülkenin ana petrol ürünleri dağıtıcısı konumunda ve Gabon’da 350 personeli var. 2022 verilerine göre Gabon şirketin petrol ve gaz üretiminin yüzde 0,6’sını oluşturuyor.
Fransız madencilik grubu Eramet de Gabon’daki faaliyetlerini durdurduğunu açıkladı.
Petrol ve mineral zengini Orta Afrika ülkesinde 8 bin işçi çalıştıran Eramet’in yerel iştiraki, dünyanın en büyük manganez madenleri olan Moanda madenlerinden manganez cevheri çıkarıyor. Bu maden çelik üretiminde ve bataryalarda kullanılıyor.
İLK TEPKİLERDEN BİRİ NEDEN ÇİN’DEN GELDİ?
Öte yandan gelişmelere ilk tepkilerden birinin Çin’den gelmesi de dikkat çekti.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, yaptığı açıklamada, “Gabon’daki tüm tarafları ülkenin ve halkın temel çıkarlarından hareket etmeye, farklılıkları diyalog yoluyla çözmeye ve mümkün olan en kısa sürede normal düzeni yeniden tesis etmeye çağırıyoruz” dedi. Wang taraflara “Başkan Bongo’nun kişisel güvenliğini garanti altına almaları ve ulusal barış ve istikrarı korumaları” çağrısında da bulundu. Açıklamada darbeye doğrudan bir tepki yer almadı.
Ev hapsinde tutulduğu açıklanan Devlet Başkanı Ali Bongo, 18 Nisan’da Pekin’e gitmiş, Çin lideri Şi Cinping ile görüşmeyi de içeren dört günlük bir ziyaret gerçekleştirmişti. Bu ziyaretten önce Çin Dışişleri Bakanı Qin Gang Ocak 2023’te Afrika turunun bir parçası olarak Gabon’a gelmişti.
Çin-Gabon ilişkileri yeni değil. Mevcut başkanın babası olan eski Gabon Devlet Başkanı Omar Bongo Ondimba, 41 yıllık iktidarı boyunca Çin’i 11 kez ziyaret etti ve oğlu Ali Bongo da 2009’da göreve gelmesinden bu yana beşinci ziyaretini gerçekleştirdi. Bu arada Çinli liderler ve yetkililer 2000 yılından bu yana Gabon’a 12 resmi ziyarette bulundu.
Son ziyarette ise Ali Bongo ve Şi Cinping, ikili ilişkileri “kapsamlı iş birliğinden ‘kapsamlı stratejik iş birliği ortaklığı’na yükselttiklerini” duyurmuşlardı.
“Kapsamlı stratejik iş birliği ortaklığı”, Çin için “Çin-Rusya kapsamlı stratejik koordinasyon ortaklığı” ve “Çin-Pakistan her koşulda stratejik iş birliği ortaklığı”ndan sonra en üst düzey ikili ilişki olarak kabul ediliyor.
Bu hamleyle Gabon, Çin ile bu düzeyde ilişki kuran 11. Afrika ülkesi olurken, Afrika’nın Çin’in dış ilişkilerindeki merkeziliğini de vurgulamış oldu.
The Diplomat’ın haberine göre, Gabon, Fransa’dan bağımsızlığını kazanmasından 14 yıl sonra, 1974 yılında Pekin ile diplomatik ilişkiler kurdu. Bugün Çin, Gabon’un en büyük ticaret ortağı konumunda. Gabon 2022 yılında Çin’e yaklaşık 4 milyar dolar değerinde emtia ihraç ederek toplam ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirdi. Bunun içinde ham petrol (yüzde 60,8), manganez cevheri (yüzde 31,7) ve biçilmiş ağaç (yüzde 6,3) neredeyse tüm ihracatı oluşturuyor.
Çin, manganez cevherinin yüzde 22’sini Gabon’dan ithal ediyor. Gabon’dan yapılan ithalat, Çin’in ham petrol ve kereste talebinin sırasıyla yüzde 1 ve yüzde 1,3’ünden daha azını temsil ediyor.
Gabon biyolojik çeşitliliğiyle tanınıyor ve toplam alanının yüzde 85’i ormanlarla kaplı. Çin yatırımları Gabon’un ormancılık sektörü için önemli bir destek kaynağı ve Çinli şirketler Gabon’da 6 milyon hektardan fazla ormanlık alanı yönetiyor. Bu ise ülkenin ticari ağaç kesim alanlarının yarısından fazlası.
Çin’in Gabon’a verdiği son krediler arasında iki hidroelektrik barajı ve 22 kilometrelik bir yol projesinin finansmanı da yer alıyor ki bunlar nispeten küçük olsa da yeni ekonomik faaliyetler için bir temel oluşturduğu belirtiliyor.
DEVLET BAŞKANI YARDIM İSTEDİ
Gabon’da alıkonulan Devlet Başkanı Ali Bongo, evinden destekçilerine yardım mesajı gönderdi. Ev hapsinde tutulan Bongo, konutundan çektiği ve sosyal medyada paylaşılan video mesaj ile arkadaşlarına ve dünyaya “Bir şeyler yapın” çağrısında bulundu. Bongo, “Bu insanlar beni alıkoydu. Oğlum bir yerde tutuluyor, eşim yanımda değil. Ben de konutumdayım ama neler olduğunu bilmiyorum. Dostlarımıza, dünyaya söylüyorum, bir şeyler yapın, ses çıkarın. Teşekkürler” ifadelerini kullandı.
Gabon Devlet Başkanı Ali Bongo | Fotoğraf: AA
AB: AVRUPA İÇİN BÜYÜK SORUN
Avrupa Birliğinden (AB) ilk açıklamada Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’den geldi. Borrell, Gabon’da askerin yönetime el koymasına ilişkin “Eğer doğrulanırsa bu, tüm bölgedeki istikrarsızlığı artıracak bir başka askeri darbedir” ifadelerini kullandı.
Borrell, “Orta Afrika Cumhuriyeti’nden başlamak üzere, sonra Mali, daha sonra Burkina Faso, şimdi Nijer ve belki de Gabon... Bütün bir bölge çok zor bir durumda... Ve kesinlikle bakanların orada neler olduğu ve bu ülkelere ilişkin politikamızı nasıl geliştirebileceğimiz üzerine derin düşünmeleri gerekiyor” diye konuştu. AB Dış Politika Şefi Borrell “Bu Avrupa için büyük mesele” diye ekledi.
RUSYA: ENDİŞE DUYUYORUZ
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, Gabon’daki durumdan endişe duyduklarını ve gelişmeleri yakından izlediklerini belirterek, durumun en kısa sürede istikrara kavuşturulmasını beklediklerini söyledi.
Gabon’u dost ülke olarak gördüklerini belirten Zaharova, “Moskova, Gabon’daki durumdan endişe duymaktadır. Gelişmeleri yakından izlemeye devam ediyoruz ve en kısa sürede istikrara kavuşturulmasını sabırsızlıkla bekliyoruz” dedi. (DIŞ HABERLER)
