Kovid-19'un Omicron varyantının alt türü olarak tanımlanan Eris, Omikron varyantında görülen mutasyonların yanı sıra, EG.5.1 olarak adlandırılan bir mutasyona sahip olan virüstür. İşte bildiklerimiz:
Kovid-19’un yaygın bir varyantı olan Omikron, kendisinden önce gelenlerin çoğundan daha bulaşıcı ve mevcut bağışıklıktan kaçma yeteneğine sahip görünen bir başka alt varyant daha ortaya çıkardı. Antik Yunan’ın çekişme ve uyumsuzluk tanrıçasına atfen "Eris" olarak adlandırılan EG.5 varyantının dünya genelinde yaygınlığı giderek artıyor, ancak şu anda daha ciddi hastalıklara neden olduğuna dair bir işaret yok. İşte şu ana kadar Eris hakkında bildiklerimiz.
1- ERIS VARYANTI NEDİR?
Kovid 19 (Sars-Cov-2) virüsü, ortaya çıktığı günden beri mutasyona uğruyor, şekil değiştiriyor ve giderek farklılaşıyor. Yeni varyant EG.5, yani Eris, 2023'ün başında, Omikron varyantının yeni bir alt türü olarak tanımlandı.
2- ERIS’İN DİĞER VARYANTLARDAN FARKI NE?
Eris (EG.5), 2022 kışında kuzey yarımkürede Kovid-19 vakaları dalgasını tetikleyen XBB.1.5 - bazen "Kraken" varyantı olarak da anılır - ile aynı mutasyonların çoğunu içeren Omikron varyantının bir başka formu. Önemli bir fark, EG.5'in, virüsün yüzeyinde bulunan spike proteininde ek bir F456L amino asit mutasyonu taşıması. Ön kanıtlar, bunun EG.5'in daha önce dolaşımda olan XBB Omicron formlarından biriyle enfekte olmuş olsa bile vücut sıvılarındaki antikorlar tarafından nötralize edilmekten kaçınmasına yardımcı olabileceğini düşündürüyor. Ayrıca, etkileri bilinmeyen Q52H adlı bir spike protein mutasyonuna da sahip.
Moleküler Tıp Profesörü ve La Jolla'daki Scripps Translasyonel Bilim Enstitüsü Direktörü Eric Topol'a göre, EG.5'in Kovid-19 enfeksiyonlarını tedavi etmek için monoklonal antikorların yaygın kullanımı nedeniyle ortaya çıkmış olması muhtemel. Etkili olsalar da, bu ilaçlar yanlışlıkla, değiştirilmiş özelliklere sahip virüslerin gelişmesine neden olabilir, çünkü ek mutasyonlar taşıyan virüslerin hayatta kalma ve diğer insanları enfekte etme olasılığı daha yüksek.
3- SEMPTOMLARDA FARKLILIK VAR MI?
Yaygın Kovid-19 semptomları açısından Eris belirgin bir farklılık göstermiyor. Diğer Omikron türleri gibi Eris de üst solunum yollarını enfekte etme eğiliminde.
Koronavirüs Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Alper Şener, Kovid-19’un genel şikayetlerinin Eris varyantında da devam ettiğini belirtti:
"Şikayetler aynı; burun akıntısı, burun tıkanıklığı, eklem ağrısı, gözlerinin arkasındaki ağrı, kuru öksürük, halsizlik. Altını çizmekte fayda var, bu semptomları olan vatandaşlarımız mutlaka COVID-19 PCR testi yaptırmasında fayda var."
Altınbaş Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Şevket Özkaya ise bu varyantta salgının başındaki tat ve koku kaybının geri döndüğüne dikkat çekti.
4- ERIS NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?
EG.5 ilk olarak 17 Şubat 2023 tarihinde rapor edildi ve 19 Temmuz 2023 tarihinde, davranış biçimini etkilediğinden şüphelenilen genetik değişikliklere ve daha hızlı yayılma sinyallerine sahip bir 'izleme altındaki varyant' olarak belirlendi. 7 Ağustos 2023 itibariyle EG.5 Asya, Kuzey Amerika, Avustralya ve Avrupa'da 51 ülkede tespit edildi. Ancak gözetimdeki bölgesel farklılıklar başka yerlerde de dolaşımda olduğu anlamına gelebilir.
EG.5'in 23 Temmuz 2023'te sona eren haftadaki küresel yaygınlığı %17,4. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), "Bu, EG.5'in küresel prevalansının %7,6 olduğu dört hafta önce bildirilen verilere göre kayda değer bir artış" dedi.
5- TÜRKİYE’DE İLK ERİS VAKASI NE ZAMAN AÇIKLANDI?
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 15 Eylül 2023’te sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada Türkiye'de 9 kişide Eris varyantının görüldüğünü açıkladı.
Bakan Koca, yaptığı açıklamada, "Hasta etme gücünün (virülansının) düşüklüğünü bildiğimiz Eris varyantı, referans laboratuvarımızda yapılan incelemede 9 kişide görüldü. Yurtdışı temaslı ve aynı ildeler. Mevcut tedbirlere ve gündelik hayatımıza devam edeceğiz. Durum başka ülkelerde yaygın, bizde de ortaya çıkması muhtemeldi. Büyüklerimizi, kronik hastalarımızı koruyacağız" ifadelerini kullandı.
6- DSÖ, ERIS’İ NASIL KATEGORİLENDİRDİ?
Eris, EG.5, 9 Ağustos 2023 tarihinde, hastalık şiddeti, bulaşıcılık veya antikordan kaçınma gibi özellikleri etkilediği tahmin edilen veya bilinen genetik değişiklikler içeren bir “ilgi varyantına” (VOI) yükseltildi. VOI'ler aynı zamanda birden fazla DSÖ bölgesinde dolaşımda olan diğer varyantlara göre büyüme avantajına sahip olan, zaman içinde artan prevalans ve vaka sayısı veya küresel halk sağlığı için ortaya çıkan bir risk oluşturduğunu gösteren başka kanıtlar bulunan varyantlardır.
7- ERIS, HALK SAĞLIĞI AÇISINDAN ENDİŞE YARATIYOR MU?
Mevcut kanıtlara dayanarak, DSÖ, EG.5'in oluşturduğu küresel halk sağlığı riskini düşük olarak değerlendirdi.
"EG.5 artan prevalans, büyüme avantajı ve bağışıklıktan kaçış özellikleri gösterirken, bugüne kadar hastalık şiddetinde herhangi bir değişiklik bildirilmemiştir" diyen DSÖ, Japonya ve Kore Cumhuriyeti gibi ülkelerde hastaneye yatışlarda bir artış gözlemlense de, bunların mutlaka EG.5 ile ilişkili olmadığına da dikkat çekti.
EG.5'in Omikron'un önceki versiyonlarından biraz daha şiddetli olduğu ortaya çıksa bile, o kadar uzun süredir dolaşımdalar ki, çoğu insanın önceden var olan bir bağışıklığa sahip olması muhtemel.
8- DAHA ÖNCE KOVID OLANLAR ERIS’LE ENFEKTE OLABİLİR Mİ?
Halk sağlığı riski 'düşük' olsa da, yeniden enfeksiyonların görülmesi muhtemel. EG.5'in antikorlarla nötralizasyondan kaçma yeteneği, daha önce Kovid-19'a karşı aşılanmış ve/veya Omikron varyantının önceki versiyonlarıyla enfekte olmuş olsalar bile insanların bu virüsle enfekte olma olasılığının yüksek olduğu anlamına geliyor.
Nötralize edici antikorlar, virüslere bağlanan ve onları hücrelerimize girip çoğalmaya başlamadan önce yok eden moleküller. Bu nedenle, enfeksiyona karşı önemli bir erken savunma hattıdırlar. Bununla birlikte, Omikron ve/veya diğer SARS-CoV-2 varyantlarına daha önce maruz kalınmış olması, T hücreleri de dahil olmak üzere diğer bağışıklık savunma biçimlerinin virüsle enfekte olmuş hücreleri tanıyıp yok etme olasılığını artırarak ciddi enfeksiyon olasılığını azaltıyor. Yine de Uzun Kovid riski devam ediyor. Bu nedenle, mümkünse enfeksiyondan kaçınmaya çalışmak önemli.
9- KOVID-19 AŞILARI CİDDİ HASTALIĞA YAKALANMAYA KARŞI KORUMA SAĞLIYOR MU?
EG.5'in antikor nötralizasyonundan kısmen kaçma yeteneği, Kovid-19 aşılarının insanları enfeksiyona karşı koruma olasılığının Alfa veya Delta gibi daha önceki SARS-CoV-2 varyantlarına göre daha düşük olduğu anlamına geliyor. Antikor seviyelerinin aşılamayı takip eden aylarda azaldığı da biliniyor. Bununla birlikte, Kovid-19'a karşı tam olarak aşılanmışsanız, vücudunuzun bağışıklık hücreleri, EG.5'e karşı aşılanmamış olmanızdan daha hızlı ve daha güçlü bir bağışıklık tepkisi oluşturacak ve ciddi hastalık, hastaneye yatış veya ölüm olasılığını çok daha az hale getirecektir. Takviye aşılar aynı zamanda antikor seviyenizi yükseltir ve sizi enfeksiyona karşı daha az duyarlı hale getirir, bu nedenle aşı olmaya uygunsanız, özellikle yaşınız veya altta yatan diğer sağlık koşullarınız nedeniyle şiddetli Kovid-19'a karşı daha hassassanız, aşılarınızın tamamlanmış olması önemli.
10- ERIS’E ÖZEL AŞI VAR MI? YENİ AŞILAR KORUYUCU OLACAK MI?
Yakın zamanda onaylanan ve önerilen güncellenmiş aşılara kadar, Omikron varyantının BA.4 ve BA.5 soylarını ve orijinal koronavirüs suşunu hedef alan güçlendiriciler vardı. Ancak bu suşlar artık yaygın olarak dolaşımda değil.
Yeni aşılar, bu yeni varyantları hedef alan bir bağışıklık yanıtı oluşturarak korumayı artırıyor. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), kanıtlara dayanarak üreticilere yaptığı tavsiyede, geçen kış yaygın olarak dolaşmaya başlayan ve genetik olarak EG.5'e benzeyen XBB.1.5 alt değişkenini tercih etti. Geçen yılki formülasyonla karşılaştırıldığında, yeni aşıların insanları EG.5'e karşı daha iyi koruması bekleniyor; çünkü, şu anda dolaşımda olan varyantlarla daha iyi eşleşiyorlar.
Moderna, 17 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, ilk çalışma verilerinin güncellenmiş Kovid-19 aşısının insanlarda "Eris" ve "Fornax" alt varyantlarına karşı etkili olduğunu gösterdiğini söyledi.
Şirket, ABD, Avrupa ve diğer ülkelerdeki sağlık düzenleyicilerinin onayını bekleyen güncellenmiş aşının sonbahar aşılama sezonu için önümüzdeki haftalarda satışa sunulmasını bekliyor.
Moderna ve diğer Kovid-19 aşı üreticileri Novavax, Pfizer ve Alman ortağı BioNTech, aşılarının XBB.1.5 alt değişkenine yönelik versiyonlarını oluşturdu.
Pfizer da, BioNTech ile birlikte geliştirdiği güncellenmiş Kovid-19 aşısının fareler üzerinde yapılan bir çalışmada Eris alt değişkenine karşı nötralize edici aktivite gösterdiğini bildirdi. (HABER MERKEZİ)
